کامیار بهرنگ (+عکس، ویدیو) – گزارش سالیانه سازمان عفو بینالملل در مورد وضعیت عمومی حقوق بشر منتشر شد. این گزارش در کنفرانسی خبری در لندن و با حضور خبرنگاران ارائه گشت.
در آغاز این کنفرانس خبری با ابراز خشنودی از آزادی آلبرت وودفاکس* پس از تحمل ۴۳ سال زندان انفرادی تاکید شد که «این مهم است که باور داشته باشی که می‌توانی تغییر ایجاد کنی و هیچ‌گاه تسلیم نشوی».
پس از این مقدمه کوتاه سلیل شتی، دبیرکل سازمان عفو بینالملل به تشریح وضعیت عمومی حقوق بشر و گزارش این سازمان برای سال‌های ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ پرداخت.
بخش بزرگی از این گزارش به موضوع مهاجران و پناهندگان اختصاص دارد. به باور سلیل شتی، حقوق بشر در سال گذشته مورد تهدید‌های جدی قرار گرفت. این موضوع حتی در میان کشورهایی که پیش از این با درصد بالایی از احترام به حقوق بشر شناخته می‌شدند نیز دیده شده است. او تاکید داشت که «این تنها حقوق [بشر] نیست که تحت فشار قرار دارد بلکه ساز و کاری که از حقوق بشر حمایت می‌کند نیز مورد تهدید قرار گرفته است. حالا همان سیستم حمایتی خود نیاز به حمایت و مراقبت دارد». او برای توضیح این موضوع به امضای کنوانسیون مربوط به وضعیت پناهندگان اشاره داشت که از سوی بسیاری از کشورها امضا شده اما حالا به دلایل گوناگون فراموش شده است.
سلیل شتی در بخشی دیگر از سخنان خود به نقض حقوق بشر به بهانه تامین امنیت ملی اشاره کرد و تاکید کرد که «رفتار بسیاری از حکومت‌ها در این مورد تحت فشار قرار دادن جامعه مدنی، نقض آزادی بیان و همچنین نقض حریم خصوصی افراد است». او همچنین اضافه کرد برخی از کشورها نه تنها ارزش‌های جهانی حقوق بشر بلکه قوانین داخلی خود را نیز نقض کرده‌اند.
در بخشی دیگر از این نشست، آدوری گاقران به موارد نقض حقوق بشر در اروپا اشاره کرد. این بخش از گزارش به موضوع حرکت پناه‌جویان فراری از جنگ برای زندگی در یک محیط امن اشاره داشت. وی تاکید کرد که «برای بسیاری از کشورهای اروپایی حفظ و مراقبت از مرزهای خودشان مهم‌تر از حفظ و اجرای حقوق بشر بوده است».
بعد از حملات پاریس نیز «دوران جدیدی از برخورد با حوزه خصوصی شهروندان اتفاق افتاد». او در ادامه گزارش خود به نقض حقوق بشر در بریتانیا، روسیه و آذربایجان اشاره کرد و بر موضوع بازداشت روزنامه‌نگاران و فعالان حقوق بشری در ترکیه تمرکز نمود.
تیرانا حسن نیز در این کنفرانس مطبوعاتی گزارش کوتاهی از سفر و گزارش خود پیرامون مرزهای ترکیه و کمپ‌های پناهندگی در آنجا ارائه کرد. از وضعیت وخیم پناه‌جویان و آوراگانی که زیر موشک‌ها و گلوله‌های نیروهای گوناگون از روسیه و سوریه و تا نیروهای جهادی قرار دارند تا رفتار نامناسب دولت ترکیه با پناه‌جویان. او تاکید کرد «یک دکتر در بخش سوری تایید کرده است که برای نجات جان دست کم دو نفر که توسط نیروهای مرزی ترکیه مورد اصابت گلوله قرار گرفته‌اند تلاش کرده است اما آنها جان خود را از دست دادند».
در بخش پرسش و پاسخ از سلیل شتی، دبیرکل سازمان عفو بینالملل پیرامون گفتگوی‌های اتمی میان جمهوری اسلامی و گروه ۱+۵ و تاثیر آن به روی وضعیت حقوق بشر در ایران سوال کردم. او تاکید کرد که «به باور ما فضای جدیدی به وجود آمده است، اما آنچه در واقع ما شاهد آن هستیم این است که حسن روحانی و محمد جواد ظریف در مورد حقوق بشر فقط صحبت می‌کنند اما برای ما تفاوت بسیاری میان مقولات حقوق بشری و سخنان آنها وجود دارد. وضعیت روزنامه‌نگاران و فعالان، نشان دهنده این اختلاف است، اما اینکه آیا مذاکرات اتمی توانسته تغییری در این جریان به وجود آورد به باور من تغییرات مثبتی به همراه داشته است. اینکه ایران پذیرفته است که بازرسی‌ها و نظارت‌های دوره‌ای انجام شود و موارد دیگر نشانه‌های مثبتی هستند. ولی باید این را هم بگویم که اگرچه این مذاکرات مثبت است اما هرگز نمی‌تواند جایگزین فشارهای مردمی برای دستیابی به تغییرات مثبت و مطلوب شود».
رها بحرینی، پژوهشگر سازمان عفو بینالملل در امور ایران در گفتگو با کیهان لندن پیرامون کلیت گزارش امسال این سازمان در بخش ایران گفت: «گزارش امسال عفو بینالملل نیز نشان می‌دهد که در حوزه‌های مختلف ما همچنان با نقض گسترده حقوق بشر روبرو هستیم این گزارش طبق روال همیشگی به حوزه‌های گوناگون سرکوب آزادی‌های بیان و تجمعات، تبعیض علیه زنان و اقلیت‌های دینی و قومی، استفاده از مجازات اعدام، شکنجه و بدرفتاری با بازداشت‌شدگان و همچنین مجازات‌های بی‌رحمانه و غیرانسانی تقسیم شده است. باید گفت متاسفانه در هر کدام از این حوزه‌ها وضعیت حقوق بشر بسیار تیره و تار است و در بعضی موارد حتی رو به وخامت هم رفته. جدا از مساله اعدام که بسیار مورد توجه قرار گرفته در زمینه‌های دیگر نیز گزارش‌های متعدد و نگران کننده‌ای دریافت شده است».
از رها بحرینی در مورد نشانه‌هایی از پیشرفت در وضعیت حقوق بشر نسبت به سال گذشته با وجود تمام این نقطه‌های تاریک پرسیدم. او تاکید کرد که «با توجه به اینکه در تیرماه امسال قانون جدید آئین دادرسی کیفری تصویب شد که این قانون بنا دارد با قرار دادن ضمانت‌هایی از حقوق متهمان بیشتر دفاع کند، برای مثال این حق را در قانون گنجانده است که بازداشت‌شدگان از همان لحظه بازداشت حق دسترسی به وکیل را دارند و ضابطان قضایی می‌بایست این حق را به آنها تفهیم کنند، این موضوع اگر در عمل اجرا شود می‌تواند یک ضمانت موثر علیه شکنجه به وجود بیاورد ولی ضمانت‌های اجرایی لازم در این قانون تعریف نشده‌اند و جرم شکنجه هم به هیچ شکلی تعریف نشده است. از سوی دیگر دادرسی‌ها ناعادلانه هستند؛ دادگاه‌ها همچنان از اظهاراتی که تحت شکنجه دریافت شده است، استفاده می‌کنند. در اینجا اگرچه ما با یک پیشرفت در قانون روبرو هستیم ولی در عمل همچنان ساز و کاری تعریفی نشده است که قضات به محض شنیدن ادعای شکنجه از سوی متهم تحقیقاتی را در مورد ادعای وی شروع کنند. در مورد مجازات بی‌رحمانه و ظالمانه نیز سال گذشته ما شاهد کارنامه‌ی وحشتناکی بوده‌ایم. حکم‌های کور کردن، قصاص لاله گوش و همچنین قطع دست و پا نه تنها صادر شده است بلکه در دو مورد نیز اجرا شده. اینها مجازات‌های بی‌رحمانه‌ای هستند که بر اساس قانون بینالملل مصداق شکنجه محسوب می‌شوند. به این موارد باید دو مورد حکم سنگسار را اضافه کرد هرچند سازمان عفو بینالملل گزارشی رسمی مبنی بر اجرای این احکام دریافت نکرد».
در ادامه از او در مورد آینده وضعیت حقوق بشر در ایران با توجه به فضای جدید پس از مذاکرات اتمی سوال کردم. رها بحرینی در این مورد توضیح می‌دهد: «درخواست عفو بینالملل همیشه از جامعه جهانی این بوده که مساله حقوق بشر به دلیل مذاکرات سیاسی و یا توجه به مساله‌ی اتمی در حاشیه قرار نگیرد و بخصوص این نگرانی در مورد تمدید زمان ماموریت گزارشگر ویژه سازمان ملل متحد در مورد حقوق بشر ایران وجود دارد. ما همچنان معتقدیم که به دلیل شرایط بغرنجی که در ایران وجود دارد، تمدید این ماموریت ضروری است. از نظر مسائل داخلی نیز باید بگویم که با توجه به حل مساله اتمی دیگر توجیهی برای مقامات دولتی کشور باقی نمی‌ماند که نسبت به مساله حقوق بشر بی‌توجه باشند و باید آن را در صدر اولویت‌هایشان قرار دهند. هرچند قوه قضاییه مسئولیت بسیاری از موارد نقض حقوق بشر را دارد اما دولت به عنوان مجری قانون اساسی و نهادی که در مقابل سازمان‌های بین‌المللی برای دفاع از کارنامه حقوق بشری ایران قرار می‌گیرد موظف است به این موارد توجه جدی داشته باشد و اقدامات لازم را برای برخورد با آنها انجام دهد. در برخی موارد مانند محرومیت از تحصیل شهروندان بهائی، برخوردهای و خشونت‌های اعمال شده علیه زنانی که آنها را «بدحجاب» می‌نامد و یا سانسور شبکه‌های اینترنتی و توقیف انتشارات و کتاب مواردی هستند که اتفاقا در اختیار دولت قرار دارند و در این موارد هم ما شاهد برخورد مناسب دولت با این موارد نقض روبرو نبودیم».
گزارش ویدیویی سازمان عفو بینالملل درباره وضعیت حقوق بشر در سال ۲۰۱۴/۲۰۱۵
* آلبرت وودفاکس متهم به کشتن یک زندانبان در جریان شورش زندان آنگولا (یکی از زندان‌های ایالتی ایالات متحده آمریکا) در انفرادی بود اما هرگز این اتهام را نپذیرفت.
