سعید شفا – فیلم «شطرنج باد» که با تهیه‌کنندگی بهمن فرمان آرا در سال ۱۹۷۶ برای شرکت صنایع سینما در ایران ساخته شد و در پنجمین فستیوال فیلم تهران هم همان سال به نمایش در آمد، به خاطر اتفاقاتی که بر این فیلم گذشت از اختلاف نظر محمدرضا اصلانی کارگردان فیلم با هژیر داریوش مدیر فستیوال، نمایش نامقطع و خراب فیلم در هنگام نمایش آن تا برخورد بد منتقدان سینما، دیگر در جایی نمایش داده نشد و بعد از انقلاب هم هیچگاه به نمایش درنیامد. تنها چند نفر از جمله: ساتیاجیت رای فیلمساز هندی، روبرتو روسلینی کارگردان ایتالیایی، هنری لانگلوا مدیر سینماتک فرانسه که در فستیوال تهران شرکت داشتند توانستند آن را در یک نمایش خصوصی ببینند. درواقع این اولین و آخرین نمایش «شطرنج باد» در ایران بود.
«شطرنج باد» از جهات بسیاری سبک فیلمسازی لوکینو ویسکونتی از جمله در فیلم «روکو و برادرانش» و «مرگ در ونیز» را مد نظر داشت و نیز سوژه‌ای که مطرح می‌کرد به یک خانواده اشرافی و بورژوا ارتباط داشت که سوژه بیشتر فیلم‌های ویسکونتی نیز بود. این فیلم درواقع به سرنوشتی بدشگون دچار شد و اثری از آن در جایی یافت نشد تا اینکه در سال ۲۰۱۵ پسر محمدرضا اصلانی کارگردان فیلم، اتفاقی نسخه اصلی فیلم را در یک مغازه سمساری که وسایل و اثاثیه فیلم‌های قبل از انقلاب را به فروش می‌رساند پیدا کرد. اصلانی آنرا خرید و نسخه مستعمل را به فرانسه ارسال کرد تا چند بنیاد مانند چینه چیتا، بنیاد مارتین اسکورسیزی، بنیاد جرج لوکاس که کار مرمت فیلم‌های کشورهایی را انجام می‌دهند که قادر به مرمت فیلم‌ها از نظر خرج و تکنولوژی نیستند، آن را مرمت کنند. فیلم انتخاب و توسط آنان مرمت شد و پس از چهار دهه برای نخستین بار در فستیوال نیویورک (در ماه سپتامبر ۲۰۲۱) و سپس در فستیوال لیون در فرانسه به نمایش در آمد.
من سال‌ها پیش که بهمن فرمان آرا برای نمایش فیلم «بوی کافور، عطر یاس» در فستیوال سانفرانسیسکو به اینجا آمده بود با او ملاقات و گفتگویی انجام دادم که در چند جا چاپ شد. فرمان آرا سینما را در آمریکا تحصیل کرده و پس از بازگشت به ایران مانند چند فیلمساز تحصیلکرده خارج از جمله مهرجویی و زرین دست، پروژهای را به تبعیت از نبض تماشاگران آن زمان به دست گرفت به نام «خانه قمرخانم» که یکی از مشهورترین سریال‌های قبل از انقلاب در ایران به شمار می‌رود. اما پس از آن فیلم‌های «شازده احتجاب»، «سایه‌های بلند باد»، «خانه‌ای روی آب» و… را ساخت که از نظر هنری جایگاه ویژه در سینمای ایران دارند.
«شطرنج باد» داستان یک خانواده اشرافی رو به زوال قاجار است که زن خانواده پس از به قتل رساندن شوهرش بازماندگان او را برای تقسیم ارثیه درگیر برخوردهای شخصی می‌کند.
محمدرضا اصلانی کارگردان فیلم، یک مستندساز است و این نخستین فیلم داستانی اوست که با بازیگران مستعدی مثل فخری خوروش، محمدعلی کشاورز و شهره آغداشلو (در نخستین نقش سینمایی‌اش) و از یک فیلمبرداری ماهرانه و دیدنی توسط هوشنگ بهارلو بهره گرفت که سنگینی بار فیلم را هم می‌کشد.
اصلانی اینک ۷۶ سال دارد و هنوز به ساختن فیلم‌های مستند مشغول است. فرمان آرا چند سالیست که فیلمسازی را کنار گذاشته و پروژهای در برنامه‌اش ندارد. هوشنگ بهارلو که فیلم‌های معروفی مانند «آقای‌هالو»، «درشکه‌چی»، «دایره مینا»، «ستارخان» و… را هم فیلمبرداری کرده، سال‌هاست فیلمبرداری را کنار گذاشته و خود را بازنشسته کرده است. اما «شطرنج باد» با تمام ماجراهایی که بر آن گذشته، نظیر ققنوس دوباره از میان خاکستر خود بپا خاسته و با جان دوباره‌ای که گرفته می‌رود تا بعد از چند دهه تماشاگرانی را که نتوانست در زمان ساختن به پای تماشای خود بنشاند، اینک با استفاده از فرصتی که یافته، تاریخ زندگی‌اش را ادامه دهد. تاریخی که با سال ۱۹۷۶ و با فضایی که ایران در آن هنگام درگیرش بود، بسیار تفاوت دارد و دست‌کم اصلانی سازنده این فیلم که فیلمنامه آن را نیز نوشته، هنوز زنده است و می‌تواند حاصل کارش را در زمان حیات خویش ببیند.
