فیروزه رمضان زاده- هرچند، مسوولان جمهوری اسلامی نگهداری از حیوانات خانگی را یک «معضل فرهنگی ـ اجتماعی و تقلیدی کورکورانه از فرهنگ مبتذل غربی» و «زیان‌آور» برای سلامت عمومی‌عنوان کرده‌اند اما نگاهی به تصاویر منتشرشده از انواع حیوانات خانگی که بر روی صفحه‌های کاربران ایرانی در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده‌اند این حقیقت آشکار می‌شود که شهروندان بسیاری از طیف‌های مختلف جامعه از کارمند و دانشجو گرفته تا بازیگران سینما در خانه‌ها و آپارتمان‌های خود از حیوانات خانگی نگهداری می‌کنند.
عماد م. فعال حقوق حیوانات که در تهران ساکن است به کیهان لندن می‌گوید: « با توجه به این که به صورت مشخص، سگ‌گردانی در ایران به عنوان یک جرم شناخته می‌شود اما در یک دهه گذشته، به خصوص پنج شش سال گذشته میزان نگهداری از حیوانات خانگی به ویژه نگهداری ازانواع سگ در شهرهای بزرگ ایران افزایش پیدا کرده، به صورت عام در جامعه می‌بینید کسانی که تا پیش از این، میلی به نگهداری حیوانات خانگی نداشتند علاقمند به نگهداری از این حیوانات شده‌اند و تعدادشان هم زیاد شده؛ از سوی دیگر، کسب و کار گسترده‌ای در حاشیه این تغییر اجتماعی ایجاد شده یعنی تعداد بسیاری پت شاپ، کلینیک خاص حیوانات، سایت‌ها، خدمات بازار و مارکت پت می‌بینید.»
این همه در حالیست که صاحبان حیوانات خانگی در شهرهای بزرگ ایران به کلینیک‌های مخصوص حیوانات خانگی، انواع و اقسام غذاهای خشک و تر و لوازم وارداتی مخصوص این حیوانات دسترسی دارند.
عماد م. در ادامه به نبود نظارت قانونی بر واردات انواع محصولات غذایی و جانبی غیراستاندارد از جمله انواع غذای سگ و گربه از رویال کنین گرفته تا انواع محصولات چینی، آسیای جنوب شرقی، ارمنی و آذربایجانی اشاره می‌کند و می‌گوید: «هر چند این محصولات، دارای برچسب مجوز سازمان غذا و دارو هستند ولی بر روی کیفیت این محصولات هیچ نظارتی وجود ندارد.»
وی نبود حمایت‌های قانونی را مهم ترین نکته پیرامون نگهداری حیوانات خانگی عنوان می‌کند و می‌افزاید: «اگر حیوان شما به هر دلیل در کلینیکی توسط دامپزشکی کشته شود و تخلف پزشکی صورت گرفته باشد از هیچ حقوق قانونی برخوردار نیستید، از بیمه‌ها هم خبری نیست با وجود این که میتوان بیمه‌هایی را در نظر گرفت؛ نظارتی هم برتخصص دامپزشکان و کلیینیک‌های قارچ‌گونه‌ای که در این زمینه فعالیت می‌کنند وجود ندارد. به خاطر سکوت قانون، دامپزشکان هر مقداری که دلشان می‌خواهد دریافت می‌کنند.»
این دوستدار حیوانات معتقد است به دلیل خلاء قانونی، بخش زیادی از پرورش دهندگان حیوانات خانگی آدم‌هایی کاسب و سوءاستفاده‌گر هستند که در شرایط نفرت‌انگیزی این حیوانات را پرورش می‌دهند و می‌فروشند. وی تعریف می‌کند: «چندی پیش چند نفر با کمک من می‌خواستند حیوان بخرند، دو تا مزرعه پرورش حیوانات خانگی را از نزدیک دیدم، بدون استثنا حتی بچه‌گربه‌ها و توله‌‌سگ‌ها هم دچار بیماری‌های قارچی و پوستی بودند، و با توجه به این که خریداران اطلاعات لازم در این زمینه ندارند تا هفته‌ها درگیر مشکلات سلامتی این حیوانات خواهند شد.»
به گفته عماد م.، پرورش دهندگان معمولاً این حیوانات را به صورت جفت جفت و قاچاق به کشور وارد می‌کنند و شروع می‌کنند به «جوجه‌کشی» از آنها و مشخص نیست که آیا در مرزها کنترل بهداشتی یا قرنطینه می‌شوند یا نه.
در فروردین ماه سال ۱۳۹۰ بود که ۳۹ تن از نمایندگان مجلس شورای اسلامی طرحی را تقدیم مجلس کردند که براساس آن، رفت و آمد سگ‌ها در اماکن و معابر عمومی و نیز نگهداری این حیوانات در آپارتمان‌ها و منازل مسکونی ممنوع می‌شود. صاحبان این حیوانات افزون بر جزای نقدی محکوم به ضبط حیوان نیز می‌شوند.
در این میان، هر چند تصویب طرح ممنوعیت سگ‌گردانی در مجلس شورای اسلامی از سال ۱۳۹۰ تا کنون مسکوت گذاشته شده اما مسوولان نیروی انتظامی‌از آن سال تا کنون، با برخوردهای فراقانونی یا سلیقه‌ای، نگهداری از حیوانات خانگی و سگ‌گردانی را در کنار «بدحجابی، کشف حجاب، مزاحمت برای نوامیس، دور دور و آلودگی صوتی» در فهرست «ناهنجاری‌های اجتماعی و اخلاقی” تعریف کرده‌اند و صاحبان این حیوانات نیز به توقیف اتومبیل شخصی، جریمه نقدی وانتقال سگ به محلی دیگر با سرنوشتی نامعلوم محکوم می‌شوند.
عملکرد سلیقه‌ای ضابطان قضایی
عماد در ادامه توضیح می‌دهد که صاحب سگ برای نگهداری سگ در آپارتمان و حفظ مسائل بهداشتی می‌بایست حیوان را به بیرون ببرد و زمانی را به حیوان اختصاص دهد تا حیوان بتواند کار دفع را انجام دهد «اما اگر به شکل نمایشی سگ را در داخل ماشین بگذارید و جلب توجه کنید بیشتر برخورد می‌شود تا این که به صورت عادی شب سگ را ببرید و بگردانید.»
وی با بیان اینکه مأموران همان طور که در مورد حجاب و مسائلی که مقیاس قانونی مشخصی ندارد به شکل سلیقه‌ای عمل می‌کنند ممکن است با سگ‌گردانی هم به این شکل رفتار کنند می‌افزاید: «ضابط قضایی یعنی مامور پلیس، به سلیقه خودش عمل می‌کند، یعنی ممکن است از روی ظاهر و ماشین‌ات سگ‌گردانی را به عنوان یک حرکت جلب توجه کننده تلقی کند؛ من دیده‌ام در محلات مرکزی و شمال شهر که از ساعت حدود ۹ و ۱۰ شب مردم می‌آیند و سگ‌هایشان را می‌گردانند مخصوصاً سگ‌های بزرگ که در خانه امکان دفع‌شان وجود ندارد، ماشین کلانتری هم عبور می‌کند و کاری به آنها ندارد ولی کاملاً سلیقه‌ای است، ممکن است جلوی یک آقای میانسال یا دختر خانم نوجوان همراه با سگ را بگیرند.»
وی با اشاره به این که نگهداری و گرداندن گربه در خیابان جرم تلقی نمی‌شود می‌گوید: «در مورد گربه‌ها با چنین موضعی روبرو نشده‌ام ولی اگر خانم جوانی یک گربه پرشین در ماشین‌اش داشته باشد به عنوان عاملی برای تخلف ضبط می‌شود.»
همایون، یک مترجم ۳۸ ساله مجرد که همراه با سگ تزیینی خود در تهران زندگی می‌کند به کیهان لندن می‌گوید: «معمولاً پلیس در مسافرت و بین جاده، صاحب سگ را جریمه می‌کند، سگ تماشاکردن جاده را دوست دارد، نمی‌توان مثلاً شش ساعت حیوان را داخل جعبه نگه‌داشت. داخل شهر هم پلیس راهنمایی و رانندگی گاهی گیر می‌دهد که البته برای من پیش نیامده.»
این شهروند می‌افزاید: «شب‌هایی که بسیجی‌ها گوشه کنار شهر، ایست بازرسی می‌گذارند و ماشین‌ها را چک می‌کنند اصلاً صلاح نیست با سگ از جلوی آنها عبور کنی، عقل حکم می‌کند بپیچی داخل اولین فرعی و راه‌ات را دور کنی.»
سال گذشته بعد از وقوع چند مورد آزار حیوانات، لایحه حمایت از حقوق حیوانات ازسوی هیات دولت به سازمان محیط زیست ارجاع شد اما با این وجود، چرخه کشتار سگ‌های بدون سرپرست در شهرهای مختلف ایران همچنان ادامه دارد که از جمله میتوان به آخرین مورد یعنی کشتار سگ‌ها در شیراز به وسیله تزریق اسید اشاره کرد.
به گفته عماد م.، این لایحه، حیوانات خانگی، حقوق آنها و صاحبان‌اش را به رسمیت نمی‌شناسد.
این دوستدار حیوانات، فرهنگ نگهداری از حیوانات در ایران را فرهنگ تازه‌ای می‌داند و می‌افزاید: «این مساله پر از آزمون و خطاست، کسی آموزش رسمی در این مورد نمی‌بیند، رسانه‌ها هم در مورد این مساله سکوت کرده و آن را موضوعی غیرضروری تصور می‌کنند.»
وی گستردگی نگهداری از حیوانات خانگی در ایران را نوعی تب و بخشی از آن را مُد عنوان می‌کند و می‌افزاید: «ممکن است برخی افراد، روش نگهداری صحیح از سگ را بلد نباشند و به دنبال کسب آن هم نباشند، هرچند نگهداری از حیوان و تبدیل آن به عنوان عضوی از خانه آدم را ملزم می‌کند که بعد از مدتی به او توجه بیشتری کند. البته موارد بسیار ناراحت کننده‌ای هم هست مثلاً فردی که وضع مالی بسیار خوبی دارد و از طبقه بی سواد جامعه نیست رفته یک سگ تزیینی کوچک یا گربه‌ای را خریده و در بالکن آپارتمان‌اش نگهداری می‌کند و اجازه نمی‌دهد حیوان به فضای خانه وارد شود، کسانی هم هستند که سگ یا گربه را آورده‌اند ولی توجهی به واکسن زدن حیوان نمی‌کنند. اما چون حیوان حس اهمیت و لزوم توجه را به صاحب‌اش تحمیل می‌کند بعد از مدتی نمی‌توان به او بی توجهی کرد. اگر پای این افراد به هر دلیلی به یک کلینیک برسد دامپزشک‌ها با توجه به این که می‌توانند مبلغ خوبی برای واکسن بگیرند بیش از حد تاکید می‌کنند و صاحب حیوان را می‌ترسانند که حتماً باید واکسن بزند. البته واکسن‌های سه‌گانه گربه‌ها بسیار لازم است ولی واکسنی مثل هاری برای گربه که محصور و در محیط خانه است و بیرون نمی‌رود به آن اندازه که پزشک تاکید می‌کند ضروری نیست.»
حیوانات خانگی و برخورد همسایه‌ها
عماد م. با اشاره به برخورد همسایه‌ها با حیوانات خانگی به ویژه سگ‌ها می‌گوید: «نگهداری سگ‌ها در آپارتمان کار درستی نیست و پذیرفتنی هم نیست، ساکنان برخی از برج‌های بزرگ و یا ساختمان‌های مشخص با تعداد جمعیت محدود که هیات مدیره مشخص دارند معمولاً سکوت می‌کنند. یکی از دوستانم که از سگی نگهداری می‌کرد با همسایه‌هایش به شدت مشکل پیدا کرد و در نهایت مجبور شد سگ‌اش را بفروشد. البته نمی‌توان به این همسایه‌ها ایراد گرفت که چرا مخالف هستید ولی میتوان با گفتگو این مساله را حل کرد اما در مورد گربه‌ها ندیدم که چنین اتفاقی بیفتد.»
همایون نیز در مورد برخورد همسایه‌ها معتقد است همسایه‌ها به سه دسته مهربان، ترسو و اُمّل تقسیم می‌شوند، میتوان گفت که اکثر آنها از سگ می‌ترسند ولی تعداد مهربان‌ها هم کم نیست.
فرزانه یک کارمند مجرد ۴۳ ساله است که همراه با مادرش در تهران زندگی می‌کند. او که عاشق حیوانات است و تجربه نگهداری از حیوانات خانگی را در حیاط خانه شان داشته به کیهان لندن می‌گوید: «داشتن حیوان خانگی جدا از خوبی‌هایش، مشکلاتی هم دارد، از گران بودن هزینه درمان و دامپزشکی تا مثلاً ریزش موی گربه در برخی از ماه‌های سال، سگ‌ها بیشتر از گربه‌ها به مراقبت نیاز دارند، پیاده‌روی برای گرداندن سگ یا عمل دفع حیوان همیشه با محدودیت همراه است، چون احتمال دارد گشت ارشاد سگ‌ات را از تو بگیرد، حتی وقتی می‌خواهی سوار آژانس بشوی بعضی از راننده‌ها سوار شدن سگ را قبول نمی‌کنند، اگر در آپارتمان زندگی کنی که شرایط سخت‌تر است.»
ژاله فتوره‌چی، دوستدار و فعال حقوق حیوانات نیز با تاکید بر کافی بودن یک بار واکسن در ماه‌های اولیه تولد گربه به کیهان لندن می‌گوید: «اگر کسی علاقمند به نگهداری از گربه است باید از خیر تجملات بگذرد مثلاً نگهداری از گل و گلدان، فرش‌های گران قیمت یا کریستال و غیره، مبلمان خانه هم نباید پارچه‌ای یا مبلی باشد و باید از مبلمان چوبی استفاده شود.»
وی در ادامه می‌گوید: «اگر شما در خانه تعداد بسیاری گربه نگهداری کنید و سر و صدایشان زیاد باشد، نظافت رعایت نشود و بوی بد گربه‌ها به بیرون منتقل شود همسایه‌ها می‌توانند شما را اذیت کنند ولی گربه هیچ سر و صدایی ندارد، من شش تا گربه در خانه دارم همه هم می‌دانند ولی نمی‌دانند چند تا هستند. هیچ کدام از همسایه‌ها هم اعتراضی ندارند چون مسائل بهداشتی آنها را رعایت می‌کنم. البته با کسی که از گربه بدش بیاید معاشرت نمی‌کنم.»
فارغ از این همه مناقشه بر سر نگهداری از حیوانات خانگی در ایران که به عنوان یک «معضل اجتماعی و جرم» تلقی می‌شود از تعداد علاقمندان به نگهداری از این حیوانات به عنوان همدم و همراه کاسته نشده است، هرچند هنوز بسیاری در ایران هستند که نه تنها تحمل حضور حیوانات را در محیط زندگی خود ندارند بلکه با آنها نامهربان‌اند و آنها را آزار می‌دهند.
