روشنک آسترکی – نوروز، جشنی با قدمت بیش از سه هزار سال که بنا به آمار درج شده در سازمان ملل، امروزه بیش از ۳۰۰ میلیون نفر آن را جشن می‌گیرند، در سپتامبر سال ۲۰۰۹ به عنوان یک میراث فرهنگی توسط سازمان علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو) به ثبت جهانی رسید.
مجمع عمومی سازمان ملل متحد نیز در فوریه سال ۲۰۱۰ روز ۲۱ مارس را به عنوان روز بین‌المللی نوروز و فرهنگ صلح در جهان با ریشه ایرانی به رسمیت شناخت و این روز را در تقویم خود جای داد. امروزه یازده کشور به طور رسمی نوروز را جشن می‌گیرند که شامل ایران، تاجیکستان، افغانستان، ازبکستان، جمهوری آذربایجان، ترکمنستان، ترکیه، قرقیزستان، قزاقستان، ازبکستان، پاکستان و عراق هستند. اما جدا از این کشور‌ها که نوروز را به رسمیت شناخته و در تقویم خود جا داده‌اند کشورهای دیگری در حوزه قفقاز و آسیای میانه هستندکه آغاز بهار را جشن می‌گیرند. ارمنستان یکی از این کشورهاست که آغاز بهار و مصادف بودن آن با عید پاک مسیحیان را متاثر از آیین نوروز جشن می‌گیرند. هر چند ارمنی‌های ایران معتقدند آنها نوروز را جشن نمی‌گیرند اما در ارمنستان بسیاری از مردم نوروز را می‌شناسند و معتقدند هنوز رد پای آن در فرهنگ برگزاری عید پاک ارمنی‌ها وجود دارد.
مراسم عید پاک ارمنی‌ها که به آن «زادیک» می‌گویند، مانند دیگر مسیحیان به روایتی از انجیل در مورد رستاخیز مسیح پس از مرگ بر می‌گردد. زادیک عیدى است که به شادمانى رستاخیز حضرت عیسى در فاصله زمانى ۲۱ مارس تا ۲۶ آوریل برگزار مى‌گردد و در زبان ارمنى و کلیساى ارمنى، اصطلاح زادیک بیانگر رستاخیز عیسائى است. اما در مورد معنا و ریشه کلمه زادیک در میان محققان ارمنی اختلاف نظرهایی وجود دارد. بعضى زادیک را به عمنى قربانى نمودن گوسفند یا گوساله می‌دانند. برخى آن را به عید باسک کلیمیان تشبیه می‌کنند. عیدی که نمایانگر کوچ یهودیان از خاک مصر به سرزمین موعود است. در ترجمه کتاب مقدس به زبان ارمنى، باسک به زادیک ترجمه شده و به معنى نقل مکان، جدائى و دور شدن به کار رفته است. برخی معتقدند همان گونه که یهودیان ترک خاک مصر و رفتن به سوى سرزمین موعود را یک واقعه نورانى و شادى آفرین مى‌دانند، مسیحیان نیز واقعه رستاخیز مسیح را نقطه پایان رنج‌ها و سختی‌ها وآلام حضرت عیسى می‌دانند و جالب آنکه، مصلوب شدن حضرت عیسى و رستاخیز او با جشن هاى باسک یهودیان همزمان بوده است. در مقابل هایر آلیشان روحانى و محقق بزرگ ارمنى، تشابه فراوان میان زادیک ارمنیان، زاد گرجیان، ساد مصریان و سات هندیان مى‌بیند و به عنوان یک الاهه بزرگ و مشترک شرقى از آن یاد مى‌کند. او معتقد است زادیک مظهر قربانى کردن و در اصل از اساطیر و داستان‌هاى افسانه‌ای ارمنى گرفته شده و همانند عید شم السنیم مصریان هنگام فرا رسیدن فصل بهار با قربانى نمودن گوسفند برگزار می‌شده و یا آیینی است که برگرفته از آیین میترایی در آغاز فصل بهار و نو شدن طبیعت و حیات جشن گرفته می‌شده است.
با توجه به این تحقیقات مى توان گفت که زادیک به طور کلى معنى جشن و شادکامى می‌دهد و عوام به همین جهت، زادیک را در موارد مختلف به کار برده و زادیک‌هاى بزرگ و کوچک براى خود به وجود آورده‌اند. برخی اساتید مردم‌شناسی ارمنستان معتقدند مردم ارمنستان هنگام بعضى از اعیاد، از خانه‌هاى خود بیرون آمده و دسته دسته به دشت و صحرا می‌رفتند و مراسم خاصى را در هواى آزاد و در میان طبیعت برگزار می‌کردند. البته بیشتر این رسوم مقارن با فصل بهار و تجدید حیات طبیعت بود و زادیک نیز یکى از همان اعیاد به شمار می‌رفته است.
همچنین برخی وجود سبزه به ویژه گندم سبز شده در مراسم عید پاک در ارمنستان را از دیگر یادگارهای به جا مانده از مراسم نوروز ایران باستان در این منطقه ارزیابی می‌کنند. باید اضافه کرد وجود سبزه در مراسم عید پاک در برخی از کشورهای اروپای شرقی نیز مرسوم است.
در مورد رد پای نوروز در مراسم زادیک در ارمنستان، با نازیک تساقیکیان یکی از نمایندگان پیشین پارلمان ارمنستان گفتگو کردم. خانم نازیک تساقیکیان در مورد تشابه زادیک با نوروز به کیهان لندن می‌گوید: «من کاملا با مراسم نوروز آشنا هستم. اولین جرقه‌های کنجکاوی در ذهن من زمانی خورد که مادر بزرگم می‌گفت ما جشن بهار را برپا می‌کردیم. وقتی از جزییات این مراسم پرسیدم دیدم چه اندازه به مراسم نوروز ایرانیان شبیه است. من سفرهایی به ایران داشته‌ام و دوستان ایرانی دارم. مراسم نوروز را آنجا دیده بودم. به نظرم مراسمی که ارامنه به عنوان جشن بهار برگزار می‌کردند و شامل چند بخش از جمله طبیعت گردی بوده خیلی به مراسم نوروز که هم اکنون در ایران و چند کشور دیگر آسیایی برگزار می‌شود، نزدیک است».
از نازیک می‌پرسم که آیا آن جشن‌ها امروزه دیگر برگزار نمی‌شود؟ پاسخ می‌دهد: «آنها به عنوان جشن‌های عمومی یا روزهایی که در تقویم رسمی وجود داشته باشند، دیگر نیستند اما هنوز برخی از ارمنی‌ها به ویژه کشاورزان و روستاییان این جشن‌ها را دارند. از طرف دیگر به نظر می‌رسد برخی نشانه‌های نوروز در زادیک ادغام شده است. مثلا ما حتما در شب عید پاک کوکو سبزی و ماهی درست می‌کنیم که خب مانند سبزی پلو ماهی ایرانی‌ها است. یا مثلا تخم مرغ به عنوان یکی از نمادهای اصلی زادیک به شمار می‌آید. معمولا در بین دیگر مسیحیان تخم مرغ نمادی از رستاخیز مسیح و از خاک برخاستن است اما در بین ارمنی‌ها تخم مرغ نشانه زاد و ولد است که دقیقا در ایران هم همین طور است و تخم مرغی که در هفت سین نوروز هست نشانه تولد و زاد و ولد است. در کتب قدیمی آمده که تخم مرغ نشانه‌ای از حیات طبیعت بوده و در آغاز بهار مردم به هم تخم مرغ هدیه می‌دادند و برای زیبایی این تخم مرغ‌ها بعد‌ها رنگ شد. همین طور ما روی میز زادیک حتما آجیل می گذاریم که این هم به رسم نوروزی ایرانیان شباهت دارد.»
همان طور که این نماینده پیشین پارلمان ارمنستان به کیهان لندن توضیح داده است، در ارمنستان جزییاتی در برگزاری عید پاک وجود دارد که شباهت‌های آن را به مراسم نوروز نشان می‌دهد. گفته می‌شود سلطان جلال الدین ملکشاه سلجوقى شاهنشاه ایران هنگام نوروز به اطرفیانش تخم مرغ هدیه مى‌داده و این عمل جزو مراسم دربار ایران بوده است. در شب عید درباریان با لباس تمام رسمى به حضور شاهنشاه می‌رفتند و از دست وی تخم مرغ هاى طلائى می‌گرفتند. بعد در حد توان خود به زیردستان تخم مرغ سرخ رنگ می‌دادند.
نکته جالب توجه دیگر اینکه بسیاری از ارمنی‌های غیر مسیحی نیز در روز ۲۱ مارس مراسمی را به مناسبت فصل بهار برگزار می‌کنند. همچنین برخی از ارمنی‌ها در روز ۲۱ یا ۲۲ مارس به معبد گارنی که تنها بنای باقی‌مانده از دوران میترایی (مهرپرستی) است و برای پرستش خورشید، به عنوان مهرابه ساخته شده بود، می‌روند و مراسم آغاز بهار را در آنجا جشن می‌گیرند.
