روشنک آسترکی (+عکس) اعتراضات مردمی در ارمنستان که از نیمه آوریل شکل گرفته، در هفته جاری وارد مرحله جدیدی شده است و مخالفان دولت در پی انتخاب نشدن نیکول پاشینیان، نماینده پارلمان و رهبر اعتراضات، برای پست نخست‌وزیری اعتراضات سراسری تازه‌ای را آغاز کرده‌اند.
اعتراضات ارمنستان پس از آن آغاز شد که سرژ سرکیسیان، پس از ۱۰ سال ریاست جمهوری، طی دو دوره از سال ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۸، در آخرین هفته‌های کار دولتش با تغییری در قانون اساسی ارمنستان اختیارات اجرایی کشور را از ریاست جمهوری به نخست‌وزیری واگذار کرد. سرژ سرکیسیان سپس از سوی پارلمان این کشور که اکثر کرسی‌های آن در اختیار حزب متبوع او، حزب جمهوریخواه، است به مقام نخست‌وزیری رسید.
مخالفان سرژ سرکیسیان که از هفته‌ها پیش از این تغییرات و با توجه به پیشِ رو بودن انتخابات ریاست جمهوری برای فعالیت علیه او تجهیز شده بودند، اعتراضات خود را آغاز کردند و خواستار کناره‌گیری وی شدند.
در نهایت پس از نزدیک به دو هفته اعتراضات مداوم در ارمنستان که نه تنها در شهر ایروان بلکه در چند شهر بزرگ دیگر ارمنستان نیز برپا شد سرژ سرکیسیان از مقام خود کناره‌گیری کرد و کارن کاراپتیان، معاون اول سرکیسیان، به عنوان نخست‌وزیر موقت ارمنستان تا برگزاری انتخابات پارلمان کار خود را آغاز نمود.
سرکیسیان همزمان با کناره‌گیری خود گفته بود: «برای آخرین بار به عنوان رئیس دولت با شما سخن می‌گویم. حق با نیکول پاشینیان بود و من اشتباه می‌کردم. تظاهرات خیابانی در مخالفت با حضور من در این پست شکل گرفته است، پس من درخواست شما را اجابت می‌کنم.»
اما به نظر نمی‌رسد کناره‌گیری سرکیسیان به معنای پذیرش اتهاماتی باشد که بسیاری از شهروندان به او و حزبش وارد می‌آورند و یا اینکه او حاضر است به آسانی کرسی قدرت را به جناح دیگری واگذار کند.
روز سه‌شنبه، ۱۱ اردیبهشت برابر با اول ماه مه، جلسه تعیین نخست‌وزیر جدید ارمنستان در پارلمان این کشور برگزار شد و نمایندگان حزب جمهوریخواه که اکثریت مجلس را در دست دارند با عدم حمایت از نیکول پاشینیان موجب شدند او برای پست نخست‌وزیری رای کافی نیاورد.
پاشینیان پیش از برگزاری این نشست ۹ ساعته در پارلمان، هشدار داده بود در صورت عدم اخذ رای مثبت از سوی نمایندگان برای پست نخست‌وزیری، مردم به اعتراضات سراسری خود ادامه داده و این کشور با یک سونامی در تحولات سیاسی خود روبرو خواهد شد.
مردم ارمنستان از بامداد روز چهارشنبه، ۱۲ اردیبهشت برابر با دوم ماه مه، به خواسته رهبر خود نیکول پاشنیان دست به اعتصاب سراسری زده و فرودگاه، مدارس، دانشگاه‌ها و برخی ادارات دولتی را به تعطیلی کشاندند.
همچنین مردم مرزهای زمینی به کشورهای ایران و گرجستان را بستند و ترافیک سنگینی پشت مرزهای زمینی مشترک این کشور با گرجستان و ایران ایجاد و خیابان‌های اصلی شهر ایروان با سدمعبرهایی که مردم ایجاد کردند بسته شد.
بر اساس آخرین خبرها، نیکول پاشنیان عصر چهارشنبه از مردم خواسته است اعتراضات خود را متوقف کنند تا او با حزب حاکم جمهوریخواه پیرامون حمایت احتمالی این حزب از نامزدی وی برای پست نخست‌وزیری مذاکره کند. این در حالیست که همزمان کارن کاراپتیان، نخست‌وزیر موقت ارمنستان، خواهان مذاکره با مخالفان برای پایان دادن به بحران سیاسی در این کشور شده است.
کارنامه ناموفقی که سرژ سرکیسیان را از چشم مردم انداخت
سرژ سرکیسیانِ ۶۳ ساله، افسر پیشین ارتش ارمنستان و رهبر حزب جمهوریخواه این کشور است. هر چند در عرصه بین‌الملل سرژ سرکیسیان همواره چهره‌ای متوازن و متعادل از خود نشان داده است اما مردم ارمنستان از عملکرد ۱۰ ساله او رضایت نداشته و اتهامات مهمی به او وارد می‌کنند.
نخستین اتهامی که به سرژ سرکیسیان وارد می‌شود عطش سیری‌ناپذیر او برای حضور دائمی در قدرت است. عطشی که در بسیاری از رهبران سیاسی کشورهای تازه استقلال یافته از شوروی سابق، نظیر الهام علی‌اف در جمهوری آذربایجان و یا امامعلی رحمان در تاجیکستان نیز مشاهده می‌شود.
همچنین تغییراتی که این سیاستمداران در قانون اساسی این کشورها ایجاد کرده‌اند تا ادامه‌ی حضور خود در رأس قدرت سیاسی کشور را آسان کنند موجب نارضایتی‌هایی در میان احزاب و جناح‌های رقیب و مردم شده است.
اتهام دیگری که مردم ارمنستان همواره به سرژ سرکیسیان وارد می‌کنند فساد و مافیای اقتصادی است که او در اقتصاد نه چندان جاندار و ضعیف کشور ارمنستان به راه انداخته است. مافیای صادرات و واردات ارمنستان به ویژه در برخی کالاهای اساسی چون آرد و شکر به صورت انحصاری در دست خویشاوندان سرژ سرکیسیان است. از سوی دیگر مافیای سرکیسیان در دولت موجب بروز فساد اداری در این کشور نیز شده است.
در سیاست خارجی نیز بسیاری از مردم ارمنستان خواهان قطع دخالت‌های روسیه در امور اقتصادی، سیاسی و حتی نظامی کشورشان و نزدیکی بیشتر به اروپا هستند. هر چند مسائل ژئوپلیتیک ارمنستان معادله نزدیکی این کشور به اروپا را پیچیده کرده است.
ارمنستان از غرب با ترکیه و از شرق با جمهوری آذربایجان، در مناسباتی قرار دارد که اگر دشمنانه نباشد چندان دوستانه هم نیست. کشور گرجستان به عنوان یکی دیگر از همسایگان ارمنستان از یک سو به دلیل نزدیکی با ترکیه و از سوی دیگر به دلیل تلاش برای پیوستن به اروپا در سال‌های گذشته فقط روابط عادی خود با ارمنستان را، بدون هیچگونه حمایت و همکاری ویژه‌ای، حفظ کرده است. در این میان روابط با دو همسایه دیگر ارمنستان یعنی روسیه از شمال و ایران از جنوب، همواره مورد توجه ویژه سرژ سرکیسیان قرار داشته است.
این در حالیست که روسیه توانسته ارمنستان را به شدت وابسته به خود نگه دارد. انرژی و روابط اقتصادی ارمنستان با دیگر کشورها زیر نفوذ سیاست روس‌ها قرار دارد بطوری که حتی در سال‌های گذشته روسیه اجازه نداد ارمنستان ضمن توافقی که با ایران داشت میزان واردات گاز خود از ایران را افزایش دهد و البته در مقابل مسکو هم گاز را با تعرفه‌ای بالاتر از پیش به ارمنستان فروخت.
همچنین روسیه یک پایگاه هوایی در نزدیکی ایروان و یک پایگاه نظامی بزرگ با حضور بیش از ۳۰۰۰ نیروی نظامی در شهر گیومری ارمنستان دارد و خود را به صورت غیررسمی صاحب اختیاراتی در این استان واقع در شمال غربی ارمنستان می‌داند. حتی تلاش نمایندگان پارلمان ارمنستان برای دریافت اجاره از روسیه به ازای زمین‌هایی که در این استان به پایگاه نظامی این کشور اختصاص یافته بود ناکام ماند.
در این میان سرژ سرکیسیان روابط خوبی با کرملین برقرار کرد و هر چه در سال‌های گذشته او میدان را برای روس‌ها بیشتر باز می‌کرد، احساسات ضد روسی در میان مردم ارمنستان بیش از پیش تقویت می‌شد.
در آن سو اما با روی کار آمدن دولت حسن روحانی در ایران نفوذ جمهوری اسلامی نیز در ارمنستان تقویت شد. وزارت خارجه دولت نخست روحانی سفیر ایران در ارمنستان را تغییر داد و سیدکاظم سجادی را که پیشتر پست‌های استراتژیک چون ریاست ستاد خارج از کشور انتخابات ریاست جمهوری دولت یازدهم در سال ۹۲ و مدیرکل ایرانیان خارج از کشور وزارت امور خارجه را بر عهده داشت، به عنوان سفیر جمهوری اسلامی ایران در ایروان به کار گماشت.
سجادی نقش ویژه‌ای در عمیق‌تر شدن نفوذ جمهوری اسلامی در ارمنستان به عهده داشت. او سفرهای متعددی برای مقامات دولت، از حسن روحانی و محمدجواد ظریف و اسحاق جهانگیری تا وزرای مختلف، به ارمنستان و برعکس را ترتیب داد و از سوی دیگر سرمایه‌گذاری‌های زیادی را از سوی جمهوری اسلامی در قالب شرکت‌های خصوصی و دولتی پیش برد.
هر چند این تلاش‌های جمهوری اسلامی نیز با استقبال سرژ سرکیسیان روبرو می‌شد و همکاری اقتصادی او و خانواده‌اش با برخی شرکت‌های ایرانیِ وابسته به رانت‌خوارهای حکومتی توسط سیدکاظم سجادی بازی برد- برد برای دو طرف به شمار می‌رفت، اما با توجه به تنش‌های آمریکا، اسرائیل و اروپا با جمهوری اسلامی در مورد برجام و فعالیت موشکی ایران و اتهاماتی که در عرصه بین‌الملل از جمله دور زدن تحریم‌ها و پولشویی به جمهوری اسلامی وارد است، مردم ارمنستان به این روابط اصلا خوشبین نبوده و نیستند و همواره نزدیکی به اروپا را بر سیاست‌های سرکیسیان در نزدیکی به روسیه و جمهوری اسلامی، ترجیح داده و می‌دهند.
این عوامل در کنار این واقعیت که سرژ سرکیسیان موفق به ایجاد تغییرات اقتصادی مناسب در ارمنستان نشده و بیکاری و فقر در کشور گسترش یافته، بستر اعتراضات سراسری مردم ارمنستان را در ماه آوریل ۲۰۱۸ فراهم آورد.
مردم ارمنستان شگفتی آفریدند
جدا از آنکه در هفته‌های آینده چه کسی به مقام نخست‌وزیری در این کشور می‌رسد، نوع اعتراضات مردم ارمنستان بسیاری را شگفت‌زده کرد و عوامل موثر در پیروزی سریع آنها در پایین کشیدن سرژ سرکیسیان از قدرت مورد توجه بسیاری از تحلیلگران قرار گرفت.
مردم ارمنستان با تاکید رهبر مخالفان، نیکول پاشینیان، از نخستین روز تلاش کردند اعتراضات را در قالب «مدنی» حفظ کنند.
راهپیمایی‌های هزاران نفر بدون اعمال خشونت یا وارد کردن خسارت به اماکن عمومی و خصوصی، چادر زدن در خیابان‌های اصلی شهر ایروان و دیگر شهرهای بزرگ از جمله گیومری، حضور در جاده‌های متنهی به مرزهای ایران و گرجستان و جمع شدن در میادین اصلی پایتخت از جمله میدان جمهوری و میدان پاریس و همچنین خواندن سرود از جمله اقدامات اعتراضی مردم در دور نخست تظاهرات بود.
همچنین مردم در نخستین روزهای اعتراضات به ساختمان رادیوی دولتی این کشور یورش برده و برای ساعاتی کنترل آن را به دست گرفتند.
در حالی که پلیس و سازمان اطلاعات- امنیت ارمنستان در روزهای نخست اعتراضات دست به بازداشت ۲۳۰ نفر در شهرهای مختلف این کشور زدند و در چند مورد به شلیک گاز اشک‌آور و نارنجک‌های حاوی گازهای سمی گیج‌کننده متوسل شدند اما پافشاری مردم ارمنستان به ادامه تظاهرات به صورت مدنی موجب شد اعتراضات مردم به جنگ و مقابله با نیروهای پلیس نیانجامد.
در نهایت صدها نفر از نیروهای ارتش به معترضین پیوسته و در تظاهرات شرکت کرده همچنین برخی مقامات از جمله رئیس دادگستری ارمنستان نیز از این اعتراضات حمایت کردند.
یکی از نکات جالبی که مانع از بروز خشونت در اعتراضات مردم ارمنستان بود نقش کشیش‌ها در جلوگیری از درگیری پلیس با معترضان بود. بر اساس گزارش‌ها در چند مورد که پلیس می‌خواست به مردم معترض حمله کند کشیش‌ها میان مردم و پلیس ایستادند تا مانع از بروز خشونت از سوی نیروهای پلیس شوند.
در دور دوم اعتراضات که روز چهارشنبه، ۱۲ اردیبهشت آغاز شد مردم بزرگترین اعتراض مدنی خود در هفته‌های گذشته را به نمایش گذاشتند و ضمن اینکه شهر ایروان، فرودگاه بین‌المللی این شهر و مرزهای زمینی این کشور با گرجستان و ایران را به حالت نیمه‌تعطیل درآوردند مانع از بروز هر گونه خشونت یا برخورد فیزیکی تظاهرکنندگان با پلیس شدند. مردم در خیابان‌های اصلی شهر نشستند و یا به خواندن و رقصیدن مشغول شدند.
اتحاد گسترده مردم و پافشاری آنها بر انجام اعتراضات مدنی و کارساز موجب شد در روز چهارشنبه پلیس ضمن حضور پرنقش و تلاش برای باز کردن جاده‌ها و برگرداندن حالت عادی به شهر، برخوردی با مردم معترض نداشته باشد.
این در حالیست که حمایت مهاجران ارمنی در سراسر جهان از اعتراضات مدنی مردم ارمنستان نیز نقش مهمی در عقب‌نشینی سرژ سرکیسیان بازی کرد. جامعه‌ی مهاجران ارمنی که چندین میلیون نفر را در بر می‌گیرد در هفته‌های گذشته نشان داد نیرویی قوی برای حمایت از خواسته‌های مردم و آینده سیاسی کشور ارمنستان است.
تحولات ارمنستان و «بهار ایروان» از نگاه ایرانیان
مردم ارمنستان تا این نقطه از اعتراضات خود توانستند با یکپارچگی و اعتراضاتی به دور از خشونت به دستاوردهای مهمی در زمان کم دست پیدا کنند. نزدیکی این اعتراضات با اعتراضات دی‌ماه در ایران موجب شد بسیاری از کاربران ایرانی در توییتر اعتراضات مردم ارمنستان و تحولات این کشور را با کنجکاوی دنبال کنند اگرچه ساختار سیاسی این کشور با نظام عقیدتی- دینی جمهوری اسلامی در ایران قابل مقایسه نیست.
هشتگ #بهار_ایروان از سوی کاربران ایرانی توییتر مورد توجه قرار گرفت و آنها نظر و ارزیابی خود از این اعتراضات را با یکدیگر به اشتراک گذاشتند و بسیاری از آنها این اعتراضات را با اعتراضات سراسری دی‌ماه ۹۶ در ایران مقایسه کردند.
جالب اینجاست بسیاری از توییت‌های کاربران ایرانی «اتحاد» مردم ارمنستان و نبود جریان «اصلاح‌طلب» در این کشور را به عنوان دو دلیل اصلی پیروزی آنها برای پایین کشیدن سرژ سرکیسیان از قدرت عنوان می‌کردند.
یکی از کاربران با کنایه به مواضع اصلاح‌طلبان نوشته است: «ای بابا مردم ارمنستان چرا انقلاب کردند؟! یه وقت سوریه نشن!! داعش نیاد!! چرا متوجه نیستن که اصطلاحات یک امر تدریجی هستش و ده میلیون سال طول می‌کشه به نتیجه برسه؟! بابااکبر و سیدخندان ندارن بیچاره‌ها!»
صدف بانو نوشته است: «باور کنید ما هم می‌تونیم شاهد همچین صحنه‌هایی توی ایران‌مون باشیم.کافیه به قدرت «با هم بودن» ایمان داشته باشیم و متحد باشیم.»
کاربر دیگری هم نوشته است: «در ارمنستان ۹ روزه بهار شد با این هشتگ از علت‌ها و دستاوردهای اون بنویسید و یادآوری کنیم بیم و امید بدیم که می‌تونیم بهار رو به ایران بیاریم از ایروان تا ایران راهی نیست اگر بخواهیم.»
کاربری هم نوشته است: «عبور از دیوار استبداد با حضور مستمر و منسجم ممکن است. هیچ پلیس و باتومی، در برابر مردمان جان به لب رسیده کارساز نیست.»
کاربری نیز با انتشار دو عکس، یکی از ایران و شادی حامیان حجت‌الاسلام حسن روحانی پس از پیروزی او در انتخابات ریاست جمهوری و دیگری عکسی از شادی مردم ایروان پس از کناره‌گیری سرژ سرکیسیان، نوشته است: «اونا یه دیکتاتور رو سرنگون می‌کنن و تو خیابونا خوشحالی می‌کنن. ما به یکی از گزینه‌های دیکتاتورمون رای می‌دیم و وقتی انتخاب می‌شه می‌ریزیم تو خیابون و بزن و برقص راه می‌ندازیم»!
همانطور که برخی کاربران توییتر نیز اشاره کرده‌اند، «اتحاد» به عنوان محوری مهم در اعتراضات مردم ارمنستان نقش تعیین‌کننده ایفا کرد. در حالی که ساختار سیاسی و بدنه قدرت در ارمنستان با وضعیت جمهوری اسلامی همسان نیست و سطح سرکوب و برخورد پلیس در ارمنستان با نیروهای امنیتی و انتظامی و همینطور لباس‌شخصی‌ها را با ایران نمی‌توان مقایسه کرد اما بی‌تردید یکپارچگی و ایستادگی و پایداری مدنی مردم ارمنستان در این اعتراضات موجب شد پلیس نیز از برخوردهای خشونت‌آمیزی که روزهای نخست علیه تظاهرکنندگان انجام می‌داد دست بردارد و تسلیم خواست عمومی مردم شود.
از سوی دیگر مردم ارمنستان در هفته‌های گذشته توانستند مطالبات خود را پیش ببرند و همین موضوع نیز موجب پیوستگی و فراگیری اعتراضات شده است. نخستین مطالبه کناره‌گیری سرژ سرکیسیان از قدرت بود و در گام بعدی خواهان نخست‌وزیری نیکول پاشینیان، رهبر ۴۲ ساله مخالفان شدند.
بدون شک پیروزی گام به گام مردم ارمنستان به اهداف بزرگتری در صحنه سیاسی این کشور منتهی خواهد شد و اثرات خود را بر ساختار قدرت سیاسی و اقتصادی در این کشورخواهد گذاشت و نقش آنها را در معادلات سیاسی کشور ماندگار خواهد کرد.
