ترافیک میانجیگری در تهران؛ جمهوری اسلامی در انتظار معجزه

رفت و آمدها به تهران و از تهران به دیگر کشورها همچنان ادامه دارد. بعد از هایکو ماس وزیر خارجه آلمان و شینزو آبه نخست وزیر ژاپن، هلگا اشمید معاون سیاست خارجی و امنیت اروپا نیز در خاتمه سفری به کشورهای حوزه جنوبی خلیج فارس به تهران سری خواهد زد.

عباس عراقچی هم برای گفتگو با مقامات سوئیس عازم پایتخت این کشور اروپایی است. همچنین حسن روحانی برای دیدار با ولادیمیر پوتین به بیشکک در قزاقستان سفر کرده است. البته هایکو ماس وزیر خارجه آلمان، و شینزو آبه نخست وزیر ژاپن دست خالی به تهران رفتند و با دستان خالی نیز ایران را ترک کردند.

میانجیگری از توکیو تا مسکو

شرط جمهوری اسلامی برای آغاز هر مذاکره‌ای با آمریکا، کاهش تحریم‌های نفتی در حدی است که بتواند با فروش دست‌کم یک میلیون و ۲۰۰هزار بشکه در روز حداقل احتیاجات ارزی کشور را تامین کند. عدم تمدید معافیت‌ چند کشور از تحریم‌های نفتی از سوی آمریکا، دلیل اصلی اجرایی نشدن اینستکس یا ساز و کاری مالی اتحادیه اروپا است. کشورهای اروپایی انتظار داشتند با تمدید این معافیت‌ها، که دو کشور اروپایی ایتالیا و یونان را نیز شامل می‌شد، پولی به صندوق اینستکس وارد شود تا بتوانند در ازای آن صادرات به ایران را از سر گیرند. صادراتی که به دلیل عدم همکاری بانک‌های اروپایی تقریبا به صفر نزدیک شده است.

آمریکا در تلاش است نه تنها متحدین اروپایی و غیراروپایی‌ خود را متقاعد به فشار حداکثری بر جمهوری اسلامی کند، بلکه روسیه را نیز وارد این بازی کند. یک منبع دیپلماتیک آمریکایی در این زمینه به کیهان لندن می‌گوید «حالا که جنگ در سوریه رو به اتمام است، حضور فعال جمهوری اسلامی در این کشور عربی و نفوذ آن به ضرر روسیه است.» اخباری که از سوریه می‌رسند نیز حکایت از تشدید اختلاف‌ها بین تهران و مسکو دارند. مخالفت روسیه با فروش سامانه موشک‌های ضد هوایی «اس ۴۰۰» شاید از نظر نظامی از اهمیت بسیاری برخوردار نباشد، ولی از نظر سیاسی بسیار مهم و ناشی از فاصله بین دو کشور دارد. دور ساختن نیروهای تحت حمایت جمهوری اسلامی از منطقه بندر طرطوس در مدیترانه نیز یکی دیگر از نشانه‌های اختلاف بین دو کشور در رابطه با آینده سوریه است. برگزاری نشست سه جانبه اسرائیل- آمریکا- روسیه در اسرائیل در هفته‌های آینده، می‌تواند فرصت مناسبی برای گفتگو در مورد جمهوری اسلامی و نقش این کشور در خاورمیانه باشد.

حمله سخت علی خامنه‌ای به دونالد ترامپ

عدم موافقت آمریکا با کاهش تحریم‌ها، واکنش سخت علی خامنه‌ای را به دنبال داشت که در دیدار با نخست وزیر ژاپن، با لحنی تند‌تر از گذشته به دونالد ترامپ حمله کرد. علی خامنه‌ای در پاسخ به شینزو آبه که گفته بود با پیامی از رئیس جمهور آمریکا به تهران آمده است، گفت «من شخص ترامپ را شایسته مبادله هیچ پیامی نمی‌دانم و هیچ پاسخی هم به او ندارم و نخواهم داد.» البته کم نیستند دیپلمات‌های اروپایی که این سخنلن علی خامنه‌ای را «چانه‌زنی» می‌خوانند و معتقدند جمهوری اسلامی اگر خواهان کاهش فشار تحریم‌ها و عدم افزایش تنش‌ها است، راهی جز «نرمش قهرمانانه» در مقابل ندارد. البته همین دیپلمات‌ها می‌افزایند نباید انتظار داشت که سران جمهوری اسلامی بدون چانه‌زنی سر میز مذاکره بنشینند.

تحریم‌های آمریکا، با وجود اینکه حسن روحانی شرایط اقتصادی کشور را «خوب» ارزیابی می‌کند و معتقد است «تحریم‌ها به زودی ظرفیت خود را از دست خواهند داد»، اقتصاد کشور را به مرز ورشکستگی رسانده‌ است. بیژن نامدار زنگنه، وزیر نفت دولت حسن روحانی، در حاشیه نشست اخیر اوپک که در وین برگزار شد، تحریم‌های جدید آمریکا را نسبت به تحریم‌های گذشته «متفاوت و موثر» خواند و افزود که این تحریم‌ها به نفت و پتروشیمی خلاصه نمی‌شوند بلکه سیستم بانکی و حمل‌ و نقل دریایی ایران را نیز فلج کرده‌اند. تحریم‌هایی که آمریکا روز به روز آنها را گسترش می‌دهد.

«دکترین انتظار»

مقامات جمهوری اسلامی هنوز به «دکترین انتظار» می‌اندیشند و می‌خواهند تا برگزاری انتخابات آینده ریاست جمهوری در آمریکا، که در نوامبر سال آینده میلادی برگزار خواهد شد، «مقاومت» کنند. عدم پیروزی مجدد دونالد ترامپ در انتخابات سال ۲۰۲۰، نوری است که رهبران جمهوری اسلامی تمایل دارند در انتهای تونل سیاهی که در آن قرار گرفته‌اند ببینند. در انتظار وقوع این «معجزه»، علی خامنه‌ای زبان تهدید را انتخاب کرده است. تهدید‌های جمهوری اسلامی یکی و دو تا نیستند. حمله به کشتی‌های تجاری در خلیج فارس و دریای عمان یکی از ابزار فشار جمهوری اسلامی بر جامعه بین‌المللی است.  پنجشنبه گذشته، همزمان با دیدار علی خامنه ای و شینزو آبه در تهران، دو نفتکش به مقصد ژاپن در دریای عمان مورد حمله قرار گرفتند.

اگرچه هیچ کشور یا گروهی مسئولیت حمله به این دو کشتی، و چهار کشتی دیگر در بندر فجیره در روزهای پیشتر را به عهده نگرفته است، ولی شواهد بسیاری در دست است که «یک کشور» پشت این حملات بوده است. آمریکا، امارات متحده عربی، پادشاهی سعودی  و بریتانیا از جمهوری اسلامی نام می‌برند. کشورهای دیگر هم بدون نام بردن از جمهوری اسلامی در رابطه با این حملات به تهران هشدار می‌دهند. هایکو ماس وزیر خارجه آلمان که در روزهای آینده برای دیدار با مقامات آمریکایی و گفتگو در رابطه با نتایج سفر اخیرش به تهران به واشنگتن سفر خواهد کرد، حمله به کشتی‌های تجاری در آب‌های خلیج فارس و دریای عمان را «حرکتی در جهت مخالف تلاش‌ها برای مذاکره» می‌داند. روزنامه نروژی «داگ بلادت» می‌نویسد حمله اخیر در آب‌های دریایی ایران صورت گرفته است و بنابراین مشکل به نظر می‌رسد که کشور دیگری در آن دست داشته باشد. جرمی هانت وزیر خارجه بریتانیا نیز به در رابطه با حمله به کشتی‌های تجاری  به جمهوری اسلامی «هشدار جدی» داد. دفتر نمایندگی جمهوری اسلامی در سازمان ملل البته هرگونه دخالت کشورش در این حملات را نفی کرده و این اتهام را «بی‌پایه» خوانده است.

Video recorded by U.S aircraft of an IRGC Gashti-class patrol boat removing an unexploded limpet mine from M/T Kokuka Courageous. Courageous suffered an explosion while in #GulfofOman. Her 21 crew members were rescued by #USNavy destroyer #USSBainbridge. https://t.co/YpiEUALHWj pic.twitter.com/rjWKJN0qcf

— U.S. Navy (@USNavy) June 14, 2019

افزایش غنی‌سازی اورانیوم

تهدید دیگر ایران عدم رعایت محدودیت‌های هسته‌ای است که در برجام به آنها اشاره می‌شود. یک ماه پیش شورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی، همزمان با اولین سالگرد خروج آمریکا از برجام اعلام کرد برخی از تعهدات مندرج در توافق هسته‌ای را دیگر رعایت نخواهد کرد و ذخیره‌سازی اورانیوم را در مقیاسی بالاتر انجام خواهد داد. یوکیا آمانو مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در جریان آخرین نشست شورای حکام این نهاد که ۱۰ ژوئن در وین برگزار شد، خبر افزایش سرعت تولید اورانیوم غنی‌شده در جمهوری اسلامی را تائید کرد. کشورهای اروپایی به این خبر بلافاصله واکنش نشان دادند. هایکو ماس وزیر خارجه آلمان پس از گفتگو با همتایان فرانسوی و بریتانیایی‌اش به مقامات تهران هشدار داد که عدم رعایت مفاد برجام از سوی جمهوری اسلامی، این کشور را بار دیگر در سطح جهان منزوی خواهد ساخت و همه تحریم‌ها باز خواهند گشت.

جمهوری اسلامی که سال‌ها انتخاب بین «بد و بدتر» را به شهروندان ایران تحمیل کرده است، اکنون خود در مقابل این دو گزینه علیه خود قرار دارد. رد پیشنهاد دونالد ترامپ برای مذاکره در صورتی که ادامه پیدا کند، اروپا و دیگر قدرت‌های جهانی را روز به روز به سیاست‌های آمریکا نزدیک‌تر و فاصله آنها با جمهوری اسلامی را بیشتر خواهد ساخت. کشورهای اروپایی با آمریکا در رابطه با «خطر ایران» اختلاف نظر ندارند. نقش جمهوری اسلامی در منطقه، سیاست‌های هسته‌ای و موشکی این کشور و همچنین تهدید امنیت اسرائیل، دغدغه‌های دو سوی آتلانتیک و حتا روسیه هستند. آنچه در مورد آن بین اروپا و آمریکا اختلاف نظر وجود دارد، شیوه برخورد با جمهوری اسلامی است. کشورهای اروپایی معتقدند که باید جمهوری اسلامی را مجبور به نشستن بر سر میز مذاکره کرد.  اگر جمهوری اسلامی دعوت به مذاکره را که دونالد ترامپ بر آن اصرار می‌ورزد رد کند، اروپایی‌ها نیز به این نتیجه اجباری خواهند رسید که تنها با فشار حداکثری می‌توان جمهوری اسلامی را نه متقاعد بلکه مجبور به عقب‌نشینی کرد.

نظام بر سر دوراهی انتخاب بین بد و بدتر

گزینه دیگر جمهوری اسلامی، نشستن پشت میز مذاکره با آمریکاست. چنین مذاکراتی که خروجی آن کاهش نقش کنونی رژیم ایران در کشورهای منطقه و کاهش ابعاد برنامه‌های موشکی‌اش خواهد بود، از چند منظر جمهوری اسلامی را تضعیف خواهد کرد.

از نظر نظامی جمهوری اسلامی دو حربه در اختیار دارد: یکی سیستم‌های موشکی و دیگری گروه‌های شبه‌نظامی تحت حمایت نیروهای قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی. از دست دادن این دو حربه، جمهوری اسلامی را در برون مرزهایش خلع سلاح خواهد کرد. کاهش نفوذ جمهوری اسلامی در منطقه، بدون شک بر وضعیت در داخل کشور نیز تاثیر قابل توجهی خواهد داشت. حکومت از اقتدار در خارج از مرزهایش  برای ارعاب در داخل استفاده می‌کند. اگر این اقتدار برون‌مرزی از جمهوری اسلامی سلب شود، در داخل نخواهد توانست به سیاست ارعاب کنونی ادامه دهد. این تضعیف در برون و درون مرزها، با توجه به نارضایتی‌های رو به رشد مردم و تنگنای اقتصادی، راه را برای گسترش حرکت های مدنی و جنبش‌های اجتماعی با هدف گذار از نظام هموار خواهد ساخت.
احمد رأفت

[کیهان لندن شماره ۲۱۵]