بهرام فرخی – ترکیه بار دیگر در قلب یک توفان سیاسی و اجتماعی قرار گرفته است. خیابان‌های استانبول، پایتخت اقتصادی این کشور، شاهد اعتراضاتی گسترده بوده‌اند که در نگاه نخست، ناشی از نارضایتی داخلی به نظر می‌رسد. اما آیا این تنها یک خروش مردمی است، یا دست‌های پنهانی در پس این ماجرا قرار دارند؟ آنکارا بر این باور است که بازیگران خارجی، به ویژه اسرائیل و یونان در حال دسیسه‌چینی علیه ترکیه هستند و این اعتراضات چیزی جز بخشی از یک نقشه بزرگ برای تضعیف این کشور نیست.
نگاه آنکارا: توطئه‌ای خارجی برای بی‌ثباتی ترکیه
در حالی که ترکیه درگیر پرونده‌های متعددی از سوریه گرفته تا مدیترانه شرقی است، ناگهان موج اعتراضات خیابانی به دلیل بازداشت اکرم امام‌اوغلو شهردار استانبول از راه می‌رسد؛ اعتراضاتی که دولت اردوغان آن را به تحریک دشمنان منطقه‌ای خود نسبت می‌دهد. به اعتقاد مقامات ترک، اسرائیل با استفاده از نفوذ گسترده رسانه‌ای خود، به دنبال تشدید بحران و شعله‌ور ساختن نارضایتی عمومی در ترکیه است.
از سوی دیگر، یونان نیز در این سناریو نقش مهمی دارد. روابط پرتنش میان آتن و آنکارا سال‌هاست که بر سر مسائلی چون حاکمیت جزایر دریای اژه، مسئله قبرس و رقابت بر سر منابع انرژی در مدیترانه شرقی به اوج خود رسیده است. حال، در شرایطی که اردوغان بارها نسبت به اقدامات یونان هشدار داده، دیدار نخست‌وزیر یونان با مقامات اسرائیلی شک و تردیدهای ترکیه را بیش از پیش برانگیخته است. آیا آتن و تل‌آویو در حال طراحی یک جبهه مشترک علیه ترکیه هستند؟
اسرائیل و رسانه: بازی با افکار عمومی
اسرائیل به عنوان یکی از قدرت‌های برتر در حوزه اطلاعات و رسانه، همواره توانسته است از ابزارهای تبلیغاتی برای تأثیرگذاری بر رویدادهای جهانی بهره گیرد. آنکارا بر این باور است که ماشین رسانه‌ای اسرائیل، اعتراضات داخلی ترکیه را بزرگنمایی کرده و در صدد ایجاد بی‌ثباتی در این کشور است. ترکیه و اسرائیل اگرچه در گذشته روابطی پر فراز و نشیب داشته‌اند، اما از زمان حمایت بی‌دریغ آنکارا از فلسطینیان و مقابله با سیاست‌های تل‌آویو، دشمنی میان دو کشور وارد مرحله‌ای تازه شده است.
از دید آنکارا ،رسانه‌های جهانی که اکثراً تحت تأثیر سرمایه‌های اسرائیلی هستند، همواره تلاش کرده‌اند تا چهره اردوغان را در سطح بین‌المللی تخریب کرده و ترکیه را کشوری در آستانه سقوط جلوه دهند. اکنون، با وقوع اعتراضات، بار دیگر این دستگاه رسانه‌ای به کار افتاده و آنکارا را در معرض یک جنگ اطلاعاتی تمام‌عیار قرار داده است.
یونان: رقیب دیرینه در نقش متهم جدید
یونان، دیگر بازیگر این سناریوی پیچیده، به گفته آنکارا، تلاش دارد از اعتراضات داخلی ترکیه به نفع خود بهره ببرد. اختلافات دیرینه دو کشور بر سر قبرس، آب‌های دریای اژه و مسائل امنیتی، باعث شده که دولت اردوغان، آتن را به عنوان یک دشمن تاریخی ببیند. حال که ترکیه درگیر چالش‌های داخلی است، یونان فرصتی یافته تا از طریق هم‌پیمانی با اسرائیل، موقعیت خود را در منطقه تقویت کند.
آنکارا بارها هشدار داده است که هرگونه تحرکات خصمانه از سوی یونان، بدون پاسخ نخواهد ماند. اردوغان که همواره با زبان قدرت سخن گفته، اینبار نیز تلاش دارد تا با تکیه بر احساسات ملی‌گرایانه، حمایت مردم ترکیه را در برابر آنچه که «توطئه خارجی» می‌خواند، جلب کند.
ملی‌گرایی: سلاحی برای اتحاد داخلی
دولت ترکیه در شرایطی حساس قرار دارد. چالش‌های اقتصادی، نارضایتی اجتماعی و فشارهای بین‌المللی، اردوغان را در موقعیتی قرار داده که نیازمند یک استراتژی قدرتمند برای حفظ قدرت است. در چنین شرایطی، ارائه یک دشمن خارجی همواره می‌تواند یکی از موثرترین ابزارها برای متحد کردن مردم باشد.
اردوغان که به خوبی از تاریخ و روحیه ملی‌گرایانه مردم ترکیه آگاه است، اینبار نیز در تلاش است تا با برجسته ساختن نقش دشمنان خارجی، توجه افکار عمومی را از مشکلات داخلی منحرف کند. او با استفاده از زبان تهدید و هشدار تلاش دارد تا حس میهن‌پرستی را در میان مردم تقویت کرده و هرگونه اعتراض داخلی را به عنوان بخشی از یک «دسیسه بین‌المللی» معرفی کند.
مدیترانه: میدان نبردی پرآشوب
رقابت میان ترکیه، یونان و اسرائیل تنها محدود به مسائل داخلی ترکیه نیست. این رقابت در چارچوبی گسترده‌تر و در سطح منطقه‌ای در جریان است. از جنگ داخلی سوریه گرفته تا بحران فلسطین و مناقشه بر سر منابع انرژی در مدیترانه، هر سه کشور تلاش دارند تا موقعیت خود را در این معادله پیچیده تثبیت کنند.
اما سؤال اساسی اینجاست: آیا این بازی قدرت به نفع ترکیه تمام خواهد شد یا اینکه موج اعتراضات و فشارهای خارجی در نهایت، اردوغان را وادار به عقب‌نشینی خواهد کرد؟ پاسخ این پرسش در هفته‌ها و ماه‌های آینده مشخص خواهد شد؛ اما یک چیز قطعی است: مدیترانه شرقی همچنان در آستانه انفجاری تازه قرار دارد و هر حرکت سیاسی می‌تواند جرقه‌ای باشد برای بحرانی بزرگتر.
*بهرام فرخی دانش‌آموخته علوم سیاسی و روابط بین‌الملل از دانشگاه رم و ساکن ایتالیا است.
