برزو فارسی- خودکشی و خودزنی در بین نیروهای نظامی ایران اعم از ارتش، سپاه و نیروی انتظامی و برخی سازمان‌های دیگر شبه‌نظامی بالا رفته است.
این آمار نه تنها شامل سربازان بلکه افسران و پرسنل پایور را هم شامل می‌شود. سلسله خودکشی‌های اخیر در یگان‌های نظامی از جمله حادثه خودکشی یک سرباز وظیفه بعد از قتل سه هم‌خدمتی خود در کانون اصلاح و تربیت یکی از شهرستان‌ها از توابع یاسوج و خودکشی سربازان وظیفه در خاش (سیستان و بلوچستان) و اهواز (خوزستان) تنها گوشه‌ای از افزایش خودکشی سربازان در پادگان‌هاست که در ماه‌های اخیر اطلاع رسانی شده است. با این حال آنچه در رسانه‌ها منتشر می‌شود تنها بخش اندکی از واقعیت موجود است و بخش عمده این آمار سربسته باقی می‌ماند.
آخرین باری که که یک مقام نظامی درباره خودکشی در یگان‌های نظامی صحبت کرد به پانزدهمین مجمع پیشگیری از وقوع جرم نیروهای مسلح باز می‌گردد که اواخر بهمن سال ۱۳۹۲ در ستاد هوانیروز تهران برگزار شد و سرتیپ محمودی، معاون اجرایی ارتش ایران در حضور خبرنگاران گفت: «بررسی‌های ما درباره علل خودکشی در یک دوره شش ماهه حاکی از این است که وجه مشترک اقدام‌کنندگان به خودکشی، مشکلات شخصی و خانوادگی و اعتیاد بوده و مشکلات روان‌شناختی، بیماری‌های روحی و روانی، ترس از سربازی یا مأموریت مرزی، عدم اطمینان در امنیت خانواده و نگرش منفی نسبت به سربازان را از جمله عوامل خودکشی سربازان بیان داشته بود.»
طبق اظهارات این مقام نظامی و بررسی‌های کمیسیون پیشگیری از وقوع جرم آمار خودکشی آنقدر بالا بوده که از معاونت نیروی انسانی ستادکل نیروهای مسلح درخواست شده که سربازان پیش از ورود به خدمت سربازی از لحاظ روحی و روانی مورد معاینه قرار گیرند تا این مشکلات کمتر شود. نتیجه این درخواست بعد از حدود سه سال هرگز اعلام نشد.
در دهه ۹۰ میلادی افزایش خودکشی در بین فرماندهان رده بالا و خلبانان ارتش آمریکا باعث شد دپارتمان پنتاگون (DOD) کمیسیونی برای پیشگیری از خودکشی نظامیان تشکیل دهد و این تیم با مراکز کنترل بیماری و پیشگیری (CDC) شروع به همکاری کردند تا در نهایت ظرف ۱۰ سال این آمار کاهش یافت.
بیش از ۹۰ درصد افرادی که دست به خودکشی می‌زنند، اختلال روانی از قبیل انواع افسردگی‌ها و شخصیت‌های دوقطبی دارند. سایر اختلالات مثل مصرف الکل، مواد مخدر، اضطراب و احساس ناامیدی و همچنین انزوای اجتماعی از جمله (تداوم داغدیدگی، طلاق، بیکاری آسیب‌های خانوادگی) نیز بر این فهرست اضافه می‌شود.
میزان خودکشی در سازمان‌ها و واحدهای نظامی شناور است. به این معنا که نه تنها حوزه خدمتی اعم از ارتش، سپاه، نیروی انتظامی و سایرین در میزان خودکشی تاثیر دارد بلکه جغرافیای خدمتی هم بر آن تاثیرگذار است. آمار خودکشی در مناطق مرزی و محروم به میزان قابل توجهی بیشتر از خودکشی بین افسران و کارکنان وظیفه ستادی است که در مراکز استان‌ها در حال خدمت هستند.
کشورهای مختلف دنیا از جمله آمریکا بر حسب دکترین نظامی و تجربه حضور در ده‌ها جنگ و بر اساس نیازهای جسمی و جنسی و باورهای اجتماعی، فرهنگی و مذهبی برای ارتقاء روحی سربازان و پرسنل نظامی خود روش‌های گوناگونی را پیاده می‌کنند که در یگان‌های مختلف اعم از هوایی، دریایی و زمینی بنا به جغرافیای محل خدمت متفاوت است.
در ایران این قبیل مطالعات سطح بسیار پایینی دارد و در سال‌های اخیر تاحدودی با حداقل بودجه، گروه‌های موقت تحقیقاتی برای پژوهش در زمینه مسائل روحی و روانی پرسنل به خصوص نسل جدید با باورهای متفاوت فعال شده‌اند که حاصل کار آنها در چند مقاله پژوهشی خلاصه شده است.
بی‌نتیجه بودن آموزه‌های مذهبی و انقلابی برای ارتقاء روحیه
با این وجود به دلیل تحمیل آموزش‌های انقلابی و اسلامی، همچنان مذهب اصلی‌ترین روش در پادگان‌های جمهوری اسلامی برای ارتقاء روحی و روانی پرسنل مورد استفاده قرار می‌گیرد، اگرچه نه تنها بی‌نتیجه بوده بلکه چه بسا در گسترش ناراحتی‌های روحی و روانی تأثیر هم داشته است. پیچیدگی‌های فکری و توقعات نسل‌های جدید و عقب ماندن مطالعات نهادهای مسئول از بهبود و اصلاح نظام آموزشی باعث شده مذهب و ترویج فرهنگ ایثار و شهادت (مرگ در راه اسلام و انقلاب) در پادگان‌ها نه تنها هیچ اثر مثبت نداشته باشد بلکه پادگان‌ها را به مراکزی بی‌روح و مرده مبدل کرده که در ساده‌ترین تعریف از در و دیوار آن غم می‌بارد.
مصداق این مسئله، وضعیت پادگان‌ها در روزهای جشن و عزاداری تقویم است که به طور شاخص مراسم شادی و جشن کمتر در پادگان‌ها انجام می‌شود و عموم سربازان به مرخصی اعزام می‌شوند، اما مراسم عزاداری و سوگواری نه تنها به مناسبت‌های تقویمی بلکه به طور روزانه در قالب دعا و نیایش‌های سوگ‌آور از سوی امامان جماعت هر پادگان در سه وعده صبح، ظهر و مغرب در نمازخانه‌های پادگان‌ها طبق برنامه «سین» اجرا می‌شود. این یعنی پمپاژ «سنت سوگواری» به سبک انقلابی برجای مانده از حاکمانی که به نسل‌های قدیم تعلق دارند برای نسل جدید که در نهایت نشان داده «آموزه‌های آسمانی و اسلامی و انقلابی» دیگر ابزار مناسبی برای تولید روحیه و امید و پیشگیری از خودکشی و خودزنی نیست چه برسد به مبارزه برای اسلام و انقلاب!
در دهه‌های اخیر ارتش‌های مجهز دنیا و یگان‌های نظامی به طور مداوم «برنامه‌های مراقبت از خودکشی» را پیاده می‌کنند. در ارتش آمریکا با توجه به حجم و وسعت عملیات درون‌مرزی و برون‌مرزی کمیته پیشگیری و کاهش خطر خودکشی (SPARRC) توانسته آثار قابل ملاحظه‌ای در پیشگیری از خودکشی و مراقبت از افراد خطرناک در برابر خود برجای گذارد.
مراقبت و پیشگیری از شیوع خودکشی با چه موانعی روبروست؟
خودکشی افراد در یک یگان نظامی تاثیر منفی زیادی بر روحیه یگان دارد، اما سرسختی و غرور نیروهای نظامی و ترس از اینکه اگر به دنبال مشاوره روانی باشند به جایگاه خدمتی آنها آسیب وارد شود از عمده دلایلی است که نظامیان را در پیشگیری از خودکشی با مشکل روبرو می‌کند.
با این وجود در ایران افسران در مرحله گزینش تحصیلی یا استخدامی در نیروهای مسلح تست‌های روحی و روانی را طی می‌کنند ولی سربازان سهم کمی در طی کردن این مراحل دارند، از این رو جامعه سربازی بیشتر با خطر خودکشی مواجه است. در پادگان‌های جمهوری اسلامی بیشتر از آنکه روانشناسان و روانکاوان نقش مشاور روحی و روانی را داشته باشند این روحانیون هستند که از طرف سازمان عقیدتی و سیاسی نیروهای مسلح در پادگان‌ها حضور دارند. حضوری که نه راه حل، بلکه خود بخشی از مشکل است.
