یکی از اعضای کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی در گزارشی از فقیرتر شدن مردم سیستان و بلوچستان در چهار سال گذشته خبر داده است.
علی کرد عضو کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی گفته است در چهار سال گذشته هیچ شغلی در این استان ایجاد نشده و محرومیت حتی بیشتر از گذشته در آن ریشه دوانده است. وی تاکید می‌کند که تمام پروژه‌های زیرساختی استان قفل است و بازارچه‌های مرزی کلنگ‌خورده ولی رها شده‌اند.
این در حالیست که نیمی از جمعیت ۲ میلیون و ۷۷۵ هزار نفری این استان (حدود یک میلیون و ۳۵۲ هزار و ۱۸۵ نفر) در بخش‌های محروم استان زندگی می‌کنند.
مردم استان سیستان و بلوچستان فقیرتر و سفره‌هایشان در حالی کوچک‌تر شده که بر اساس قانون اساسی جمهوری اسلامی برای محرومیت‌زدایی مناطق روستایی باید از ظرفیت تعاونی‌های کشاورزی، صنایع دستی و مرزنشینان بهره گرفته شود. اکنون خبرها حکایت از آن دارند که رانت و رابطه حتی به تعاونی‌های روستایی هم کشیده شده و نه تنها کمکی به مناطق روستایی این استان نمی‌کنند بلکه کارکرد اصلی خود را نیز از دست داده و امکانات منطقه را هدر می‌دهند.
یکی از اهداف تعیین شده برای شکل‌گیری تعاونی‌های روستایی غیر از تلاش برای محرومیت‌زدایی و تقویت اقتصاد روستایی، جلوگیری از بزرگ شدن دولت بوده است. این در حالیست که در عمل دولت‌های مختلف نتوانسته‌اند به فعال کردن تعاونی‌های روستایی کمک کنند.
فضل الله نصیری رئیس کمیسیونِ توسعه تجارت و صادرات اتاق تعاون نیز در مورد تعداد محدود تعاونی‌های روستایی گفته است حدود ۲۰۰ هزار تعاونی در کشور ثبت شده‌اند که نیمی از آنها صرفا ثبت شده‌اند و در حال حاضر غیرفعال هستند.
جالب اینکه وجود تعاونی‌های روستایی به زمان پیش از انقلاب بر می‌گردد و نخستین تعاونی‌های روستایی نیز در استان سیستان و بلوچستان تاسیس شد. عبدالله بلوچی فعال تعاونی‌های تولیدی و روستاییِ سیستان و بلوچستان درباره سابقه تعاونی‌های روستایی در این استان می‌گوید تعاونی در گذشته در سیستان و بلوچستان به شکل «حَشْر و مدد» بود. یعنی یک نفر که می‌خواست خانه بسازد، یا محصولی در زمین کشاورزی‌اش بکارد و یا عروسی بگیرد، اهالی روستا را به یک ناهار دعوت می‌کرد و آنها هم با پرداخت سایر هزینه‌ها و کار جمعی به کمک وی می‌آمدند.
او می‌افزاید اشکال مختلف تعاونی‌های روستایی پیش از انقلاب در سیستان و بلوچستان تاسیس و به فعالیت مشغول شدند اما بعد از انقلاب مردم سهمی از مشارکت در تعاونیها نبردند و تجربیات شکست‌خورده تکرار شد و حالا اکثر مردم به مشارکت در تعاونیها بدبین شده‌اند چرا که نه به معنای واقعی از سهامی که خریدند، سودی بردند و نه به مدد وجود تعاونیها، شغلی برای آنها ایجاد شد تا بساط فقر را از زندگی خود جمع کنند.
مراد محمد ویسی فارغ التحصیل شیلات درباره مشکلات تعاونیها در این استان می‌گوید: «وقتی می‌خواستم یک تعاونی شیلات راه بیاندازم هیچ‌کس حاضر به تامین مالی آن نشد و وقتی به سرغ بانک رفتم فهمیدم که برای دریافت یک وام ۲۰ میلیونی باید هفت‌خوان رستم را طی کنم و تازه مشخص نبود که کارم بگیرد و بتوانم اقساط بانک را پرداخت کنم. اما وقتی مشارکت مردم تسهیل شود، این مشکل حل می‌شود منِ فارغ‌التحصیلِ شیلات هم می‌توانم کاری برای خود دست و پا کنم تا از قِبَل آن برای چند نفر دیگر هم شغل ایجاد کنم.»
وی معتقد است صنایع دستی هم به این علت که بیشتر ساختار سنتی دارند و توسط اهالی روستا در داخل خانه برای فروش محدود تولید می‌شوند، نتوانسته‌اند به شکل تعاونی متحد شوند.
مراد محمد ویسی همچنین تاکید می‌کند حمایتی هم از بالا و به ویژه از ناحیه دولت صورت نگرفته است چرا که اگر بخواهیم این کار را از قالب سنتی آن خارج کنیم، نیازمند ایجاد محیط‌های کارگاهی هستیم که تعداد این کارگاه‌ها بسیار کم است و هزینه چندانی هم برای ایجاد آنها نشده است.
در همین رابطه الله‌نظر شه‌بخش معاون امور تعاون اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی سیستان و بلوچستان معتقد است کاهش ۵۰۰ هزار نفری جمعیت، فشار مضاعف ممیزیان مالیاتی، عدم تثبیت بهای ارز و کاهش اقلام وارداتی ازجمله مسائلی است که مانع رونق تعاونی‌های مرزنشین شده است.
معاون امور تعاون اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی سیستان و بلوچستان درباره دیگر عوامل از رونق افتادن تعاونی‌های مرزنشینان می‌افزاید: «نبود زیرساخت مناسب و ارائه سهمیه صادرات و واردات با کارت‌های الکترونیکی و نداشتن نقدینگی ازجمله مشکلات تعاونی‌های مرزنشینان است. چنانچه معافیت مالیاتی برای تعاونی‌های مرزنشینان مورد موافقت دولت قرار گیرد و طبق روال سالهای گذشته جوایز صادراتی تعاونیها داده شود، باعث رونق تعاونیها خواهد شد.»
با این حال فعالان حوزه تعاونی معتقدند افرادی با استفاده از رانت‌های دولتی، تعاونیها را به صورت خانوادگی در اختیار خود گرفته‌اند و به مردم استان اجازه مشارکت و سهام‌دار شدن در تعاونیها را نمی‌دهند. تعاونی‌های مرزنشینان هم بیش از سایر تعاونیها از این امر متاثر بوده‌اند چرا که سودهای هنگفتی از ناحیه واردات و صادارت سوخت نصیبشان می‌شود.
به اعتقاد معاون امور تعاون اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی سیستان و بلوچستان نیز با وجود روحیه مشارکت جمعی در مردم استان سیستان و بلوچستان، آنها از توانمندی لازم برای تامین مالی و مشارکت در ساختار تعاونیها برخوردار نیستند. او می‌افزاید: «دولت موظف است از شهروندانی که توان کار را دارند، ولی سرمایه ندارند حمایت مالی کند.»
