جواد طالعی – انتخابات زودهنگام ریاست جمهوری و پارلمان ترکیه روز ۲۴ ژوئن ۲۰۱۸ در این کشور برگزار می‌شود، اما صندوق‌های رای برای جمع‌آوری آرای ترک‌های ساکن سایر کشورها از روز پنجشنبه هفتم ژوئن گشایش یافته است. بر این انتخابات ترس و بحران اقتصادی شدید سایه افکنده است.
تعداد ترک‌های ساکن اروپا ۹ میلیون نفر برآورد می‌شود که حدود ۴ میلیون نفر از آنها در آلمان زندگی می‌کنند. از جمعیت ترک‌های ساکن اروپا نزدیک به ۳ میلیون نفر حق شرکت در انتخابات را دارند. یک میلیون و ۴۰۰ هزار تن از صاحبان حق رای ساکن آلمان هستند.
از میان ترک‌های صاحب حق رای در آلمان، بیش از ۶۰ درصد در همه‌پرسی قانون اساسی ۱۶ آوریل سال ۲۰۱۷ شرکت کردند و ۶۳ درصد آنها به پیشنهاد رجب طیب اردوغان رای مثبت دادند، در حالی که در مجموع ۴۹ درصد شرکت‌کنندگان در داخل و خارج از ترکیه مخالف اردوغان بودند.
هدف از برگزاری این رفراندوم اصلاح قانون اساسی و تغییر نظام سیاسی ترکیه از «جمهوری پارلمانی» به «جمهوری ریاستی» بود که بر دامنه قدرت رئیس جمهور بسیار می‌افزاید. پارلمان ترکیه در تاریخ ۲۰ ژانویه ۲۰۱۷ با ۳۳۹ رأی موافق به این همه‌پرسی رأی داد.
دلایل پیروزی اردوغان در همه‌پرسی قانون اساسی
آمارها حکایت از آن داشت که در همه‌پرسی قانون اساسی در شهرهای بزرگ ترکیه، از جمله استانبول، آنکارا و آنتالیا، مخالفان اصلاح قانون اساسی اکثریت داشه‌اند، اما در مناطق روستایی و در خارج از خاک ترکیه، طرفداران افزایش قدرت رئیس جمهور غالب بودند.
ناظران امور ترکیه پایین بودن سطح فرهنگ و رشد تمایلات مذهبی در شهرهای کوچک و مناطق روستایی ترکیه را مهمترین عامل استقبال مردم این مناطق از پیشنهاد اردوغان ارزیابی می‌کنند.
حزب اسلامگرای «عدالت و توسعه» که رهبری آن را سال‌هاست اردوغان به عهده دارد، برای نخستین بار در سال ۲۰۰۲ میلادی با کسب بیش از ۳۴ درصد آرای مردم و ۳۶۴ کرسی پارلمانی به بزرگترین فدرت سیاسی در ترکیه تبدیل شد. آرای این حزب در سال ۲۰۰۷ به بیش از ۴۶ درصد و در سال ۲۰۱۱ به نزدیک ۵۰ درصد افزایش یافت و به این ترتیب این حزب به عنوان دومین حزب اسلامگرا پس از غیرقانونی اعلام شدن «حزب رفاه اسلامی» به ریاست نجم‌الدین اربکان، مراد دینی اردوغان، توانست به تنهایی دولت را تشکیل دهد.
حزب اسلامگرای «عدالت و توسعه» در دوران اقتدار خود بودجه وزارت دیانت را آنقدر بالا برد که به مجموع بودجه ۵ وزارتخانه رسید. این وزارتخانه مسئولیت نظارت بر همه نهادهای مذهبی، توسعه مساجد در داخل و خارج و تحمیل قوانین شرعی را به جامعه ترکیه به عهده دارد. بخش قابل توجهی از امکانات مالی وزارت دیانت صرف تبلیغ اسلام در میان ساکنان شهرهای کوچک و روستاهای شرق و بخش آسیایی ترکیه و پرورش روحانیونی می‌شود که وظیفه دارند رای دادن به حزب «عدالت و توسعه» را به عنوان یک وظیفه ملی و شرعی در میان توده‌های ناآگاه جا بیاندازند.
با توجه به این پیشینه، از دید ناظران امور ترکیه طبیعی است که در همه‌پرسی تابستان ۲۰۱۷ پیشنهاد اصلاح قانون اساسی به نفع رئیس جمهور اکثریت لایه‌های پایینی جامعه ترکیه را جذب کرد، اما همه در برابر شرکت فعال ترک‌های ساکن کشورهای دموکراتیک به ویژه آلمان در این همه‌پرسی و رای دادن آنها به نفع پیشنهاد اردوغان حیرت‌زده شدند.
در آستانه رفراندوم، دولت‌های آلمان و هلند برگزاری همایش‌های انتخاباتی اردوغان و سیاستمداران طرفدار او در خاک خود را ممنوع کردند. به نوشته اکثریت رسانه‌های آلمانی زبان، همین موضوع سبب شد که ترک‌های آلمان، حتی اگر طرفدار اردوغان نبودند احساس حقارت کنند و برای ابراز قدرت در برابر برلین، در این همه‌پرسی به اردوغان رای بدهند.
اما این تنها دلیل نبود. بخشی دیگر از تحلیلگران این نظر را بیان کردند که بسیاری از ترکها که در دهه‌های گذشته در آلمان زندگی و در خاک ترکیه سرمایه‌گذاری یا پس‌انداز کرده‌اند، می‌ترسند که اگر به همه‌پرسی رای مثبت نمی‌دادند، با تحریم‌ها و مجازات‌هایی از سوی دولت ترکیه روبرو شوند و حتی اموال آنها مصادره شود، چیزی که پس از کودتای نافرجام ۱۵ ژوییه ۲۰۱۶ در مورد بسیاری از سرمایه‌داران ترک اعمال شده است.
چرا انتخابات زودهنگام؟
انتخابات ریاست جمهوری و پارلمان بر اساس قوانین فعلی ترکیه می‌بایست در نوامبر سال ۲۰۱۹ برگزار می‌شد. اردوغان، با توجه به بحران‌های متعددی که ترکیه را گرفتار آنها کرده است، تصور می‌کرد اگر تا این تاریخ منتظر بماند، احتمال شکست او زیاد خواهد بود، پس انتخابات را ۱۷ ماه جلو انداخت. او به نظر اکثر ناظران امور ترکیه بر این باور است که با توجه به سرکوب شدید ارتش و احزاب و گروه‌های اپوزیسیون، در این زمان شانس زیادی برای پیروزی خواهد داشت.
اکنون اما این پرسش مطرح است که آیا مردی که پس از کودتای نافرجام سال ۲۰۱۶ هزاران قاضی، وکیل، استاد دانشگاه، روزنامه‌نگار، معلم و کارمند دولت را بیکار کرده، دست کم ۵۰ هزار تن را به زندان انداخته، شهرهای کردنشین را با خاک یکسان کرده و با تعطیل ده‌ها رسانه مستقل خفقانی کم‌سابقه را بر ترکیه تحمیل کرده است، باز هم شانس جلب پشتیبانی ترک‌های ساکن کشورهای دموکراتیک اروپا را خواهد داشت؟
۹ میلیون ترک ساکن کشورهای اروپایی، حدود یازده درصد جمعیت ترکیه را تشکیل می‌دهند. اگر ترک‌هایی را که دارای تابعیت کشورهای دیگر شده‌اند از این رقم کم کنیم، آنها که صاحب حق رای هستند، باز هم می‌توانند بر سرنوشت این انتخابات تاثیرگذار باشند. آنها اگر در جریان برگزاری همه‌پرسی اصلاح قانون اساسی به پیشنهاد اردوغان رای مثبت نمی‌دادند، او، به استناد آمار، شانس به کرسی نشاندن پیشنهادی را نداشت که هدف نهایی آن چیزی کمتر از تبدیل رئیس جمهور به یک «سلطان» جدید نیست.
زیر فشار نارضایتی‌ها و بحران اقتصادی
نتیجه انتخابات ترکیه را هیچکس نمی‌تواند پیش‌بینی کند. موقعیت اردوغان نسبت به آوریل ۲۰۱۷ بسیار تضعیف شده است. او، که در سال‌های دوران نخست وزیری خود به سمت آشتی با کردها قدم برداشته بود، در سال‌های اخیر سیاستی سرکوبگرانه و خشن در پیش گرفت و در پی کودتای نافرجام، «حزب دموکراتیک خلق‌ها» را که به صورت کاملا قانونی و مسالمت‌آمیز از حقوق مدنی کردها دفاع می‌کند، سرکوب و رهبران آن را زندانی کرد. در نتیجه نفرت بخش مهمی‌از ۲۲ میلیون کرد ترکیه و میلیون‌ها طرفدار حقوق دموکراتیک آنها را علیه خود برانگیخت.
اردوغان، حدود ۳۰۰ هزار خانواده را به دلیل سرکوب‌ها و اخراج‌های پس از کودتا به منتقدان و مخالفان جدی خود تبدیل کرده است، اروپایی‌ها از سرکوبگری‌های او متنفرند و از همه مهمتر، در ماه‌های اخیر، لیر ترکیه به شدت سقوط کرده، تورم در این کشور به بیش از ۱۱ درصد رسیده و پیش‌بینی می‌شود به زودی بازار مستغلات و تاسیسات توریستی این کشور با بحران کمرشکن اقتصادی مواجه شود، که به بحران بانک‌ها و مستغلات آمریکا در سال ۲۰۰۸ میلادی بی‌شباهت نخواهد بود.
روزنامه اقتصادی «هندلز بلات» چاپ آلمان روز چهارشنبه ۶ ژوئن در گزارشی با عنوان «بازارهای ترکیه اردوغان را به بند کشیده‌اند» می‌نویسد که سه هفته مانده به انتخابات، صحنه برای اردوغان تنگ می‌شود. در این گزارش می‌خوانیم که در پی سقوط مداوم ارزش لیر ترکیه اردوغان مایل است کنترل بانک مرکزی ترکیه را در دست بگیرد، اما رئیس این بانک تصریح کرده است که بانک مرکزی همواره مستقل از دولت خواهد ماند.
در آخر ژانویه سال ۲۰۰۵ پس از حذف ۶ صفر از لیر ترکیه، ارزش لیر جدید حدود ۹۰ سنت یورو تعیین شده بود، اکنون ارزش یک لیر به حدود ۱۸ سنت یورو رسیده است. این به معنای کاهش ۵ برابری ارزش لیر است.
دور دوم انتخابات و نقش ترک‌های اروپا و آلمان
اردوغان در انتخاباتی که در جریان است ۵ رقیب دارد؛ نظرسنجی‌هایی که تا امروز انجام شده نشان می‌دهد که اردوغان و هیچیک از رقبای او در دور اول به اکثریت مطلق دست نخواهند یافت و انتخابات به دور دوم کشیده خواهد شد.
آنجاست که در داخل ترکیه طرفداران همه نامزدها ممکن است به رقیب اصلی اردوغان بپیوندند. آنگاه صاحبان حق رای ترک و ترک‌تبار در اروپا و آلمان نیز بر سر یک دوراهی سرنوشت‌ساز برای خود و کشورشان قرار خواهند گرفت: بهتر است حاکم خودکامه و جاه‌طلبی را برگزینند که سودای بازگرداندن ترکیه مدرن به دوران امپراتوری عثمانی را در سر می‌پروراند، یا با گزینش رقیب او دست کم کسی را به کرسی ریاست جمهوری بنشانند که در صورت نقض حقوق اساسی مردم ترکیه، به ویژه زنان این کشور، امکان کنار گذاشتن او وجود خواهد داشت؟
اردوغان از سال‌ها پیش روشن کرده است که دوست دارد در سال ۲۰۲۴ که جشن‌های صدمین سال بنیاد ترکیه نوین به دست مصطفی کمال آتاتورک برگزار می‌شود، در جایگاه او بنشیند.
در چنین شرایطی، کنسولگری‌های ترکیه در شهرهای مختلف آلمان اعلام کرده‌اند که رأی‌دهندگان ترک تا روز ۱۹ ژوئن وقت دارند آرای خود را به صندوق‌ها بیاندازند. ۵ روز پس از آن در روز ۲۴ ژوئن انتخابات در داخل ترکیه برگزار می‌شود.
رجب طیب اردوغان و وزیرخارجه او مولود چاووش اوغلو روز پنجشنبه ۷ ژوئن در تبلیغات انتخاباتی خود از ترک‌های ساکن اروپا خواسته‌اند با شرکت در انتخابات خود را در مردم ترکیه ذوب کنند تا روز ۲۴ ژوئن به عنوان یک روز «فوق‌العاده» در تاریخ ترکیه بماند. اردوغان، در فراخوان خود این جمله را به کار برده است: «با یاری خدا در اروپا هم حوزه‌های انتخاباتی را بترکانید!»
به گفته سراب گولن مشاور امور هموندی ایالت «نوردراین وستفالن» در غرب آلمان و عثمان اوکان از جامعه فرهنگی ترک‌های ساکن آلمان، فضا در میان ترک‌های این کشور آکنده از ترس است و کمتر کسی جرات می‌کند درباره مسائل سیاسی جامعه ترکیه به صراحت و فارغ از نگرانی صحبت کند. بر اساس گزارش‌های رسانه‌ها در آلمان منتقدان و مخالفان دولت اردوغان در این کشور نیز از گزند طرفداران افراطی وی در امان نیستند و مورد حمله قرار می‌گیرند. شهروندان سکولار ترک از گسترش اسلامگرایی در ترکیه به شدت نگران هستند. این در حالیست که نمود این رشد در کشورهای اروپایی به ویژه در آلمان بیشتر نمایان است زیرا مهاجران ترک در این کشور را عمدتا روستاییان و کارگران ساده تشکیل می‌دهند که دولت اسلامگرای اردوغان و جاه‌طلبی‌های او را «هویت ملی» خود می‌پندارند.
۱۵ – ۱۶ سال پیش برای اولین بار به ترکیه رفتیم. همه گروه برای گردش در استانبول سوار اتوبوس بودیم راننده و شاگرد او هر دو ترک زبان بودند. ترانه ایرانی زیبایی از گوگوش (فکر می کنم گوگوش بود) در اتوبوس پخش می شد (که برای ما که بعد از سال ها موسیقی در اتوبوس می شنیدیم خیلی جالب بود!) ناگهان شاگرد راننده موسیقی را قطع کرد و چند دقیقه بعد که جلوتر رفتیم دوباره پخش کرد!
این اردوغان میخواد پای جای پای ملایان خردباخته و بد طینت ِرژیمِ آدمخوار اسلامی بذاره. هزاران دریغ و وااسفا بر ترکها که راه رفته ی ملت احساسی ایران در سال ۵۷ رو میخوان دوباره طی کنند.