کامیار بهرنگ- هفته گذشته در دانشگاه آکسفور از نسخه انگلیسی «به نام سنت، پژوهشی جامع در باب ختنه زنان در ایران» و همچنین از اولین تحقیق گسترده «پژوهش جامع ازدواج در ایران» کاری از کامیل احمدی رونمایی شد. نسخه‌ی فارسی این کتاب سال قبل در ایران منتشر شده بود و در این جلسه نسخه انگلیسی آن ارائه گشت.
کامیل احمدی به عنوان انسان‌شناس و پژوهشگر، فیلم مستند «به نام سنت» را که به موضوع ختنه زنان در ایران می‌پردازد در کارنامه خود دارد. او بر این باور است که با توجه به مطالعات و مشاهدات خود «ختنه زنان در جامعه شهری آنچنان مرسوم نیست اما هرچه به سوی روستاهای مرزی می‌رویم این موضوع بیشتر دیده می‌شد. البته باید توجه داشت که در نقشه جغرافیایی درباره این موضوع با یک پراکندگی روبرو هستیم. برای مثال شما در یک روستا همچنان با موضوع ختنه روبرو هستید اما تنها ۱۰ کیلومتر آن‌طرف‌تر می‌بینید برای دو نسل این موضوع وجود نداشته است».
او تاکید می‌کند «هیچ کلیتی برای این موضوع نمی‌توان مطرح کرد و موضوعاتی مثل نگاه مذهبی در آن منطقه و یا مرگ ختان (پیرزنی که ختنه را انجام می‌دهد) و بعد از آن کسی نیست جای او را بگیرد و رشد قشر جوان تحصیل‌کرده می‌تواند موضوع ختنه زنان را تحت تاثیر قرار دهد. این موضوع در مورد استان هرمزگان البته متفاوت است؛ در بسیاری از برنامه‌های ماهواره‌ای که در کردستان پخش می‌شود موضوع ختنه را رد می‌کنند اما در هرمزگان برنامه‌های مذهبی گاهی در تایید و حتی ترغیب این موضوع پخش می‌شود. نگاهی که در هرمزگان نسبت به دین وجود دارد بسیار سنتی است و به همین دلیل اصلاحات در این خصوص را سخت‌تر می‌کند».
کامیل احمدی در ادامه این سخنرانی گفت: «من فکر می‌کنم بیشتر از اینکه این موضوع به مذهب ربط داشته باشد، یک امر سنتی و نوعی برآمده از نگاه مردسالارانه است اما نباید فراموش کنیم که امروز ختنه زنان با دین توجیه می‌شود. بسیاری بر این باورند این عمل یک سنت اسلامی است ولی وقتی به عمق مساله نگاه می‌کنید متوجه می‌شوید که در قرآن موردی حتی برای ختنه پسران هم وجود ندارد و برای ختنه دختران یک یا دو روایت ضعیف وجود دارد».
این پژوهشگر و مردم‌شناس در ادامه به دیگر ریشه‌های ختنه زنان اشاره کرد و گفت: «عمل ختنه زنان عملی است که زن بر زن اعمال می‌کند و در تمام مراحل اجرای آن مرد هیچ حضوری ندارد و زنان این‌گونه از لحاظ ذهنی آماده شده‌اند که این عملی اسلامی است. برخی از ریش‌سفیدان و روحانیون در این مناطق اعتقاد دارند با عمل ختنه، زنان در این مناطق نسبت به زنان شیعه و حتی فارس سر به زیرتر می‌شوند. این یک لایه بزرگ است اما بخش مهمی از افرادی که این کار را انجام می‌دهند بدون هیچ مطالعه و آگاهی تنها آن را یک سنت محمدی می‌دانند و بر اجرای آن اصرار دارند. بنابراین می‌شود با یک مجموعه آموزشی– فرهنگی افراد را متقاعد کرد تا این عمل را انجام ندهند. نقش روحانیون در این میان بسیار مهم است و با اینکه ختنه زنان ریشه دینی ندارد اما اگر این روحانیون صحبتی در این مورد بیان کنند تاثیر بسیار زیادی خواهد داشت. حتی مواردی بوده است که بعد از سخنرانی یک روحانی در نماز جمعه، ختنه زنان در آن منطقه به صفر رسیده است. یک بستر فرهنگی و بهداشتی به همراه گسترش آموزش در این عقبه مذهبی راه‌های اصلی مبارزه با ختنه زنان است».
کامیل احمدی در ادامه‌ی سخنان خود به برخورد رسانه‌ها و دولت با موضوع ختنه زنان در ایران اشاره کرد و گفت: «بخش بزرگی از رسانه‌های داخل به دلیل اینکه این موضوع حساسیت برانگیز است به نوعی دچار خودسانسوری شده‌اند و ما هیچ دستور عملی برای منتشر نکردن خبر و تحلیل در این مورد نداریم. ما البته با یک حساسیت دینی هم روبرو هستیم؛ بخش‌هایی که ختنه زنان در آنجا انجام می‌شود، پیروان سنی شافعی در ۴ استان هستند. سیاست‌های یک دولت مرکزی شیعه این است که از مداخله در این مورد دور باشد و شاید هم بخشی از ترس القای دخالت در امور مذهبی آنان، به مساله نمی‌پردازند. این عدم دخالت دولت، موضوع ختنه دختران را به یک موضوع درون مذهبی تبدیل کرده که مواجهه با آن را پیچیده‌تر می‌کند. همان‌طور که در سال‌های گذشته میزان ختنه زنان کاهش یافته، دولت امیدوار است بدون دخالت آنها این موضوع به طور کلی از میان برداشته شود».
کامیل احمدی در ادامه‌ی این نشست به تحقیق اخیر خود در مورد ازدواج نیز اشاره کرد و گفت: «من از روی مساله ختنه زنان وارد موضوع ازدواج شدم. زمانی که پرسشگران ما در روستایی به خانه‌هایی مراجعه می‌کردند، دختربچه‌هایی را می‌دیدیم که بچه در بغل داشتند، وقتی می‌پرسیدیم مادرت کجاست می‌گفت در یک روستای دیگر است و آنجا می‌فهمیدیم این دختران شوهر کرده و آن هم بچه‌ی خودش بود که در بغل داشت. بچه‌های بسیاری ختنه شده بودند و بعد وارد مساله دیگری به عنوان ازدواج خردسالان می‌شدند و اینجا پروژه بعدی من شروع شد. متوجه شدم فارغ از سنت و مذهب در این ۴ استان که موضوع ختنه را بررسی کرده بودیم در بسیاری از استان‌های دیگر ایران موضوع ازدواج یک مساله جدی است. خراسان رضوی، آذربایجان شرقی و سیستان و بلوچستان به ترتیب بیشترین میزان ازدواج خردسالان را دارند و این در حالیست که این استان‌ها با موضوع ختنه ارتباطی ندارند. بعد ما ۷ استان را به صورت میدانی بررسی کردیم که امروز نتیجه آن را مشاهده می‌کنید».
کامیل احمدی سپس به مساله‌ی ازدواج و ریشه‌های آن در ایران اشاره کرد و گفت: «شما نمی‌توانید برای ازدواج یک نقشه‌ی مشخصی را تعریف کنید اما در خانواده‌های روستایی، مذهبی، سنتی و بازاری این موضوع بیشتر دیده می‌شود. نقشه‌ی ازدواج تبدیل به فرهنگی شده که به تعبیر خودشان برای اینکه چشم و گوش فرزندان بسته بماند پیاده می‌شود. توجه داشته باشیم بیشترین تعداد این ازدواج‌ها بین ۱۵ تا ۱۸ سال و بعد ۱۰ تا ۱۵ سال است؛ البته موارد زیر ۱۰ سال هم وجود دارد که بسیار محدود گزارش می‌شود. ما ازدواج‌های زیادی در روستاها داریم که ثبت رسمی نمی‌شود و تنها روی یک کاغذ از عاقد محلی است. البته در سال‌های گذشته و همزمان با مساله یارانه‌های نقدی ازدواج‌ها بیشتر ثبت می‌شوند. موارد دیگری هم بود که برای نرفتن به دادگاه و دریافت اجازه‌های لازم تنها به همان کاغذی که اشاره کردم اکتفا می‌شود تا آنها به یک سن مناسب برسند و بعد این ازدواج را ثبت قانونی می‌کنند».
کامیل احمدی «عدم اگاهی و فقر فرهنگی، بی‌سوادی و فرهنگ رایج در خانواده‌ها» را ریشه‌های اصلی این ازدواج‌ها دانست و گفت: «ترس والدین از آینده فرزندان این موضوع را تشدید می‌کند. در این خانواده‌ها ترس از شبکه‌ها و رسانه‌های اجتماعی، موبایل و اینترنت و موضوعاتی از این دست موجب می‌شود برای اینکه فرزندان وارد ارتباط‌های بدون محدودیت و نظارت خانواده نشوند به نوعی دست آنها را به ازدواج بند می‌بندند. در روستاها مساله ماندن پسرها در همان روستا و عدم مهاجرت به شهر و البته تخفیف گرفتن از سربازی موضوعات دیگری است که با آنها برخورد کردیم. تنها یک مورد مشاهده کردیم که فردی با سن قانونی ازدواج و مسائلی از این دست آشنایی داشت و برای تمام خانواده‌ها معیار زمان ازدواج دختران به اصطلاح عام بزرگ شدن آنها از لحاظ جسمی است. در مواردی دخترانی حتی سن بالاتری داشتند و تنها به دلیل جثه دیرتر ازدواج کردند».
کامیل احمدی در مورد راه‌های مبارزه با این پدیده با توجه به واقعیت‌ها و محدودیت‌های موجود در ایران گفت: «این مورد هم در سال‌های گذشته به مرور کاهش پیدا کرده است. با اینکه حمایت‌های قانونی بسیار ضعیف هستند و البته سیاست‌های بالا رفتن جمعیت هم پیگیری می‌شود اما این مساله نیز کمتر شده است. ما در ایران شکاف سن ازدواج را مشاهده می‌کنیم، از یک سو سن ازدواج در بسیاری از نقاط بالا رفته و از سوی دیگر ازدواج در این سنین نیز مساله قابل تاملی است.»
وی سپس تأکید کرد: «اینجا البته مساله برخورد با این پدیده تنها نمی‌تواند قانونی باشد و با اعمال قانون با این پدیده مقابله کرد. من کارم تحقیق است و با آگاهی به جامعه ایران به دنبال راهی مطابق با واقعیت موجود ایران هستم. من فعال کمپینی نیستم و اگر هم باشم به دنبال یک فعالیت کمپینی حرفه‌ای هستم تا به دنبال کمپینی مجازی اما به یقین فعال سیاسی نیستم. با تمام این حرف‌ها من فکر می‌کنم ایده‌هایی باید ترویج شود که قابل اجرا باشد و آن هم بالابردن سن ازدواج در وهله اول است؛ این موضوع الزاما در مورد سن قانون ۱۸ سالگی صحبت نمی‌کند چراکه باور دارم که اصرار این موضوع در حال حاضر با وجود جامعه مذهبی منطقی نیست. برای مقابله با مقاومت‌های صورت گرفته به عنوان قدم اول باید سن ازدواج را بالا برد و قوانین مشخصی را برای صلاحدید ازدواج‌ها به صورت حقوقی درآورد. اینکه صلاحیت ازدواج به دادگاه داده شود الزاما به معنی دادگاه‌های کنونی نیست و یک مجموعه از بررسی‌های روانی و جسمی در دادگاهی صالح اولین قدم است. همچنین دولت با بهره‌گیری از تجربیات جهانی و استفاده از پتانسیل‌های محلی مانند ان.جی.او. ها و وزارت بهداشت و آموزش و پرورش و البته اجرای همه جوانب حقوق شهروندی و آموزش عموم می‌تواند گام‌های بسیار موثری در این خصوص بردارد.»
کامیل احمدی در پایان به نقش جامعه مدنی اشاره کرد و گفت: «باید در نظر داشت گفتگو با جامعه مذهبی برای مقابله با این پدیده‌ها نیازمند یک جامعه مدنی قدرتمند است. اگر جامعه مدنی قدرت نداشته باشد نمی‌تواند دستاورد هم داشته باشد. در ایران پتانسیل این موضوع وجود دارد و هرچند هم امروز پیگیری می‌شود اما در جاده دو طرفه گفتگو با روحانیون باید با ملایمت و البته قدرت وارد شد. آنها بعید می‌دانم پیش‌قدم شوند چرا که امروزه در جناح قدرت هستنند. بنابراین باید به روی تقویت نهادهای مدنی و جامعه مدنی به طوری جدی سرمایه‌گذاری شود. توجه داشته باشیم در موارد مشخص ما توانستیم در این تحقیق اخیر دستاوردهایی داشته باشیم و روحانیونی بودند که علیه ختنه دختران و حتی بالا بردن سن ازدواج برای تطبیق با شرایط روز سخنرانی کردند. از سوی دیگر باید آگاهی خانواده‌ها را نیز بالا ببریم و کار فرهنگی گسترده انجام شود.»
