کتایون حلاجان – «هنر خودآموخته» یا «هنر خام» Art Brut امروزه در سراسر دنیا شناخته شده است. چه در کشورهای توسعه‌یافته و چه در جوامعی که هنوز به سنت‌های بومی خود وفادار مانده‌اند همیشه هنرمندانی هستند که از هنجارهای اجتماعی فاصله گرفته‌اند و با عمیق شدن درونِ خود در سکوت دست به آفرینش می‌زنند.
اصطلاح «هنر خام» Art Brut نخستین بار توسط ژان دوبوفه نقاش فرانسوی در مورد کسانی به کار برده شد که خارج از تعریف‌های معمولِ هنر قرار دارند. نقاشی و یا خطوطی که بیمارانی با مشکلات روانی، زندانیان و یا کودکان می‌کشند در این دسته قرار می‌گرفت. ژان دوبوفه در سال ۱۹۴۵ آثار بسیاری را با همین تعریف گردآوری کرد و در سال ۱۹۴۸ به همراه آندره برتون نویسنده، شاعر و بنیانگذار مکتب سوررئالیسم در فرانسه «کمپانی هنر خام» را ( Compagnie Art Brut) را بنیان گذاشت.
در ایران مکرمه قنبری ساکن یکی از روستاهای بابل در استان مازندران یکی از هنرمندان در «هنر خودآموخته» محسوب می‌شود که در اروپا نیز شناخته شد و چندین نمایشگاه از او برگزار و فیلم‌های مستندی نیز بر اساس زندگی وی ساخته شد.
از ۱۲ ماه فوریه ۲۰۲۵ در یکی از محله‌های توریستی و زیبای پاریس در «سالن سنت پیر» با کوشش مارتین لوزاردی مدیر این مجموعه و مرتضی زاهدی نمایشگاهی بزرگ از آثار ۲۴ هنرمند خودآموخته ایرانی برپاست. این نمایشگاه شامل مجسمه، نقاشی، عروسک‌سازی و همچنین کار با گلیم و پارچه است که در نوع خود منحصر به فرد به شمار می‌رود.
در بخشی از یادداشت مارتین لوزاردی مدیر «سالن سنت پیر» آمده است: «ایران کشوری با پیشینه‌ای باستانی و غنی است که گنجینه پرباری از ادبیات و عرفان دارد. هنرهای سنتی همچون بافندگی، نگارگری و خوشنویسی، بستری مناسب برای خلاقیت« هنر خودآموخته » محسوب می‌شوند.»
آثار بیست و چهار هنرمندی که در این نمایشگاه حضور دارند، به خوبی این حقیقت را نشان می‌دهد. در آثار آنها رد پای فرهنگ چند هزار ساله‌ای دیده می‌شود که به شیوه‌ای جدید بازآفرینی شده است. برخی از این هنرمندان غرق در خیالپردازی، برداشتی شخصی از تاریخ، فرهنگ و پیرامون خود دارند و برخی اسطوره‌هایِ تازه‌ای را در چهارچوب دیداری به طرزی خلاقانه شکل داده‌اند. برخی دیگر کاملاً در دنیای درونی خود غرق شده و جهانی رازآلود و خودساخته خلق کرده‌اند.
این نمایشگاه مجموعه‌ای از هنرمندانی است که هر یک، به شیوه‌ای متفاوت، باور بینندگان را نسبت به قدرت تخیل و آفرینش هنری برمی‌انگیزند. آنچه این آثار نشان می‌دهند، اهمیت خلاقیت و خیال در زندگی است. فرآیندی که به انسان کمک می‌کند تا نگاه دیگرگونه‌ای به زندگی داشته و رویاپردازی را در خود زنده نگهدارند.
هنرمندانی که آثارشان در این نمایشگاه حضور دارد عبارتند از: لیمو احمدی، علیرضا اصبحی، فریده، حسن حاضرمشار، فاطمه خدابنده، داوود کوچکی، محمود خان، حاج محمد هراتی، سلیم کرمی، ابوالفضل امین بیدختی، جمشید امین‌فر، محسن عسگریان، علی عزیزی، محمد بنی‌سی، کیاوش دانش، محمدعلی دهقانی زاده، فرنود اثباتی، کاظم عزی، سروناز فارسیان، عباس محمدی اروجه، ریحانه کاظم زاده، علیرضا ملکی، ذبیح‌الله محمدی و نازنین طیبه.
نمایشگاه l’art brut d’iran از تاریخ ۱۲ فوریه تا ۳۱ ماه ژوئیه ۲۰۲۵ در «سالن سنت پیر» در پاریس برپاست.
