محسن بهزادکریمی- با سرنگون ساختن بمب‌افکن روسی توسط نیروی هوایی ترکیه بحران سوریه وارد مرحلۀ تازه‌ای شده است.
شرایط دشمنانه حاکم بر روابط ترکیه و روسیه به نوعی ناتو را نیز به چالش کشیده است.
انهدام بمب‌افکن روسی سناریویی را که ماه‌ها تحلیل گران مسائل نظامی از آن هراس داشتند قوت بخشیده است.
از ماه سپتامبر و با آغاز حملات هوایی روسیه در سوریه بارها ترکیه مدعی نقض حریم هوایی‌اش توسط جنگنده- بمب افکن‌های روسی شد .
پس از حادثه اخیر ولادیمیر پوتین ترکیه را به خنجر زدن از پشت متهم کرد و از سوی دیگر پرزیدنت اوباما با در خواست از طرفین برای کاستن از تنش، بر حق ترکیه در دفاع از حریم هوایی‌اش تاکید کرد.
پس از این واقعه ترکیه از ناتو درخواست یک جلسه اضطراری نمود اما در این درخواست اشاره‌ای به پروتکل دفاعی ناتو در اقدام دفاعی مشترک نشده است.( با استناد به پیمان آتلانتیک شمالی ناتو، ماده ۵، حمله به هر یک از اعضای ناتو حمله به تمام اعضا محسوب می‌شود).
دبیر کل ناتو ینس استولتنبرگ پس از نشست اطلاعاتی با کمیته مربوطه، سناریوی ترکیه از شرح واقعه را تایید و ادعای روسیه مبنی بر مورد اصابت قرار گرفتن بمب‌افکن روسی در خاک سوریه را مردود دانست.
این همه در حالیست که شرایط جنگ سوریه از آغاز عملیات هوایی غرب و روسیه بسیار پیچیده‌تر شده، هر چند پیش‌تر نیز حمایت‌های تسلیحاتی کشورهای درگیر این جنگ به نوعی بیانگر پشتیبانی دولت‌های درگیر از گروه‌های متفاوت بود، اما در کمپین هوایی اخیر شاهد هستیم که استراتژی نظامی دو طرف دعوا، اصل ماجرا یعنی دولت اسد و داعش را کمتر مورد هدف قرار داده و بیشتر به بمباران دیگر گروه‌های درگیر می‌پردازند. اولویت‌های استراتژیک در این کمپین هوایی به نوعی در تلاش برای تغییر توازن نظامی در جنگ است که تا کنون تنها به نفع داعش و نیروهای اسد تمام شده است.
وقایع تروریستی اخیر و انهدام هواپیمای روسیه باعث شده تا با اوج گرفتن نگرانی‌ها و گسترش دامنه تنش، جامعه جهانی با یک هماهنگی فراگیر به فکر حل این بحران بیفتد. از همین رو سفرهای اولاند رئیس جمهوری فرانسه و دیدار او با مقامات آمریکایی و روسی برای ایجاد یک هماهنگی در کمپین علیه داعش و حل بحران سوریه امیدوار کننده به نظر می‌رسد.
با انهدام هواپیمای سوخو ۲۴ روسیه نخستین باری است که در طی ۶۳ سال گذشته یک عضو ناتو به طور مستقیم با روسیه درگیر شده است. آخرین بار در ۱۸ نوامبر ۱۹۵۲ در اوج جنگ کره ۴ جنگنده از ناو هواپیمابر هلنا با ۷ جنگنده میگ روسی درگیر شدند که در نهایت چهار میگ روسی در این درگیری از بین رفتند.
در طول دوران جنگ سرد و به ویژه در طول جنگ کره و ویتنام حوادث گوناگونی از این قبیل روی داد. اسناد گوناگونی از جنگ ویتنام در دست است که خلبان‌های شوروی با هواپیماهای ویتنام شمالی پرواز می‌کردند و یا در جنگ کره بسیاری از هواپیماهای شوروی با پرچم کره شمالی به نیروهای کره شمالی کمک می‌کردند. تعداد زیادی هواپیمای جاسوسی آمریکایی در این مدت توسط شوروی سرنگون شدند، معروف‌ترین این حوادث سرنگونی هواپیمای جاسوسی آمریکایی در ۱۹۶۰ بر فراز خاک شوروی بود . اما در طول بیش از نیم قرن و بروز حوادث متعدد از این قبیل هیچ گاه دو طرف وارد یک جنگ تمام عیار نشدند.
بیش از گذشت دو دهه از فروپاشی شوروی، ناتو در تلاش است تا با ایجاد رابطه و همکاری با روسیه، دیپلماسی پایداری را با همسایه قدرتمند شرقی‌اش بنیان گذارد. اما این روابط به نوعی پس از دخالت نظامی روسیه در اوکراین به حالت تعلیق در آمده در حالی که کانال‌های ارتباطی میان دو طرف هم‌چنان برقرار است.
سه روز پیش و پس از تنش میان ترکیه و روسیه و به در خواست نماینده ترکیه اجلاس فوق العاده‌ای در مقر ناتو برگزار شد. در طی این نشست در سطح سفیران کشورهای عضو ناتو، شورای آتلانتیک شمالی (ان-اِی-سی) که در واقع شورای تصمیم گیری پیمان ناتو است به بررسی ابعاد بحران و پیامدهای آن پرداخت.
پیش از این هم در پنجم اکتبر امسال در جلسه‌ای مشابه اعضای شورای آتلانتیک شمالی با اعلام نگرانی از وضعیت موجود، نقض مکرر حریم هوایی ترکیه توسط هواپیماهای روسی را محکوم کرده بودند و همچنین با بررسی ابعاد فجایع انسانی حاصله از حملات هوایی روسیه در سوریه، از ادامه این حملات ابراز نگرانی کردند.
در نشست فوق‌العاده اخیر ناتو در ۲۴ نوامبر نیز ابعاد تنش‌های اخیر میان ترکیه و روسیه بررسی شد. در این نشست سفیر ترکیه در ناتو به توضیحاتی پرداخت و دبیر کل ناتو نیز در گفتگویی تلفنی با احمد داوود اغلو نخست وزیر ترکیه بر سر این بحران حساس به گفتگو نشست.
در این رابطه دبیر کل ناتو در کنفرانس خبری پس از نشست به خبرنگاران گفت: «ما پیش‌تر از عملیات نظامی روسیه در نزدیکی مرزهای ناتو اعلام نگرانی کرده بودیم. و این اتفاق منجر شده تا تلاشی مستمر در جهت پیشگیری تکرار چنین حوادثی از سوی دو طرف صورت پذیرد.
همان طور که پیش‌تر نیز اعلام کرده بودیم ما در کنار هم پیمان خود ترکیه ایستاده‌ایم و با تمام قوا از مرزهای ترکیه هم پیمان ناتو دفاع خواهیم کرد. ما تحولات منطقه را از نزدیک دنبال می‌کنیم و در انتظار ایجاد رابطه و گفتگو در راستای تنش‌زدایی میان طرفین هستیم و هر دو طرف را به آرامش و خویشتن‌داری فرا می‌خوانیم.»
*منابع:
http://www.nato.int/cps/en/natohq/news_123392.htm?selectedLocale=en
http://www.nato.int/cps/en/natolive/topics_50090.htm
http://www.nato.int/cps/en/natohq/opinions_123518.htm
http://www.nato.int/cps/en/natohq/news_125052.htm?selectedLocale=en
https://www.washingtonpost.com/world/turkey-downs-russian-military-aircraft-near-syrias-border/2015/11/24/9e8e0c42-9288-11e5-8aa0-5d0946560a97_story.html?wpisrc=nl_az_most
https://www.washingtonpost.com/news/checkpoint/wp/2015/11/24/this-is-the-russian-plane-that-turkey-just-shot-down/
https://www.washingtonpost.com/news/checkpoint/wp/2015/11/24/the-last-time-a-russian-jet-was-shot-down-by-a-nato-jet-was-in-1952/?wpmm=1&wpisrc=nl_check
