دکتر رضا سعیدی فیروزآبادی – نظام سلامت ایران با چالش‌های جدی و بی‌سابقه‌ای روبروست که در صورت تداوم می‌تواند به فروپاشی کامل زیرساخت‌های بهداشتی و درمانی کشور منجر شود. کمبود پزشک، پرستار و دارو به همراه ضعف مدیریتی و بحران اقتصادی، سلامت میلیون‌ها ایرانی را تهدید می‌کند. اگر اقدام فوری و مؤثری صورت نگیرد، پیامدهای این بحران فاجعه‌بار خواهد بود.
۱. کمبود پزشک و پرستار: افزایش مرگ‌ومیر و کاهش کیفیت درمان
یکی از جدی‌ترین مشکلات کنونی، کاهش تعداد پزشکان و پرستاران در مراکز درمانی است. بسیاری از متخصصان به دلیل دستمزدهای پایین، فشار کاری شدید، نبود امکانات کافی، و مشکلات معیشتی از کشور مهاجرت کرده یا از کار بالینی فاصله گرفته‌اند. این روند باعث افزایش شدید نسبت بیمار به پزشک و پرستار شده که اثرات زیر را به دنبال دارد:
• افزایش زمان انتظار بیماران برای دریافت خدمات درمانی، به ویژه در بخش‌های اورژانس و بیمارستان‌ها
• خستگی و فرسودگی شغلی شدید در کادر درمان که احتمال خطای پزشکی را افزایش می‌دهد.
• کاهش کیفیت خدمات پزشکی و پرستاری که می‌تواند مستقیماً بر جان بیماران تأثیر بگذارد.
• افزایش مرگ و میر بیماران به ویژه در مناطق محروم که دسترسی به پزشک و امکانات درمانی محدودتر است.
۲. بحران کمبود دارو
کمبود داروهای حیاتی از جمله داروهای بیماران مبتلا به سرطان، بیماران خاص، و بیماران مزمن مانند دیابتی‌ها و بیماران قلبی، یکی دیگر از معضلات جدی نظام سلامت است. این بحران ناشی از ترکیبی از عوامل شامل تحریم‌ها، ضعف مدیریت دارویی، کمبود ارز برای واردات، و کاهش تولید داخلی است.
• بیماران ناچار به خرید دارو از بازار سیاه با قیمت‌های سرسام‌آور هستند، که بسیاری از آنها توان پرداخت ندارند.
• افزایش مصرف داروهای تقلبی و بی‌کیفیت که سلامت بیماران را به شدت تهدید می‌کند.
• کاهش اثرگذاری درمان‌ها و افزایش نرخ مرگ و میر به دلیل عدم دسترسی بیماران به داروهای موردنیاز
۳. تأثیر بر سلامت عمومی: افزایش بیماری‌ها و کاهش امید به زندگی
فروپاشی نظام سلامت تنها به بیمارستان‌ها و مراکز درمانی محدود نمی‌شود، بلکه سلامت عمومی جامعه را نیز در سایه قرار می‌دهد. با ضعیف‌تر شدن زیرساخت‌های بهداشتی:
• واکسیناسیون عمومی با اختلال مواجه شده و بیماری‌های قابل پیشگیری مانند سرخک، هپاتیت و مننژیت شیوع پیدا می‌کنند.
• خدمات پیشگیری و مراقبت‌های اولیه کاهش یافته و بیماری‌های غیرواگیر مانند دیابت، فشار خون و سرطان در مراحل پیشرفته تشخیص داده می‌شوند.
• نرخ افسردگی، اضطراب و خودکشی افزایش می‌یابد، چرا که استرس اقتصادی و نگرانی از تأمین هزینه‌های درمانی بر سلامت روان مردم تأثیر مستقیم دارد.
۴. بی‌اعتمادی عمومی و افزایش مهاجرت نخبگان پزشکی
با تداوم این بحران، اعتماد عمومی به نظام سلامت کاهش یافته و مردم به دنبال درمان در خارج کشور خواهند بود، اما این گزینه برای اکثریت جامعه که توان مالی سفرهای درمانی را ندارند، امکان‌پذیر نیست. در همین حال، پزشکان و متخصصان بیشتری به دلیل نبود امنیت شغلی و شرایط نامناسب کاری، مهاجرت می‌کنند و این خود، بحران را تشدید خواهد کرد.
۵. راهکارهای جلوگیری از فاجعه
برای جلوگیری از فروپاشی کامل نظام سلامت، در دوران پس از جمهوری اسلامی باید اقدامات فوری و جدی در دستور کار قرار گیرد:
• اصلاح نظام سلامت و آموزش پزشکی و تسهیل شرایط کار برای پزشکان و پرستاران
• ایجاد بسته‌های حمایتی مالی و معیشتی برای کادر درمان جهت جلوگیری از مهاجرت نخبگان پزشکی
• توسعه تولید داخلی دارو و تجهیزات پزشکی با حمایت از شرکت‌های دارویی و دانش‌بنیان
• اصلاح نظام توزیع دارو و جلوگیری از احتکار و بازار سیاه
• افزایش شفافیت در مدیریت نظام سلامت و برخورد جدی با فساد در حوزه دارو تجهیزات پزشکی
تداوم شرایط کنونی می‌تواند به بحرانی غیرقابل‌کنترل منجر شود که نه‌تنها باعث افزایش نرخ مرگ و میر و کاهش کیفیت زندگی مردم خواهد شد، بلکه بی‌ثباتی اجتماعی و اقتصادی گسترده‌ای را به دنبال خواهد داشت. در دوران پس از حمهوری اسلامی باید بدون اتلاف وقت، اقدامات عملی برای اصلاح نظام سلامت انجام گیرد، چرا که حفظ سلامت مردم، اساسی‌ترین وظیفه یک حکومت است. هرگونه تعلل در این زمینه، هزینه‌های جبران‌ناپذیری به دنبال خواهد داشت.
*دکتر رضا سعیدی فیروزآبادی متخصص پیوند اعضاء و ریاست بخش پیوند اعضاء دانشگاه ایالتی نیویورک
