آخرین پنج‌شنبه ماه نوامبر هر سال «روز جهانی فلسفه» نام‌گذاری شده است.
کامیار بهرنگ- سازمان علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو) به دلیل اهمیت «فلسفه در رفاه انسان، پرداختن به پیچیدگی‌های زندگی و پیشبرد صلح در جهان» دارد، یک روز در سال را به بزرگداشت فلسفه اختصاص داده است.
هنری بروکس آدامز پژوهنده‌ی تاریخ به طنز می‌گوید: «فلسفه پاسخ نامفهوم به مشکلات غیرقابل حل است». یونسکو اما فلسفه را «نیرویی برای رهایی جمعی و فردی» می‌داند.
ایرینا بوکووا مدیرکل یونسکو در پیامی که به مناسبت روز جهانی فلسفه منتشر کرده است با اشاره به این جمله طنز از هنری آدامز، آورده است: «تفکر کردن در مورد آنچه به آن باید فکر شود همان فلسفی کردن امور است که همه ما این کار را به شکل پیوسته با حقیقی‌ترین نیروی محرک انسانی یعنی قوه ابتکار انجام می‌دهیم».
فلسفه امروز در تمام بخش‌های زندگی انسان‌ها از ادبیات و هنر تا سیاست و موضوعات اجتماعی حضور دارد و دبیرکل یونسکو در پیام خود تاکید دارد که «تفکر فلسفی ورای کلاس‌های درسی آموخته می‌شود و برای آن نیازی به آموزش‌های تخصصی نیست». او در ادامه پیام خود اضافه کرده است: «ما امروز باید پرچم فلسفه را به بالاترین حد ممکن آن بالا ببریم تا همه زنان و مردان و به ویژه جوانان را درگیر تفکر فلسفی کنیم».
ایرینا بوکووا با اشاره به کرسی جدید فلسفه برای کودکان تاکید دارد که «فلسفه به عنوان یکی از قدیمی‌ترین رشته‌های علمی امروز باید در دسترس دایره‌ی گسترده‌تری از بشر قرار گیرد» و برهمین اساس می‌بایست از شیوه‌های آموزشی نوین و استفاده از شبکه‌های جدید برای این مهم استفاده کرد.
از همین رو امسال در تمام فعالیت‌هایی که به مناسبت روزجهانی فلسفه که با هماهنگی یونسکو برگزار می‌شود به استفاده از فن‌آوری‌های نوین اطلاعات و ارتباطات برای گسترش هرچه بیشتر تفکر فلسفی و درگیر نمودن بخش بزرگتری از انسان‌ها به تفکر فلسفی، تاکید شده است.
مدیرکل یونسکو در ادامه پیام خود با اشاره به دستور کار سازمان ملل متحد برای «توسعه پایدار در سال ۲۰۳۰» به نقش مهم فلسفه در این مسیر اشاره کرده است. او ۴ عنصر اصلی «انتقاد، قاطعیت، باریک‌بینی و خلاقیت» را به عنوان «مهارت‌های فلسفی» برای دست‌یابی به توسعه پایدار عنوان و اضافه کرده است: «به کار گرفتن روش‌های جدید فکر لازمه یک توسعه پایدار در مورد خود و سیاره محل زندگی ماست که باز هم اهمیت فلسفه و تمام رشته‌های علوم انسانی را نمایان می‌کند».
ایرینا بوکووا ایده‌ی الهام‌بخش در زمان تاسیس یونسکو را «تصویری جدید از صلح در سایه انسجام اخلاقی و فکری انسان‌ها» دانسته است که زمینه‌‌های لازم برای «خودشناسی و دیگرشناسی به منظور ایجاد تغییر برای آینده بهتر» را محقق می‌سازد.
او پیام خود را با یک جمله تاریخی از ماهاتما گاندی به پایان برده است که می‌گوید: «همه فلسفه ما اگر بلافاصله به شکل خدماتی برای زندگی ارائه نشود به خشکی گرد و غبار است».
«علوم انسانی اسلامی»
در سال‌های گذشته رهبر جمهوری اسلامی در سخنرانی‌های خود خواستار «مهندسی فرهنگی» و «تغییر ساختار علوم انسانی» شده است.
با همه‌ی تغییراتی که در سال‌های گذشته در کنار «شورای عالی انقلاب فرهنگی» انجام شده اما ولی فقیه آنها را «مطلوب» نمی‌داند و خواستار «جدیت بیشتر در بازنگری و برنامه‌ریزی» رشته‌های علوم انسانی است.
آنچه رهبر جمهوری اسلامی از آن به عنوان بازنگری یاد می‌کند به روشنی در سخنرانی‌های او به «برخورد فعال با میان هواداران فرهنگ اسلامی و معارضان آن» تشریح شده است.
در سال‌های پس از پیروزی انقلاب ۵۷ بسیاری از رشته‌های علوم انسانی همزمان با دیگر جریانات اجتماعی زیر چتر «اسلامی شدن» رفت. پس از اعتراضات به نتایج انتخابات سال ۸۸ حمله دوباره به رشته‌های علوم انسانی شدت گرفت و در دادگاه‌های نمایشی پس از آن نیز یکی از موارد دادخواست مطرح شده در آن دادگاه‌ها بود. پس از آن بود که رهبر جمهوری اسلامی هدف از آموزش «علوم انسانی غیر اسلامی» را ایجاد «تردید در مبانی و اعتقادی» دانست.
این گفته‌های رهبر همان موقع با واکنش‌های بسیاری روبرو شد و حتی میرحسین موسوی کاندیدای معترض انتخابات ۸۸، حمله به علوم انسانی را «یادآور تجربه حکومت‌های توتالیتر» خواند. موسوی در دیدار با جمعی از استادان دانشگاه تاکید کرد:
« این حملات یادآور تجربه بسیار تلخ و هشداردهنده حکومت شوروی سابق و دیگر حکومت های توتالیتراروپای شرقی است. آنها از زمان استالین به بعد علوم اجتماعی را علومی بر آمده از جوامع سرمایه‌داری و بورژوازی می‌دانستند و به همین دلیل تدریس آن را جز در مواردی اندک ممنوع کرده بودند».
صحبت‌های موسوی در آن زمان با واکنش صادق لاریجانی رئیس قوه قضاییه جمهوری اسلامی روبرو شد. او بی‌انکه نامی از موسوی ببرد گفته بود: «ما که ۳۰ سال در علوم انسانی کار کرده‌ایم، به علوم انسانی حمله می‌کنیم و شما که مشغول هنر و معماری بودید فهمیدید که علوم انسانی چیست و به آن مشغول شدید؟»
بومی سازی با ادبیات تدبیر و امید
زاهدی وزیر علوم دولت دهم به ریاست محمود احمدی نژاد پیش از این گفته بود که باید «با برنامه ریزى‌هاى منسجم به جایى برسیم که هنگام ورود به دانشگاه حس کنیم به یک دانشگاه اسلامى قدم گذاشته‌ایم».
ولی حجت‌الاسلام حسن روحانی نیز در سال از گذشته در مراسم آغاز سال تحصیلی دانشگاه‌ها به مساله انتقاد از علوم انسانی اشاره کرد و گفته بود: «ممکن است ما به بخشی از علوم انسانی نقد داشته باشیم که با آموزه‌های اسلامی ما منطبق نباشد اما ما باید علم را نقد کنیم و نه حذف. اشکال ما این است که می‌خواهیم بخشی از علم را حذف کنیم».
او در یک سخنرانی دیگر با اشاره به اینکه «اسلامی کردن علوم انسانی به درستی تبیین نشده است» تاکید کرد: «علوم انسانی و اجتماعی را می‌خواهیم اسلامی کنیم، مگر علوم اجتماعی همین جامعه‌شناسی نیست، مگر یکی از بنیانگذاران همین جامعه‌شناسی ابن خلدون نبوده‌است که وی مسلمان دانشمند و عالم است؟»
روحانی در سخنرانی خود به مناسبت روز معلم با تاکید بر «اسلامی کردن علوم انسانی» گفته بود: «حتما باید این کار بشود اما باید توجه داشته باشیم که کجا را باید اسلامی کنیم و راه را اشتباه نپیماییم چون پایه‌ها و مبانی علم و دانش، اسلامی، مسیحی و یهودی ندارد و پایه‌های علم جهانی است و جغرافیا نمی‌شناسد».
همین سخنان روحانی با واکنش برخی جریان‌های هوادار دیدگاه رهبر جمهوری اسلامی روبرو شد. سایت جهان نیوز در مطلبی با اشاره به خطر «امپریالیسم علمی» نوشته است: «دست بر قضا مشکل بنیادین و اصلی ما با علوم غربی در مبانی و پایه های آنهاست و نیز این ادعای امپریالیسم علمی، که مدعی جهانی بودن، جهانی سازی و حذف نظریه های دیگر است». این سایت در ضرورت اسلامی کردن علوم انسانی به گفته‌های آیت‌الله عبدالله جوادی آملی اشاره کرده است که تاکید دارد «علم اگر علم است نمی تواند غیر اسلامی باشد زیرا علم […] تفسیر خلقت و فعل الهی است و تبیین کار خدا حتماً اسلامی است».
حال باید دید حسن روحانی که در پاسخ به ایرینا بوکووا مدیرکل یونسکو گفته است «از آنجا که انقلاب اسلامی بر پایه آموزه‌های اصیل اسلامی و فرهنگ غنی ایرانی استوار است، همکاری نزدیک و سازنده با یونسکو، همواره از اولویت‌های سیاست خارجی ایران در حوزه فرهنگ است» چگونه می‌خواهد دلواپسی‌های رهبر جمهوری اسلامی را از «نفوذ نرم» یونسکو در ایران برطرف کند (برای آگاهی بیشتر از حملات رهبر جمهوری اسلامی به یونسکو می‌توانید مطلب «یونسکو و یونیسف در تیررس حملات ولی فقیه و ذوب‌شدگان» را بخوانید).
