آمارهای تکان دهنده از وضعیت محیط زیست در ایران، خبر از شرایطی فوق بحرانی می‌دهند. وضعیتی بسیار اسفبار و نگران کننده که درصورت عدم توقف، نه تنها باعث نابودی کشاورزی و تولیدات طبیعی در ایران خواهد شد، بلکه حتی هویت سیاسی و جغرافیایی ایران به عنوان یک کشور را نیز به خطر خواهد انداخت. روند تخریب و بهره‌برداری بیش از حد مجاز از منابع طبیعی در ایران طی چهل سال گذشته با سرعتی بی‌سابقه ادامه یافته است.
مطابق آمار بانک جهانی در سال ۲۰۱۸، بیش از ۸ درصد از کل ۲۴ میلیارد تُن فرسایش خاکی در جهان در ایران که تنها ۱ درصد از حجم خاک جهان را داراست اتفاق افتاده است. این یعنی فرسایش خاک در ایران هشت برابر متوسط جهانی است و به عبارت دیگر، کشور ایران در هر سال ۲ میلیارد تن خاک را که معادل ۵۶ میلیارد دلار* (یعنی بیشتر از درآمد سالانه نفت، کشاورزی و شیلات) است از دست می‌دهد. جمهوری اسلامی با تشکیل «هیأت‌های هفت نفره» در قالب جهاد سازندگی و با اتهام به حکومت قبل در جهت عدم بهره برداری از منابع طبیعی و وابسته نگه داشتن کشور به غرب، بهره‌برداری‌های بی‌رویه و غارت منابع طبیعی را آغاز کرد. حفر بی‌رویه چاه‌های عمیق و در نتیجه خشک شدن قنات‌ها، از بین رفتن بیش از ۳۰ هزار روستا در سراسر ایران، و تغییر کاربری منابع طبیعی به کشاورزی، آنهم باغداری، و همچنین مسکونی از نتایج این اقدامات هستند که همچنان در ابعاد مختلف ادامه دارد.
اینهمه در حالیست که تشکیل یک سانتی متر خاک بطور متوسط به ۸۰۰ سال زمان نیاز دارد! در مناطقی که پددیده نشست زمین یا همان فروچاله‌ها وجود دارد، بازسازی خاک برگشت‌ناپذیر است. در حال حاضر فروچاله‌ها در سراسر کشور با سرعتی بی‌سابقه در حال گسترش هستند. سالانه بیش از ۲ میلیون هکتار از اراضی منابع طبیعی با تغییر کاربری به اراضی کشاورزی و شهری (مسکن و راهسازی) تخریب می‌شوند. چنین مداخله‌های بی‌رحمانه و عظیمی در طبیعت که در طول تاریخ بی‌سابقه است به دلیل ساختارهای ناکارآمد و عدم مدیریت کارشناسانه و سودجویی عده‌ای فرصت‌طلب است که موجب بروز مشکلات شدید زیست محیطی در ایران شده‌اند. سیل فروردین ۹۸، خشکی زاینده‌رود و دریاچه اورمیه و تمامی تالاب‌های استان فارس فقط نمونه‌هایی از این تخریب گسترده هستند.
تخریب جنگل ها به بهانه راهسازی و عبور لوله‌های نفت و گاز، آتش‌سوزی‌های عمدی در جنگل‌های هیرکانی (جنگل‌های مازندران، گلستان، گیلان و آذربایجان شرقی) و حوزه زاگرس برای تصاحب و تبدیل آنها به باغ و برج و ویلا، در طول سال‌های اخیر به شدت ادامه داشته است. مهاجرت‌های عظیم از استان‌های خوزستان و آذربایجان شرقی و غربی به دلیل بحران‌های اقلیمی و حتی اخیرا وضعیت بسیار بحرانی محیط زیست شهری در کلانشهرها، تماما نتیجه‌ی مدیریت های افراطی و تخریبی در حوزه منابع طبیعی است. تهران با بیش از ۵۰۰۰ مرگ و میر در سال در اثر آلودگی هوا در بین شهرهای جهان رکورددار است.
در صورت عدم توقف و اصلاح روندهای ویرانگر بالا، توان تولید در بخش کشاورزی ایران با مشکلاتی شدیدتر از قبل مواجه خواهد شد که در نهایت بخش کشاورزی را در ایران نابود خواهد کرد. با وجود این مشکلات اما هنوز راه‌هایی برای نجات محیط زیست کشوراز مرگ حتمی وجود دارد. راهکارهایی که اگر درست و دقیق مدیریت و اجرا شوند نه تنها باعث تغییراتی محسوس در کوتاه‌مدت خواهند شد، بلکه در بلندمدت بر زندگی آیندگان تأثیرات تعیین کننده خواهد داشت.
در همین رابطه ما در پروژه ققنوس ایران با اتکا بر چرخه‌ی #از_مردم_به_مردم و با باور اینکه هیچ مشکلی نیست که برای آن راه حلی نباشد، ایرانیان متخصص در رشته کشاورزی، به ویژه استادان دانشگاه، متخصصان محیط زیست و کشاورزان، را دعوت به همکاری در چهار عرصه زیر می‌کنیم.
ما می‌خواهیم بررسی کنیم که چه کسی یا کسانی یا گروهی و یا اداره‌هایی در ایران به چهار مورد زیر رسیدگی می‌کنند و مسئولیت دارند؟ آیا برنامه‌هایی در رابطه با این چهار مورد در جریان است؟ چه کسانی مسئولیت پروژه‌های احتمالی را بر عهده دارند؟ چه کسانی در حکومت و به چه دلیل در برابر راه حل‌هایی برای پیشگیری سریع از انهدام منابع طبیعی مقاومت می‌کنند؟
چهار مورد بررسی از این قرارند:
- اصلاح نگاه مدیریتی در سطح خرد و کلان در تصمیمات مربوط به محیط زیست ایران، با هدف توسعه‌ی بلندمدت و پایدار.
- توقف تمام مداخله‌های سودجویانه در طبیعت.
- آموزش و ترویج احترام به محیط زیست و حفاظت از آن در بین مردم از طریق نظام آموزش و پرورش و شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های همگانی از جمله رادیو و تلویزیون.
- استفاده هوشمندانه ازظرفیت‌های منابع طبیعی ایران و تبدیل آنها به منابع ثانویه یا به عبارت دیگر توقف خام‌فروشی.
لطفا ایده‌ها و اطلاعات خود را همراه با مستندات از روز سه‌شنبه ۱۲ نوامبر ۲۰۱۹ برابر با ۲۱ آبان ۱۳۹۸ظرف ۳۰ روز آینده به ایمیل: [email protected] بفرستید.
*هر تُن خاک با توجه به میزان مواد کانی موجود در آن معادل ۲۸ دلار ارزشگذاری شده است.
