روشنک آسترکی – خرید هواپیماهای مسافربری یکی از مواردی بود که دولت روحانی آن را به عنوان یکی از نمرات ممتاز کارنامه خود ارزیابی می‌کند.
پس از امضای برجام و با گذشت ۲۳ سال که از ورود آخرین هواپیمای مسافربری نو به ایران می‌گذشت، دولت یازدهم قراردادهایی برای خرید هواپیما با شرکت ایرباس منعقد و دی ماه ۹۵ نخستین هواپیمای خریداری شده ایران ایر از ایرباس وارد ناوگان هوایی کشور شد. دومین و سومین هواپیمای خریداری شده به ترتیب در ۲۱ اسفند ۹۵ و ۵ فروردین ۹۶ وارد ایران شدند.
در حالی که طرفداران دولت ورود هواپیمای جدید به ناوگان هوایی ایران را جشن گرفتند، رسانه‌های حامی دولت نیز این‌گونه ارزیابی کردند که دولت به خوبی در مسیر تعیین شده برای «حقوق شهروندی در ارتقای ایمنی و حفظ جان مردم» گام کلیدی برداشته است.
این ارزیابی ضمن اینکه اجرای منشور حقوق شهروندی توسط دولت روحانی روحانی را تاکید می‌کرد و تبلیغی برای او بود، به فرسودگی ناوگان هواپیمایی ایران بر اثر تحریم ۳۸ ساله اشاره داشت؛ فرسودگی ناوگان هوایی باعث بروز نقص فنی‌های پی در پی در هواپیماها می‌شد که یا به تأخیر یا به لغو پرواز منجر و در برخی موارد به سقوط هواپیما منتهی می‌شد.
در دوران پس از برجام نه تنها چند فروند هواپیمای نو خریداری شد بلکه با برداشته شدن تحریم‌ِ ناوگان هوایی، ورود قطعات یدکی به ایران نیز آسان شد. مدیرعامل شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی ایران در این زمینه گفته است: «خرید تجهیزات مورد نیاز، ایمنی پروازهای هوایی را در فرودگاه‌ها و آسمان ایران بسیار ارتقا داده است.»
بنا به گفته مقامات دولتی در ایران، شرکت‌های هوایی ایران پس از اجرای برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) از دی‌ماه ۹۴ مذاکرات مستقیم را با شرکت‌های سازنده هواپیما آغاز کردند؛ به طوری که اواخر سال ۹۴ با سفر رئیس جمهوری اسلامی ایران به فرانسه، پیش‌قرارداد خرید بیش از ۱۰۰فروند هواپیما بین شرکت ایرباس و هواپیمایی ایران در پاریس امضا شد.
همچنین گفته می‌شود قرارداد خرید ۸۰ فروند هواپیما با شرکت‌های بوئینگ نیز نهایی و قرار است نمایندگان شرکت ای.تی.آر (شرکت ایتالیایی-فرانسوی) دور نهایی مذاکرات خود با ایران ایر را آغاز کنند.
مقامات دولتی همچنین خبر داده‌اند بر اساس مذاکرات قبلی با نمایندگان ای.تی.آر ، خرید ۲۰ فروند هواپیما از این شرکت قطعی شده است اما هما می‌تواند ۲۰ فروند هواپیمای دیگر از این شرکت خریداری کند. هواپیماسازی ای.تی.آر یک شرکت ایتالیایی – فرانسوی است. هواپیماهایی که ایران می‌گوید شرکت ایران‌ایر قرارداد خرید آن را با این شرکت امضا کرده است، از نوع ای.تی.آر ۷۲-۶۰۰ است که موتور آن ملخ‌دار و مناسب پروازهایی با برد کوتاه است.
اعتراض به مرجوعی بودن هواپیماها
خرید هواپیماهای جدید برای ناوگان هوایی ایران، جدا از شادی و مانور تبلیغاتی دولت یازدهم با حواشی مختلفی نیز همراه بود. زمانی که نخستین هواپیمای ایرباس خریداری شده در تاریخ ۲۳ دی ماه ۹۵ وارد ایران شد، گزارش‌هایی مبنی بر مرجوعی بودن این هواپیما به دلیل مشکلات فنی منتشر شد.
خبرگزاری نسیم آنلاین در گزارشی که پیرامون همین موضوع منتشر کرد نوشت: «از قرار معلوم، هواپیمای ایرباس آزمون شده در فرودگاه هامبورگ، یکی از دو فروند هواپیمای مرجوعی است که کمی پیشتر، یک کشور دیگر از گرفتن آن پا پس کشیده، از این رو پس از مرجوع شدن، نصیب شرکت هواپیمایی هما شده است.»
این خبرگزاری در ادامه گزارش خود نوشت: «دو فروند هواپیمای مذکور که یکی از آنها به ایران پرواز کرده، توسط یک شرکت اسپانیایی خریداری شده که به دلایل فنی از تحویل گرفتن آن امتناع ورزیده است.»
محمود مهران پور، عضو هیئت مدیره شرکت هواپیمایی نفت ایران، در گفتگو با قدس آنلاین درباره مرجوعی بودن هواپیمای خریداری شده توسط ایران گفت: «اگر می‌خواستیم این هواپیماها را بر اساس ثبت سفارش خودمان خریداری کنیم حداقل باید سه سال صبر می‌کردیم. وقتی در عرض کمتر از یک سال اولین هواپیما وارد ایران شده است. طبیعی است که این هواپیماها از سوی شرکت دیگری ثبت سفارش شده باشد.»
مهران پور همچنین در این گفتگو استفاده از عبارت «مرجوعی» برای هواپیما را «نامفهوم» ارزیابی و گفته بود: «در دنیا وقتی شما می‌خواهید هواپیما خریداری کنید بستگی به نوع و مدل هواپیما حدود ۲ تا ۳ سال قبل باید سفارش داده و در صف نوبت بایستید. واقع ساخت هواپیما و کشتی پس از ارائه درخواست آغاز می‌شود.»
اما داستان مرجوعی بودن هواپیما تنها مختص نخستین هواپیما نبود. پس از ورود سومین هواپیما به ایران خبرگزاری فارس به نقل از فلایت گلوبال نوشت، «این هواپیما عمر بدنه ۳ سال دارد که در ابتدا در سال ۲۰۱۴ به شرکت اویانکا، شرکت هواپیمایی ملی کلمبیا، تحویل داده شده بود اما در این خطوط هوایی به کار گرفته نشد.»
در حالی که حامیان دولت روحانی انتشار گزارش‌هایی پیرامون مرجوعی بودن هواپیماها را حاشیه‌سازی رقبا و مخالفان خود می‌دانستند، مدیرعامل شرکت هواپیمایی ایران ایر روز هفتم فروردین و پس از ورود سومین و هواپیمای خریداری شده، گفت: «اینکه سفارش خرید از سوی کشوری انجام شده باشد و بعداً بنا به دلایلی لغو شود و کشور دیگری خواهان آن باشد،کاملا طبیعی است.»
با ادامه انتقادها حسن روحانی ۲۱ فرودین ماه در یک کنفرانس خبری در تهران گفت: «ما هواپیمای نو وارد کردیم، به بعضی‌ها برخورد، دوست ندارید هواپیمای نو سوار شوید ایرادی ندارد شما همان هواپیماهای کهنه را سوار شوید.»
نبود زیرساخت‌های لازم برای ورود این تعداد هواپیما
رسانه‌های منتقد دولت همچنین بر انتخاباتی بودن مانور تبلیغاتی دولت روحانی بر تعداد هواپیماهای خریداری شده و فشار به شرکت‌های هواپیمایی برای تحویل تعدادی از هواپیماها پیش از انتخابات تاکید می‌کردند.
در حالی که دولتمردان خبر از انعقاد قرارداد خرید ۱۱۸ هواپیما را دادند، حسین خانلری، رئیس اسبق سازمان هواپیمایی کشور به این تصمیم دولت اعتراض و در گفتگو با خبرگزاری نسیم گفته بود: «استفاده از هواپیماهای پهن‌پیکر خریداری شده در مسیرهای داخلی فاقد هرگونه صرفه اقتصادی است. حتی با بسیج همه امکانات و منابع در دو سال آتی، مهیا شدن زیرساخت‌های صنعت حمل و نقل هوایی برای ورود این تعداد هواپیما ممکن نیست. دولت نباید به صورت مستقیم وارد چرخه خرید هواپیما می‌شد. دولت باید بستر و زیرساخت ورود بخش خصوصی به خرید هواپیما را مهیا می‌کرد.»
از سوی دیگر حمیدرضا پهلوانی، رئیس اسبق سازمان هواپیمایی کشور نیز ایجاد امکان خرید هواپیما با امضای برجام را رد کرده و گفته بود: «در همان سال ۹۲ و با وجود اعمال تحریم بین‌المللی، چنانکه شرکت‌های هواپیمایی از نقدینگی لازم برخوردار بودند امکان خرید هواپیمای ایرباس به صورت مستقیم وجود داشت.»
همچنین محمدرضا سبزعلیپور، رئیس مرکز تجارت جهانی ایران و رئیس شورای سیاست‌گذاری اقتصاد مقاومتی و بخش خصوصی در گفتگو با ایسنا ضمن انتقاد از آمارهایی که دولتمردان در مورد مذاکرات با شرکت‌های هواپیما سازی و سفارش هواپیما به مردم ارائه می‌کردند، گفت: «چندی قبل وزیر راه و شهرسازی از خرید ۱۱۴ فروند هواپیما از شرکت‌های بزرگ اروپایی و آمریکایی پرده برداشت و سپس قائم مقام وزیر راه، اظهارات وزیر را نقض کرد و از نهایی شدن لیست خرید ۱۲۷ هواپیمای ایرباس توسط ایران خبر داد. با این روندی که آقایان پیش می‌روند احتمالا تا چند روز آینده تعداد هواپیماهای مورد نیاز ایران جهت خرید به چند صد فروند خواهد رسید! باید عرض کنم که نه تنها در حال حاضر قدرت خرید ۱۲۷ فروند هواپیمای پهن پیکر آنهم به ارزش حدود ۱۵۰ میلیارد دلار با هر شرایط پرداختی که تعیین شود برای ایران وجود ندارد بلکه تیم پروازی ماهر و آموزش دیده جهت فعالیت بر روی هواپیماهای جدید نیز وجود ندارد.»
ایران تا سال ۲۰۲۰ مشتری بوئینگ شد
اکنون به نظر می‌رسد قرار داد ایران با شرکت هواپیماسازی بوئینگ قطعی و تفاهم‌نامه منعقد شده بین شرکت آسمان و بوئینگ برای خرید ۶۰ فروند هواپیما، پس از یک سال مذاکره از سوی نمایندگان این دو شرکت در تهران امضا شده است.
دنیس مویلنبرگ، مدیر اجرایی شرکت هواپیمایی بوئینگ نیز روز دوشنبه، دهم اردیبهشت به خبرنگاران گفت: «تحویل جت‌ها به ایران طبق برنامه زمان‌بندی شده پیش می‌رود و بسیار مهم است که در این مسیر، با دولت آمریکا همکاری نزدیک داشته باشیم».
۷۷۷ بزرگ‌ترین مدل هواپیمای جت دو موتوره بوئینگ محسوب می‌شود و بنا به اعلام مقامات این شرکت در صورت تکمیل قرارداد با ایران، بوئینگ می‌تواند به سطح فروش ۹۰ درصدی تولیدات خود در دو سال آینده برسد.
شرکت بوئینگ اعلام کرد روند تکمیل قرارداد فروش ۸۰ فروند هواپیمای مسافربری به شرکت ایران‌ایر رو به پیشرفت است و انتظار می‌رود اولین فروند از این هواپیماها ۲۰۱۸ میلادی تحویل ایران شود.
این در حالیست که فروش هواپیماهای بوئینگ ۷۷۷ در جهان کاهش یافته است، قرارداد ایران و بوئینگ می‌تواند خط تولید این هواپیما را تا سال ۲۰۲۰ فعال نگه دارد چرا که بسیاری از مشتریان این نوع هواپیما منتظر تولید نسل جدید ۷۷۷ هستند.
این قرارداد تا رسیدن به این نقطه در امریکا هم با حاشیه‌هایی روبرو بود. تعدادی از جمهوری‌خواهان در امریکا با این قرارداد مخالفت دارند و می‌گویند: «ایران از این هواپیماها استفاده نظامی کرده و از گروه‌های مخالف آمریکا حمایت خواهد کرد.»
مجلس نمایندگان آمریکا سال گذشته رأی به مسدود کردن تأمین مالی فروش هواپیما به ایران داد و سناتور جمهوری‌خواه مارکو روبیو و نماینده مجلس این کشور پیتر روسکام از ترامپ خواسته‌اند تا در این زمینه دخالت کند.
جمهوری‌خواه دیگر، دیوید آلماسکی، معاون مرکز ملی تحقیقات عمومی آمریکا نیز گفته است: «قرارداد بوئینگ با ایران با مأموریت به این شرکت در راستای حفاظت از ارزش‌های آمریکایی متناقض است.»
حال باید تا نشستن این هواپیماها بر خاک ایران، قرارداد ۱۹.۶ میلیارد دلاری بوئینگ با شرکت‌های ایران ایر و آسمان چه حواشی دیگری را در بر خواهد داشت.
