فیروزه رمضان‌زاده- سی‌امین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران از۱۳ تا ۲۳ اردیبهشت ۱۳۹۶برای دومین بار در «شهر آفتاب» برگزار شد.
شهر آفتاب در جنوب شهر تهران در مساحتی بالغ بر ۱۳۸ هکتار در کنار عوارضی اتوبان تهران به قم و در مجاورت آرامگاه روح‌الله خمینی بنیانگذار جمهوری اسلامی قرار دارد.
باوجود در دسترس بودن مترو اما به دلیل فاصله طولانی این نمایشگاه با شهر تهران امسال نیز از انبوه بازدیدکنندگان خبری نبود.
در حالی که پیشتر، مدیرعامل شهر آفتاب از وجود «طرح جامعی» برای پیشگیری از آب‌گرفتگی این مجموعه خبرداده بود، ولی در پی بارش شدید باران در روز ۱۵ اردیبهشت‌ماه، سومین روز این نمایشگاه و نفوذ آب از سقف سالن ملل، محل استقرار غرفه‌های ناشران خارجی، غرفه ایتالیا، نخستین مهمان ویژه این دوره از نمایشگاه و نیز غرفه‌های نمایشگاه کتاب فرانکفورت (آلمان)، نمایشگاه کتاب پکن (چین)، عمان و تعداد دیگری از ناشران خارجی تعطیل شدند. همچنین برای جلوگیری از اتصال کابل‌های برق به دلیل حجم زیاد آبی که به سالن انتشارات کودک و نوجوان نفوذ کرده بود، این سالن نیز تعطیل شد.
در این میان، وجه خسارت کتاب‌های آسیب‌دیده ناشران آموزشی، دانشگاهی و ناشران کودک و نوجوان براثر بارش باران و آب‌گرفتگی ۲۰۰ میلیون تومان برآورد شده بود که همان روز جمعه ۱۵ اردیبهشت به حساب ناشران خسارت‌دیده واریز شد.
یک ناشر دانشگاهی در این زمینه به کیهان لندن می‌گوید: «کاش شهرداری مطالبات پیمانکارانش را هم به همین سرعت پرداخت می‌کرد.»
او پیشنهاد تحریم نمایشگاه سال بعد و و درخواست برای تحویل نمایشگاهی در خور ناشران با تعهد و قرار کتبی را مطرح می‌کند و می‌گوید: «پس از پایان نمایشگاه باید یک کمپین بازگشت به محل نمایشگاه‌های بین المللی تشکیل بدهیم و سفت و سخت در برابر این بی درایتی‌ها ایستادگی کنیم.»
از مشکل تعویض پوشک بچه تا گرمازدگی
آماده نبودن غرفه برخی ناشران، از کار افتادن دستگاه‌های کارت‌خوان، نبود دستگاه‌های تهویه مناسب، نشت آب و کمبود فضا و گرمازدگی از دیگر مشکلاتی بودند که تعدادی از ناشران و بازدیدکنندگان این نمایشگاه در گفتگو با کیهان لندن مطرح کردند.
یک روزنامه‌نگار اشکالات اساسی سالن کودکان و نوجوانان را گرما، تهویه و کمبود فضا و گرمازدگی عنوان می‌کند و می‌گوید: «در این سالن، تجربه خرید کتاب در کنار ازدحام، فشار و بوی بد عرق بدن، تجربه دردناکی بود. وزیر ارشاد خودش نمی‌توانست زیر چادرهای گرم نفس بکشد فکر کنید یک بچه پنج شش ساله در آن هوا چه می‌کشید.»
موضوع دیگری که محسن، یک شهروند ساکن غرب تهران به آن اشاره می‌کند مشکل تعویض پوشک فرزندش بود: «برعکس برخی نقاط شهر که اتاق مادر و کودک تعبیه شده عجیب بود که چنین چیزی تعریف نشده بود، ما برای تعویض پوشک پسرمان واقعا دچار مشکل شدیم. بچه من که از وقت شیر خوردنش گذشته ولی برای مادرهایی که بخواهند به بچه‌های خود شیر بدهند هم اصلا مکانی تدارک دیده نشده بود.»
یک جوان دانشجو که از مشهد به نمایشگاه کتاب تهران رفته است به کم بودن تعداد دستگاه‌های جستجوی کتاب اشاره می‌کند و می‌گوید: «با این وجود انتظار نداشتم مثلا کتاب «قوی سیاه» نسیم طالب را در نشر دانشگاهی پیدا کنم.»
او با اشاره به عدم استقبال عمومی در برخی از سالن‌ها نظیر نشر دانشگاهی می‌گوید: «نشر دانشگاهی به خاطر نبود سیستم تهویه خیلی گرم بود، من که سعی می‌کردم سریع کتاب مورد نظرم را پیدا کنم و از آنجا فرار کنم، حتی غرفه‌دارها هم خود را با بادبزن خنک می‌کردند.»
این جوان اهل مشهد که می‌گوید مخاطب کتاب‌های مذهبی نیست توضیح می‌دهد در غرفه‌های مذهبی بازدیدکنندگان چندانی ندیدم، بیشتر غرفه‌هایشان خلوت و خالی بود.
ازسوی دیگر تعداد زیادی از شهروندان اهل تهران و کرج به دلیل دور بودن و مسیر طولانی رفت و برگشت، از خیر نمایشگاه کتاب در شهر آفتاب گذشتند.
محسن در این زمینه معتقد است: «من که در غرب تهران زندگی می‌کنم، حدود نیم ساعت رانندگی کردم تا به نمایشگاه رسیدم ولی برای کسانی که از شرق تهران می‌آیند این مسافت آزاردهنده است به‌خصوص در ساعات اوج ترافیک.»
او در ادامه به محدود بودن ساعت کاری نمایشگاه کتاب تهران اشاره می‌کند و می‌گوید: «شرایط کاری من طوری است که هر ساعتی می‌توانستم به نمایشگاه بروم ولی برای کسانی که ساعت ۶ یا ۷ شب از سر کار به خانه برمی‌گردند با وجود خستگی و راه دور و ترافیک، وقت نمایشگاه را از دست می‌دهند، بهتر بود حداقل تا ساعت ۱۰ شب نمایشگاه دایر باشد.»
افزایش فروش کتاب یا اُفت فروش
باوجود اینکه خبرگزاری‌های داخلی از افزایش فروش ۱۵ درصدی خرید کتاب در سی‌امین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران خبر داده‌اند اما یکی از ناشران حوزه دانشگاهی با اشاره به کاهش محسوس جمعیت بازدیدکننده تاکید می‌کند که افزایش فروش ثبت شده باید بررسی شود.
او در ادامه می‌گوید: «بسیاری از ناشران بزرگ، متوسط و کوچک در حوزه کودک و نوجوان تاکید کرده‌اند که فروش‌شان۳۰ تا ۴۰ درصد نسبت به مدت مشابه سال گذشته افت کرده، فروش غرفه ما هم تا حالا ۶۰ درصد کمتر از دو سال پیش بوده است.»
کاهش فروش، زبان حال بیشتر ناشران کودک در نمایشگاه کتاب تهران هم است.
یک ناشر باسابقه در حوزه نشر کودک و نوجوان می‌گوید: «همکاری را می‌شناسم که بیش از ۷۰ درصد افت فروش داشته، حتی فروش کتاب‌های خارجی هم نسبت به سال قبل کاهش داشته، در بخش دانشگاهی هم فروش حدود ۴۰ درصد کمتر از سال قبل بوده.»
خبرگزاری مهر به نقل از همایون امیرزاده، رئیس هیئت رسیدگی به تخلفات ناشران از صدور شش حکم محکومیت در زمینه نقد کردن غیر قانونی بُن‌ها خبر می‌دهد اما یکی از ناشران با اشاره به ثبت بُن‌های خرید کتاب به نام دانش‌آموزان و دانشجویان بر اساس کد ملی آنها توضیح می‌دهد بعد از ثبت، اعلام می‌کنند که این افراد، با پرداخت حق‌السهم خودشان برای دریافت کارت‌شان مراجعه کنند اما بالای ۵۰ درصد از آنها مراجعه نکردند و حالا پول این کارت‌ها که پول بیت‌المال است توسط عده‌ای نقد شده.
در حالی که کمسیون رسیدگی به تخلفات ناشران، ارائه تخفیف بیش از ۳۰ درصد را تخلف اعلام کرده است اما به گفته برخی از بازدیدکنندگان و همچنین ناشران، برخی ناشران برای فروش کتاب‌هایشان تخفیف‌های ۵۰ و ۶۰ درصدی نیز ارائه کرده‌اند.
در همین رابطه، محسن، شهروند ساکن غرب تهران که می‌گوید به خاطر فرزند کوچک‌اش تنها از بخش کودک و نوجوان و معدودی از انتشارات در حوزه ادبیات بازدید کرده است می‌گوید: «امسال ناشرها تخفیف‌های خیلی خوبی می‌دادند برخی از ناشرها تا ۶۰ درصد هم تخفیف می‌دادند در حالی که سال‌های قبل بالاترین تخفیف ۲۰ تا ۳۰ درصد بود.»
او اضافه می‌کند: «امسال لازم نبود چانه بزنیم خودشان پکیج‌های تخفیفی‌شان را به سرعت ارائه می‌دادند.»
این شهروند تهرانی، وجود یک سری از کتاب‌ها که در دوره قبل لغو مجوز شده بودند را از تغییرات ملموس در این دوره از نمایشگاه عنوان می‌کند.
یک کارمند شرکت خصوصی هم از بالا بودن قیمت کتاب گلایه می‌کند و می‌گوید: «افزایش قیمت کتاب حتی در بخش کودک و نوجوان هم محسوس بود، من ۴ تا دایره‌المعارف مصور گرفتم تقریبا شد ۲۱۵ هزار تومان که فروشنده ۵۰ درصد به من تخفیف داد و من ۱۱۵ هزارتومان پرداخت کردم. برای دخترم ۲۰ کتاب مصور مربوط به قصه‌های قدیمی‌دوره خودمان خریدم، دانه‌ای ۶ هزار تومان که با تقریبا ۶۰ درصد شد ۵۰ هزارتومان.»
انواع دیگر تخلفات مثل کپی‌برداری از کتاب دیگران را کارمند یک بنگاه نشر کتاب در تهران مطرح می‌کند و می‌گوید: «یکی از همکاران انتشاراتی ما سری کتاب‌های پیامبران ما را اسکن کرده و به نام تصویرگر دیگری چاپ کرده. یا یکی از ناشران، کتاب‌های یک انتشاراتی دیگر را بدون اجازه منتشر کرده است، متن، تصویر و تصویرگری را هم به نام خودشان زده‌اند.»
این ناشر معتقد است: «نه تنها حق مادی اثر از بین رفته بلکه حق معنوی تصویرگر ایرانی هم از بین رفته است، عجیب است که وزارت ارشاد به این ناشران مجوز حضور در نمایشگاه کتاب را صادر کرده است.»
برخی از ناشران بر نواقص و مشکلات مجموعه نمایشگاهی شهرآفتاب تاکید می‌کنند.
به گفته یک ناشر قدیمی در حوزه کتاب‌های آموزشی، همزمان با نمایشگاه سال قبل، قول‌هایی از مسوولان وزارت ارشاد و شهرداری برای افزایش متراژ و امکانات سالن‌ها گرفتند اما متاسفانه با تغییر مدیریت پیگیری‌های آنها بی نتیجه ماند.
وی با اشاره به اینکه نمایشگاه کتاب پس از انتقال به شهرآفتاب دیگر آن رونق سابق را ندارد توضیح می‌دهد: «نمایشگاه بین‌المللی واقع در اتوبان چمران (پارک وی سابق) از هر نظر استاندارد بود، با ساخت ایستگاه مترو و دو سه تا پل اساسی می‌شد اشکال ترافیک‌اش را برطرف کرد، هزینه‌ای که برای به روز کردن آن مصرف می‌شد یک صدم هزینه‌ای است که شهرداری و ارشاد تا به حال برای مصلا و شهر آفتاب پرداخته‌اند. با این بی سیاستی‌ها مردم را از نمایشگاه کتاب هم دل‌زده می‌کنند. سال آینده وضع، از این هم بدتر خواهد شد.»
سی‌امین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در حالی دومین سال برگزاری خود را در مجموعه شهر آفتاب سپری کرد که تنها در نیمه دوم سال ۱۳۹۵ برگزاری حدود ۸ نمایشگاه در این مجموعه لغو شده بود. به نظر می‌رسد وعده شهرداری تهران برای رسیدن این مجموعه به پرمخاطب‌ترین نمایشگاه داخل ایران هنوز عملی نشده است.
