سارا دماوندان – ۱۳۰ هزار دانش آموز معتاد، پشت نیمکت‌های مدارس حضور دارند. براساس آماری که ستاد مبارزه با مواد مخدر اعلام کرده، یک درصد از دانش‌آموزان کل کشور معتاد هستند و این آمار با توجه به تعداد دانش‌آموزان، عددی حدود ۱۳۰هزار دانش‌آموز معتاد را در کشور نشان می‌دهد.
خبری که پس از سال‌ها انکار بالاخره وزارت آموزش و پرورش آن را تائید کرد اما رقم اعلام شده را قبول نداشت. علی اصغر فانی وزیر آموزش و پرورش پس از انتشار این خبر به خبرنگارها گفته بود: «دانش‌آموز معتاد در مدارس هست، اما تعدادشان خیلی کمتر از چیزی است که از منابع غیررسمی اعلام می‌شود».
اعتیاد مهم‌ترین دغدغه روحی و روانی خانواده‌ها بخصوص پدران و مادران است. بو کردن لباس‌های فرزندان، گشتن در کیف و وسایل شخصی، کنترل رفتارهای فرزندان توسط والدین‌شان همه و همه نشان از این دارد که خانواده‌ها به امنیت روان و جسم فرزندان‌شان اعتماد ندارند و نگران آنها هستند. اینکه چه عواملی دست به دست هم می‌دهد تا نوجوانان و حتی کودکان به مصرف دخانیات و مواد مخدر روی آورند پرسش‌هایی است که ذهن هر فردی را درگیر می‌کند. برای یافتن پاسخ مناسب پای صحبت‌های علم‌ناز حسن زاده روان‌شناس بالینی و متخصص امور تربیتی کودکان نشستم و با او به گفت و گو پرداختم.
-کودکان و نوجوانان، نخستین تجربه مصرف مواد مخدر را با کشیدن سیگار تجربه می‌کنند، از چه سنی آنها تشویق به کسب این تجربه می‌شوند؟
-در سنین زیر هفت سالگی سیگار کشیدن برای بچه حالت تقلید نمادین و کنجکاوی دارد. اگر دست پدر یا مادرش ببیند، کاغذی لوله کرده و تقلید سیگار کشیدن می‌کند و ادای سرفه در می‌آورد و از بوی بد آن حالش بد می‌شود. از شروع نوجوانی است که والدین باید به طور جدی نگران سیگاری شدن فرزند خویش باشند.
-واقعا خانواده چه نقشی می‌تواند داشته باشد؟
-حفظ استقلال و پذیرش گرفتن در میان بچه‌های هم‌سن یکی از دلایل اصلی روی آوردن به سیگار است. اینکه من بزرگ شده‌ام و مثل بزرگسالان مشکلات جدی دارم و با روشن کردن یک نخ سیگار می‌خواهم خود را جدی نشان بدهم. البته به این دلیل هم والدین سیگاری باید تا جای ممکن مصمم و قاطعانه درباره زیان‌ها و هزینه‌های مادی و روحی روانی مصرف مواد مخدر از جمله سیگار و قلیان با فرزند خود گفتگو کنند و اینکه حتی اگر خود از این اعتیاد رنج می‌برند، اشتباهی است که در صدد ترک آن هستند.
-چه سنی برای آشنا کردن کودکان و نوجوانان با مواد مخدر و مضرات آن مناسب است و نقش مهد کودک و مدارس در این زمینه چیست؟
-از نه سالگی به بالا و رو به نوجوانی می‌توان گفت‌وگوی سازنده‌ای در این رابطه با فرزند خود داشت و در این زمینه آگاهی کافی را در رابطه به زیان‌های دود سمی سیگار و اثراتش روی دستگاه تنفس و گوارش و دیگر هزینه‌های تحمیلی آن اشاره کرد. آگاهی یعنی قدرت. ما با بحث و گفتگوی روشنگرانه و بادلیل هست که علم و آگاهی را در خانواده و جامعه ترویج می‌دهیم. پرواضح است که بسترسازی بحث در پیرامون این مسایل مهم در مهدکودک و مدارس از اهمیت بیشتری برخوردار است و می‌توان به نتایج مثبتی هم دست یافت. در عمل اما برعکس، این قدر مصرف انواع قرص و گازهای نشاط آور در مدارس و در میان نوجوانان شایع شده که حتی مصرف سیگار را نیز کم‌رنگ کرده است.
-با توجه به فعالیت‌هایی که شما دارید در حال حاضر کودکان و نوجوانان از چه سنی به مصرف سیگار و مواد مخدر روی می‌آورند؟
-اغلب کسانی که از اعتیاد جدی مصرف دخانیات و مواد مخدر رنج می‌برند، از سن ۱۳-۱۴ سالگی مصرف سیگار را به طور جدی شروع کرده و ادامه داده‌اند… متاسفانه امروز در میان بعضی از اقشار ضعیف جامعه و حاشیه‌نشین‌های شهری این سن کاهش نیز یافته و شامل کودکان ۱۰ تا ۱۱ سال نیز می‌شود.
-در حال حاضر تنوع استعمال مواد مخدر زیاد است . مصرف چه نوع مخدری در دوران کودکی و نوجوانی بیشتر شایع است؟
-اغلب مصرف سیگار یا جویدن توتون و تنباکو و انواع قلیان با طعم میوه‌ای از انواع شایع مصرف دخانیات و مواد مخدرست. همچنین مصرف اکستازی، ترومادول و نیز استنشاق انواع گازهای فندک و رنگ و جویدن قیر باطری، گاز اشپزخانه و دیگر مواد خطرناک سمی از این قبیل رایج شده است.
-خانواده‌ها هنگام روبرو شدن با اعتیاد فرزندان‌شان بهترین روشی که باید در پیش بگیرند چیست؟
-همان‌گونه که گفتم، بسترسازی برای آگاهی‌بخشی و راهنمایی صحیح با برخورد همراه با مهربانی و همدلی بسیار مهم است. همکاری مشترک والدین با انجمن خانه و مدرسه و شرکت در جلسات پیگیر مدارس و ارائه الگوی درست بسیار مهم است. بعضی اوقات نوجوانان با عدم ارضاء زبان عشق در خانواده برای گرفتن تأیید، به رسمیت شناخته شدن و تشویق، به دوستانی در خارج از محیط خانواده مراجعه می‌کنند که به هیچ وجه نیازهای واقعی آنها را درک و رفع و رجوع نمی‌کند.
باید به فرزندان خویش نه گفتن را آموخت. حتی از اوان دوران کودکی باید قادر باشد که به دنیای پیرامون خود نه بگوید و صرفا برای راضی کردن آنها خود را فریب نداده و دست به انجام کارهای خطرناک و اشتباه از جمله مصرف سیگار یا نوشیدن الکل نزند و خود را ملزم به پیروی از گروه همسالان خویش نداند. باید به نوجوان درباره دلایل اصلی ابتلاء به انواع بیماری‌های تنفسی و سرطان صحبت کرد و خطر ناراحتی تنفسی و تشدید آسم، بیماری لثه و ایجاد جوش‌های عمیق و ابتلا به ضعف بدنی، ناباروری و سکته نیز صحبت کرد. کودکانی که در معرض مصرف غیرفعال و استنشاق دود سیگار قرار دارند نیز باید مورد توجه قرار بگیرند و درباره مادران باردار سیگاری که نوزاد خود را در معرض خطر ابتلا به انواع نارسایی‌ها و بیماری‌ها قرار می‌دهند نیز روشنگری شود. حتی به عنوان بزرگسال باید الگوی درستی برای نوجوان خویش بود و سعی در تغییر الگوهای تربیتی خویش داشت. متاسفانه علم امروز ثابت کرده که تمایل گرایش به مواد مخدر و سیگار در افراد تا حدودی زمینه ژنتیک نیز دارد ولی این دلیل نمی‌شود که انسان چشم بسته تسلیم اشتیاق درونی شود و از یادگیری درست و پرورش عادات درست اخلاقی و رفتاری در خانواده و جامعه غفلت بورزد.
