چند روز پیش شدیدترین درگیری‌های نظامی بعد از جنگ ۴۴ روزه ۲۰۲۰ در بخش جنوبی مرز ارمنستان و جمهوری آذربایجان با تلفات زیادی از دو طرف روی داد. مناطق شهری و روستایی مرزی ارمنستان نیر مورد اصابت موشک و توپخانه دوربرد قرار گرفت. در حال حاضر با میانجیگری شورای اروپا و ایالات متحده آمریکا- و نه روسیه- فعلاً آتش‌بس برقرار شده که شکننده به نظر می‌رسد. در این میان دولت ارمنستان کمی صریح‌تر از گذشته از بی‌عملی هم‌پیمان دفاعی خود یعنی روسیه که خودش در باتلاق جنگ خودخواسته در اوکراین فرو رفته ابراز نارضایتی میکند. از سوی دیگر، اخیرا نانسی پلوسی سخنگوی مجلس نمایندگان کنگره ایالات متحده از ارمنستان بازید کرد. حال باید دید آیا این رویدادها در نزدیکی بیشتر ارمنستان به غرب مؤثر خواهد بود.
کیهان لندن موضوع تعرض اخیر جمهوری آذربایجان علیه ارمنستان و شرایط کنونی این منطقه را با تیگران داودیان کارشناس مسائل مشترک ایران و ارمنستان در میان گذاشته است.
-آقای داودیان، از شما در رسانه‌های ارمنستان برای اظهار نظر کارشناسی در مورد مسائل مشترک ایران و ارمنستان دعوت می‌شود. لطفاً شمه‌ای از سابقه آکادمیک خود برای خوانندگان کیهان لندن ارائه دهید و بگویید که تخصص شما در چه زمینه‌ای است؟
– من دانش‌آموخته دانشکده زبان‌های خارجی دانشگاه اصفهان هستم، پیشتر در روزنامه ارامنه «آلیک» ایران دبیر بخش بوده و پس از مهاجرت به ارمنستان در بخش فارسی رادیوی همگانی جمهوری ارمنستان کار کرده‌ام. همزمان در بخش دروس ویژه روابط بین‌الملل دانشگاه آمریکایی ایروان و سپس دانشکده مدیریت دانشگاه فرانسوی ایروان تحصیل کرده‌ام. با مطبوعات ارمنستان در زمینه ایران و ارامنه ایران همکاری داشته و مؤلف دو فرهنگ زبان ارمنی به فارسی و فارسی به ارمنی هستم.
-زمینه‌ها و دلایل برخوردهای نظامی چند روز اخیر بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان را در چه می‌بینید؟
– ارمنستان و جمهوری آذربایجان بعد از جنگ چهل و چهار روزه پاییز سال ۲۰۲۰ میلادی بر سر قره باغ کوهستانی، با میانجیگری روسیه موافقت‌نامه آتش‌بس دهم نوامبر سال ۲۰۲۰ را امضا کردند. طرف ارمنی طبق این موافقت‌نامه کلیه تعهدات خود را از قبیل عقب‌نشینی از مناطق آذربایجانی تحت کنترل خود در کلبجر و آقدام و اخیرا نیز از لاچین را انجام داده و در کمیسیون مشترک سه‌جانبه در سطح نخست وزیران سه کشور امضاکننده موافقت‌نامه آتش‌بس شرکت فعال دارد. این کمیسیون مسئول آماده‌سازی گشایش مجدد خطوط مراسلاتی ریلی و جاده‌ای میان دو کشور است. ارمنستان برای تشکیل کمیسیون مشترک تعیین نهایی مرزهای میان دو کشور و علامت‌گذاری آن نیز اعلام آمادگی کرده است. جمهوری آذربایجان هنوز به تعهدات خود در خصوص آزادسازی اسرا بطور کامل عمل نمی‌کند. آذربایجان بر سر ایجاد دالان میان غرب این کشور و شرق نخجوان اصرار می‌ورزد که در موافقت نامه آتش‌بس نهم نوامبر پیش‌بینی نشده است. نخجوان جمهوری خودمختار وابسته به آذربایجان است که مرز مستقیم با آذربایجان ندارد و با ارمنستان و ایران و ترکیه هم‌مرز است. آذربایجان با تکیه بر پیروزی خود در جنگ چهل و چهار روزه، مسئله قره باغ را خاتمه یافته اعلام کرده و از ارمنستان می‌خواهد که تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان، شامل منطقه ارمنی نشین قره باغ کوهستانی را به رسمیت بشناسد. ارمنستان برای به رسمیت شناختن تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان اعلام آمادگی نموده، ولی همراه با میانجیگران اصلی حل بحران قره باغ یعنی روسیه، فرانسه و ایالات متحده آمریکا، اعضای هیئت رئیسه گروه مینسک وابسته به سازمان همکاری و امنیت اروپا، تأکید کرده است که مسئله قره باغ مسئله ارضی نبوده و مسئله تأمین امنیت و وضعیت ارامنه قره باغ همچنان روی میز است. دلیل اصلی ادامه اقدامات جنگ‌افروزانه حکومت جمهوری آذربایجان و تدارک حملات ادواری نظامی علیه مناطق مرزی ارمنستان نیز در راستای همین سیاست غیرسازنده رهبری باکو است. نیکول پاشینیان نخست وزیر ارمنستان نیز در نشست روز سیزدهم ماه سپتامبر مجلس ملی کشور اعلام کرد که سیاست اخلال در مذاکرات حل مسئله قره باغ، خرابکاری در بازسازی ارتش ارمنستان و جلوگیری از پیشرفت اقتصادی کشورمان، دلایل اصلی اقدامات تهاجمی حکومت آذربایجان است و توجیه رهبری باکو برای شروع مجدد حملات مسلحانه درباره به اصطلاح تهدیدات ارمنستان، فقط یک بهانه است.
🔴اعزام یگان‌های زرهی ارتش به #مرزهای_شمالی_ایران
▪️با آغاز درگیری دوباره میان #جمهوری_آذربایجان و #ارمنستان از چهارشنبه ۱۲ امرداد ۱۴۰۱، نفربرها و تانک‌های تیپ ۲۱۶ زرهی نیروی زمینی ارتش به مرزهای شمالی کشور اعزام شدند. pic.twitter.com/o8THRq9wV6
— KayhanLondon کیهان لندن (@KayhanLondon) August 5, 2022
– جمهوری آذربایجان می‌گوید حملات توپخانه سنگین و پهپادهای آن کشور به دنبال اقدامات تحریک‌آمیز سربازان ارمنستان در نزدیکی مرز دو کشوربوده است. آیا دلایل موثقی برای این ادعا وجود دارد؟
– همانطور که گفتم، نخست وزیر ارمنستان در صحن مجلس ملی اعلام کرد که آذربایجان فقط به دنبال بهانه است تا فعالیت‌های ادامه مذاکرات بررسی آینده قره باغ را مختل سازد و هیچگونه اقدامات تحریک‌آمیز از سوی سربازان ارمنستان در نزدیکی مرز میان دو کشور رخ نداده است. نخست وزیر ارمنستان اعلام کرده که در ساعات اولیه حمله آذربایجان با سران فدراسیون روسیه، فرانسه و ایران، وزیر امور خارجه ایالات متحده و ریاست سازمان پیمان امنیت جمعی تماس گرفته است (اعضای این پیمان عبارتند از روسیه، ارمنستان، بلاروس، قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان). نمایندگان آمریکا و فرانسه صریحا تعرض به تمامیت ارضی ارمنستان را مورد انتقاد قرار داده‌اند. جمهوری اسلامی ایران هرگونه احتمال تغییر مرزی میان ارمنستان و آذربایجان را منتفی دانسته، روسیه طرفین را به ادامه حل مسائل مورد اختلاف از طریق صلح‌آمیز دعوت کرده و سازمان پیمان امنیت جمعی نمایندگانی برای بررسی شکایت ارمنستان به ایروان فرستاده است. آنان هیچکدام نشانه‌ای از «اقدامات تحریک‌آمیز از سوی سربازان ارمنستان» قید نکرده‌اند. سیاست ایروان تشنج‌زدایی در منطقه بوده و کارشناسان امور دفاعی نیز عقیده دارند که ارمنستان با موقعیت فعلی نظامی و تسلیحاتی خود دست به چنین تحریکاتی نمی‌زند، حتی مخالفین رئیس جمهوری آذربایجان نیز از ماجراجویی‌های اخیر رژیم عاصی شده و در تظاهرات خود انتقاد کردهاند که حمله اخیر ارتش آذربایجان بیهوده بوده و ارمنستان شکست خورده و فاقد تسلیحات مدرن، سبب کشته شدن بیش از یکصد نظامی آذربایجانی شده است. این خود نشانه شروع حمله توسط ارتش جمهوری آذربایجان و نشانه این است که سربازان ارمنی به قیمت جان خود مقاومت کردهاند.
– پس از شروع اقدامات نظامی اخیر جمهوری اسلامی چه گام‌هایی برداشته؟
– طبق گزارش رسانه‌ها، بعد از وقایع اخیر، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران با همتای آذربایجانی خود تماس تلفنی داشته و رئیس جمهوری اسلامی نیز در اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای مواضع تهران درباره خطوط قرمز ایران در مورد لزوم حفظ تمامیت ارضی کشورهای همسایه و نظر جمهوری اسلامی درباره تغییرناپذیری مرز ایران و ارمنستان را اعلام کردهاند. ابراهیم رئیسی رئیس جمهوری اسلامی در جواب تماس تلفنی رهبر ارمنستان اعلام کرده است که «مرزهای تاریخی ایران و ارمنستان بستر رفاه، همگرایی و امنیت منطقه محسوب می‌شود و تهران مصمم به ادامه همکاری در همه زمینه‌ها به نفع رفاه و ثبات منطقه است». خبرگزاری «بسیج» نیز روز ۲۴ شهریور (۱۵ سپتامبر) گزارش داد که فرمانده نیروی زمینی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از یگان‌های مستقر در نوار مرزی ایران با کشورهای آذربایجان، ارمنستان و نخجوان بازدید کرده و در جریان فعل و انفعالات مرزی و آمادگی نیروهای خود قرار گرفته است. اقدامات تهران بیشتر برای پیشگیری از احتمال ادامه این تحریکات در داخل مرزهای ایران بوده و در مورد جمهوری آذربایجان حکم بازدارندگی دارد. خود جمهوری اسلامی دارای مشکلات عدیده داخلی و خارجی است و به نظر من، در صورت تعرضات جدید جمهوری آذربایجان علیه ارمنستان، واکنش تهران در حد گفتار و مانورهای مرزی باقی خواهد ماند.
جمهوری آذربایجان قصد دارد با پشتیبانی ترکیه راهرویی از نخجوان به جمهوری باکو باز کند که از شمال رود ارس میگذرد و دسترسی ایران به ارمنستان و اروپا را قطع میکند اما از جمهوری اسلامیِ ناکارآمد و منزوی بجز هشدار به مقامات باکو و استقرار چند تانک در مرزهای شمالی کشور کاری بر نمیآید! pic.twitter.com/8kGHU6EMmX
— KayhanLondon کیهان لندن (@KayhanLondon) September 15, 2022
– به دنبال حمله و آتش‌بس همچنان شکننده، ارمنستان چه اقداماتی در عرصه دیپلماسی و دسترسی به تسلیحات مورد نیاز کرده آنهم وقتی روسیه این کار را نمی‌کند؟
– به دنبال تعرض اخیر ارتش جمهوری آذربایجان به قلمرو ارمنستان، مسئولین سیاست خارجی و امنیتی ارمنستان فعالیت‌های همزمان را در سازمان پیمان امنیت جمعی و شورای امنیت سازمان ملل متحد آغاز کردند. ارمنستان نه فقط عضو پیمان امنیت جمعی بوده بلکه ریاست دوره‌ای آنرا بر عهده دارد. آذربایجان عضو این پیمان نبوده و طبق اساسنامه این پیمان، حمله به هر یک از اعضای این پیمان به مثابه حمله به کل اعضای پیمان محسوب می‌شود. بازرسین سازمان پیمان امنیت جمعی هم‌اکنون در ارمنستان بسر می‌برند تا اسناد و شواهد تعرض آذربایجان به قلمرو یکی از اعضای پیمان را ثبت کرده و به ریاست آن گزارش دهند. شورای امنیت سازمان ملل متحد نیز که ریاست دوره‌ای آنرا فرانسه بر عهده دارد، بنا بر درخواست ارمنستان تشکیل جلسه داده و مسئله حمله جمهوری آذربایجان به مرزهای ارمنستان را مورد بررسی قرار داده است. اعضای شورای امنیت به اتفاق آرا حمایت خود از توقف عاجل آتش بین ارمنستان و آذربایجان و حل و فصل مسائل مورد اختلاف با ابزارهای سیاسی- دیپلماتیک را اعلام کردند. مسئله تجهیز نیروهای مسلح ارمنستان به تسلیحات جدید و مدرن، اخیرا در مجلس ملی و محافل سیاسی کشور مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. نخست وزیر در جلسه پرسش و پاسخ با نمایندگان مجلس اعلام کرد که خرید تسلیحات، چهار بعد مالی، سیاسی، تکنیکی و حمل و نقل دارد و ارمنستان آمادگی حل این ابعاد را دارد. آلن سیمونیان رئیس مجلس ملی نیز در مصاحبه با کانال اول تلویزیون ارمنستان اعلام کرد که تأمین تسلیحات جدید از اولویت‌های حکومت است. آرام سرگیسیان رئیس حزب «جمهوری» از احزاب غیرپارلمانی نیز به کانال اول تلویزیون ارمنستان اعلام کرد که کشور باید از تکیه یکجانبه به تسلیحات روسی رهایی یافته و در پی خرید تسلیحات دفاعی پیشرفته از غرب باشد. قابل ذکر است که اکثر ناکامی‌های ارتش ارمنستان به علت استفاده جمهوری آذربایجان از پهپادها و موشک‌های مدرن است. اقشار مختلفی از مردم نیز از سفر چند روزه اخیر نانسی پلوسی سخنگوی مجلس نمایندگان کنگره آمریکا به ارمنستان استقبال کرده و خواهان خروج کشور از سازمان پیمان امنیت جمعی و نزدیکی بیشتر به غرب شده‌اند. مسافرت نانسی پلوسی به ارمنستان و محکومیت صریح تعرض و اشغال بخشی از خاک ارمنستان توسط جمهوری آذربایجان، از سوی مقامات آمریکایی و فرانسوی و چند نماینده اروپایی، نشانه‌های موفقیت دیپلماسی ارمنستان است. اخیرا هم بعضی از مقامات ایروان واکنش سازمان پیمان امنیت جمعی در قبال حمله آذربایجان به قلمرو ارمنستان را ناکافی اعلام کردهاند.
– تهاجم اخیر و کنده شدن بخشی از خاک ارمنستان چه پیامدهایی برای نیکول پاشینیان و حزب حاکم «پیمان مدنی» و همچنین فضا و نیروهای سیاسی ارمنستان خواهد داشت؟
-بررسی افکار عمومی و سوالات میدانی نشان می‌دهد که حزب حاکم «پیمان مدنی» به ریاست نخست وزیر هنوز دارای پایگاه مردمی قوی بوده و کم شدن استقبال مردم از گردهمایی‌های نیروهای مخالف دولت نیز گواه این مدعی است. منتقدین دولت حاکم از سه جناح هستند. گروه اول متشکل از طرفداران روبرت کوچاریان و از جمله اعضای حزب داشناکسیون و سرژ سرگیسیان دومین و سومین رؤسای جمهوری کشور هستند که یک سوم کرسی‌های مجلس ملی (سی و پنج کرسی) متعلق به آنان است و خواهان نزدیکی بیشتر به روسیه‌اند. طرفداران لئون تر پتروسیان اولین رئیس جمهوری در پارلمان حضور نداشته و خواهان تسریع مذاکرات عادی ساختن روابط با ترکیه و جمهوری آذربایجان هستند. آنان در مورد ادامه گسترش روابط با روسیه مشکلی نداشته و میلی به ادامه فعالیت گروه مینسک در حل بحران قره باغ وابسته به سازمان همکاری و امنیت اروپا به ریاست روسیه، فرانسه و آمریکا ندارند. به نظر من، در حال حاضر امکانی برای تغییر سیاست خارجی و احتمال دوری ارمنستان از فدراسیون روسیه و پیمان‌های تحت رهبری مسکو (سازمان پیمان امنیت جمعی، اتحادیه اقتصادی اوراسیا) وجود ندارد. باید گفت که ارمنستان دارای قرارداد امنیتی جداگانه ۴۹ ساله با روسیه نیز هست و لشکر ۱۰۲ فدراسیون روسیه در ارمنستان مستقر است. دفاع از مرزهای ارمنستان با ترکیه و ایران نیز بر عهده این لشکر است. نیروهای مخالف دولت که در مجلس ملی حضور دارند امکان ضعیفی برای آماده ساختن روند حد نصاب لازم برای تأمین رأی عدم اعتماد به نخست وزیر دارند. طبق اصل ۱۱۵ قانون اساسی ارمنستان، پیش‌نویس مصوبه مجلس شورای ملی در مورد رأی عدم اعتماد به نخست‌وزیر، با درخواست حداقل یک سوم تعداد کل نمایندگان و تنها در صورتی می‌تواند ارائه شود که در پیش‌نویس مصوبه، همزمان نامزد جدید نخست‌وزیری پیشنهاد شده باشد.
پیش‌نویس مصوبه مجلس شورای ملی در مورد رأی عدم اعتماد به نخست وزیر، حداقل تا چهل و هشت ساعت و حداکثر تا هفتاد و دو ساعت پس از تقدیم، به رأی گذاشته می‌شود. مصوبه با اکثریت آرای تعداد کل نمایندگان با رأی‌گیری اسمی‌اتخاذ می‌شود. در صورت اتخاذ تصمیم، نخست وزیر مستعفی شناخته می‌شود. طرفداران ساقط ساختن دولت حاکم برای این کار احتیاج به حداقل ۵۳ رأی موافق دارند، ولی آنان فقط ۳۵ رأی مورد اطمینان دارند. در ثانی، گردهمایی‌های روزهای ۱۴-۱۵ سپتامبر نیروهای مخالف نشان داد که آنان در مورد معرفی نامزد جدید نخست‌وزیری دچار اختلاف هستند و معرفی نامزد جدید احراز پست نخست‌وزیری، از پیش‌شرط‌های قانون اساسی است. اپوزیسیون لیبرال دموکرات و متمایل به غرب خارج از پارلمان فقط در صورت برگزاری انتخابات و شرکت مجدد و کسب موقعیت جدید می‌توانند در تغییر سیاست خارجی کشور نقش داشته باشد. البته آنان در خارج از پارلمان نیز با دولت حاکم همکاری داشته، ولی اهرمی برای احراز مواضع خود ندارند.
