دلار ۲۳۰۰۰تومانی و هراس از «طغیان گرسنگان»!

با وجود همه ادعاها و تلاش‌های مقامات دولتی، قیمت ارز و طلا در ایران همچنان روند صعودی طی کرده و هر دلار آمریکا در نخستین ساعات کاری روز دوشنبه ۲۳ تیر ۱۳۹۹ به ۲۳۰۰۰ تومان رسید.

قیمت دیگر ارزها نیز با افزایش روبروست و هر یورو ۲۶۰۵۰ تومان و هر درهم امارات ۶۲۸۰ تومان معامله شده است. قیمت طلا نیز همسو با ارز افزایش یافته و هر گرم طلا به ۹۷۸ هزار تومان رسید. همچنین هر سکه طلا به ۱۰ میلیون و ۷۰۰ هزار تومان معامله می‌شود.

افزایش قیمت ارز و طلا همزمان با اینکه موجب کاهش ارزش پول ملی می‌شود، به افزایش تورم در انواع کالاها و خدمات نیز می‌انجامد. این در حالیست که شیوع کُرونا و رکود ناشی از آن موجی از تورم و همچنین گسترش بیکاری با خود آورده است. این شرایط وضعیت بحرانی خانوارها به ویژه اقشار ضعیف را دشوارتر از پیش کرده است.

احمد توکلی عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام با بیان اینکه در سه ماه اخیر ۲۹ درصد از ارزش پول ملی کشور کاهش یافته، گفته است: «اقتصاد با ثبات در توزیع منصفانه و تولید رو به افزایش نمود دارد پس اگر با این دو مشخصه وضعیت امروز اقتصاد کشور را بررسی کنیم می‌توان گفت در شرایط خوبی قرار نداریم.»

احمد توکلی افزوده که «حفظ ارزش پول ملی در برابر ارزهای جهانی مطابق قانون از وظایف بانک مرکزی است در حالی که پول ملی ما دارد با سرعت شگفت‌آوری ارزش خود را از دست می‌دهد. به ‌عنوان مثال فقط در سه ماه گذشته ۲۹ درصد از ارزش پول ملی کاسته شده است و از سوی دیگر قیمت‌ها به شکل دهشتناک و غیرقابل انتظاری افزایش یافته این یعنی تورم قابل پیش‌بینی نیست.»

توکلی افزوده که «موضوع زمانی بغرنج می‌شود که مردم برای حفظ دارایی‌های خود به بازار‌ها هجوم می‌آورند. اتفاقی که منجر به افزایش تقاضا و به تبع آن افزایش مجدد قیمت‌ها می‌شود و تورم خودافزا را شاهد خواهیم بود. این افزایش قیمت در بازار ارز منجر به بی‌ثباتی تجارت داخلی و خارجی می‌شود. آنچه تا بدینجا شرح داده شده تصویری از وضعیت کنونی اقتصاد کشور است که نشان دهنده غیرعادی بودن وضعیت است و تبعاتی چون اختلاف طبقاتی و تشدید نابرابری را به ‌دنبال دارد.»

حسین عبده تبریزی اقتصاددان و تحلیلگر اقتصادی نیز با بیان «به بن‌بست رسیدن دولت در مدیریت بازار بورس» گفته یکی از دلایل افزایش قیمت ارز، حرکت نقدینگی از بازار بورس به بازار ارز بوده و نسبت به آثار تورمی روزی که نقدینگی جذب شده در بازار بورس، از این بازار خارج و به بازارهای دیگر برود هشدار داده است.

عبده تبریزی گفته که «بنگاه‌های اقتصادی مشکلات عمده‌ای دارند و حداقل به لحاظ وزن و تعداد با حجم فروش کاهشی عمده مواجه‌اند، صادرات آنها در دوران کرونا قطع شده و به لحاظ محدودیت‌های ارزی نمی‌توانند مواد اولیه‌ و کالاهای واسطه‌ای کافی وارد کنند. این بنگاه‌ها به طور کلی فعالیت‌های کمرنگ‌تری دارند. با این حال قیمت سهام‌شان به شدت بالا می‌رود.»

او افزوده است: «وضع مجموع شرکت‌ها که علی الاصول انعکاسی از تولید ناخالص داخلی است، بیانگر اوضاع نامناسبی است. با این همه می‌بینیم که شاخص بورس فقط در طول فصل اول سال ۱۳۹۹، رشد سه برابری داشته است. در واقع حجم بزرگی از نقدینگی در اقتصاد ایران ایجاد شده و در سال‌های ۹۷ و ۹۸ نیز ادامه یافته و به نظر می‌رسد در سال ۹۹ نیز حداقل با شدت سال گذشته ادامه خواهد یافت. از همین رو با سرعت نمی‌تواند روی قیمت کالاها و خدمات بنشیند و موقتا روی دارایی‌های سرمایه‌ای مکث می‌کند. همچنین چون تقاضا برای خرید مصرفی مسکن بسیار ضعیف بوده و ارز نیز تابع کنترل‌های فیزیکی و امنیتی بوده است، بخش قابل ملاحظه‌ای از نقدینگی در دو سال اخیر به‌ویژه در شش ماه گذشته، روی بازار سهام متمرکز شده و بازار سهام جایی شده که موقتا نقدینگی روی آن مکث می‌کند. اگر به هر دلیل نقدینگی از این بازار خارج شود، طبعا روی سایر دارایی‌های سرمایه‌ای یا روی قیمت کالاها و خدمات مصرفی می‌نشیند. در دو هفته اخیر نیز بخش بزرگ‌تری از نقدینگی به سمت ارز حرکت کرده است.»

به گفته این اقتصاددان «امروز دولت با این دوگانه مواجه است که از یک طرف اگر سهام زیادی عرضه کند و شاخص را یک یا دو هفته منفی کند، احتمال اینکه پولها روی ارز و از آنجا روی کالاها و خدمات منتقل شود، زیاد است. اگر هم کاری نکند و بازی افزایش شاخص ادامه یابد، خطر ریزش بزرگ شاخص را تحمل می‌کند. در واقع، بن‌بستی که در بخش مسکن داریم، در حوزه بازار سهام هم ایجاد شده است. یعنی افزایش قیمت‌ها آن قدرغیرمنطقی است که ریسک دلار بسیار گران را به کشور تحمیل می‌کنند.»

ایجاد شوک‌های تورمی در اقتصاد ایران و ایجاد بحران مالی برای خانوارها و اصناف مختلف احتمال افزایش اعتراضات و شورش‌های اجتماعی را نیز افزایش داده است.

دکتر مصطفی اقلیما استاد مددکاری اجتماعی در یادداشتی در روزنامه «جهان صنعت» نوشته است که با کُرونا تاب و تحمل مردم بسیار کمتر از قبل شده است. این روزها تمام دنیا با بحران کُرونا دست و پنجه نرم می‌کنند اما هیچ فردی معضلات یک ایرانی را در هیچ جای دنیا ندارد زیرا ما سال‌هاست تحریم هستیم و این مشکل خود صدها مشکل دیگر را به وجود آورده است. مسئولان دولتی هیچ ایده‌ای برای مهار این بحران ندارند بلکه فقط همچون سال‌های قبل از مشکلات شانه خالی می‌کنند.

به عقیده این استاد مددکاری اجتماعی، مردم دنبال رفاه و آرامش هستند و تا زمانی که رفاه و آرامش آنها تامین نشده باشد احتمال اعتراض آنها به شکل‌های مختلف وجود خواهد داشت. اگر مسئولان کشور بجای اینکه نزدیکان خود را روی کار بیاورند از افراد شایسته در کار استفاده و مدیران خود را ملزم به پاسخگویی به مردم می‌کردند هیچ گاه این اتفاقات در کشور رخ نمی‌داد.

دکتر مصطفی اقلیما با بیان اینکه «ما با فروپاشی امر سیاسی مواجه شده‌ایم» گفته که «اگر مردم دچار فقر و بیکاری شوند نسبت به دولتمردان خود اعتراض و انتقاد می‌کنند و به خیابان‌ها کشانده می‌شوند. این دقیقا معضلی است که دولتمردان از وقوعش می‌ترسند.»

این استاد دانشگاه با انتقاد از اینکه دولت استفاده از ماسک را اجباری کرده اما ماسک رایگان در میان اقشار ضعیف توزیع نکرده، گفته که «دولت به خاطر چرخه اقتصادی، ملت را رها کرده، بعد از طغیان گرسنگان می‌ترسد! چرا بجای بازگو کردن این امر، کمکی به آنها نمی‌شود؟ در حال حاضر مسئولان خط فقر را ۹ میلیون تومان اعلام کرده‌اند اما آیا کارگری است که ۹ میلیون تومان حقوق بگیرد؟ این در حالی است که قانون نیز میزان افزایش حقوق را متناسب با تورم عنوان کرده و اگر این ‌موضوع عملیاتی می‌شد امروز نه‌ تنها شاهد افزایش مشکلات معیشتی نبودیم بلکه آسیب‌های اجتماعی نیز کاهش پیدا می‌کرد. گر چه بحران کُرونا افراد جامعه را فقیرتر از قبل کرده است. اینکه مسئولان زمزمه‌های اعتراضات گرسنگان را صراحتا بیان می‌کنند یعنی خودشان به این امر واقف هستند اما هیچ‌کس راهکاری برای حل این مشکلات ندارد.»

مصطفی اقلیما در ادامه گفته «طبقه پایین جامعه به دلیل مشکلات زیاد و غیرقابل حل راهی ‌جز نشان دادن اعتراض خود در خیابان‌ها پیدا نمی‌کنند. نباید فراموش کنیم که این روزها با بحران کُرونا، بحران جدیدی برای اقشار مختلف جامعه به وجود آمده است. دیگر طبقه وسطی وجود ندارد بلکه تمام اقشار جامعه نان برای خوردن ندارند. با این وجود اگر مسئولان به مشکلات مردم رسیدگی نکنند در آینده طبقه مرفه جامعه نیز به اعتراضات اضافه خواهد شد و این اعتراض‌ها از دل همین طبقات رهبری پیدا می‌کند. وضعیت زندگی مردم در شهرستان‌ها به مراتب از تهران نامساعد‌تر است. نکته دیگر اینکه مردم شهرستان‌ها به دلیل اینکه احساس می‌کنند صدای آنها به گوش مسئولان نمی‌رسد در این زمینه شتاب بیشتری دارند.»

این استاد دانشگاه بروز اعتراضات سراسری را محتمل دانسته و هشدار داده که در این اعتراضات نمی‌توانند جلوی مردم را بگیرند: «شرایطی را در آینده می‌بینم که اعتراضات مردم نسبت به وضعیت کنونی افزایش خواهد داشت و شکل جدی‌تری به خود خواهد گرفت. من از این طریق این هشدار را به مسئولان می‌دهم که اگر به فکر راه علاج نباشند در آینده اعتراضاتی رخ می‌دهد که دیگر جلوی مردم را نمی‌توانیم بگیریم. در نتیجه مسئولان باید از همین امروز به فکر باشند و تلاش خود را دو چندان کنند تا به مطالبات مردم پاسخ مناسب بدهند.»