با این خط قرمزها معجزه‌ای در کار نیست

اقتصاد ایران با تحریم یا بدون تحریم نیاز به اصلاحات ساختاری دارد.

نزدیک به یک هفته مانده به پایان زمان مقرر برای مذاکرات جمهوری اسلامی و گروه ۱+۵ بر سر برنامه اتمی ایران، بازار تهران نسبت به آن روی خوش نشان داده است.

قیمت دلار پس از شوک اولیه بعد از توافق لوزان به کمترین میزان خود در ماه‌های گذشته رسیده است.

اکبر کمیجانی معاون رئیس کل بانک مرکزی ایران همچنین از رشد ۲ درصدی اقتصاد ایران در سه ماهه پایانی سال جاری خورشیدی در صورت لغو تحریم‌ها سخن به میان آورده است.

اما گروهی دیگر از اقتصاددانان معتقدند «اقتصاد سیاسی ایران، استعداد بیشتری برای هدر دادن فرصت‌ها دارد و درآمدهای حاصله از صدور نفت به طور معمول صرف ورود کالاهای مصرفی می‌شود».

دنیای اقتصاد نیز در هفته گذشته با اشاره به مشخص نبودن نتیجه مذاکرات اتمی نوشته است: «در صورت توافق جامع هسته‌ای و رفع تحریم‌ها، انتظار از تاثیرگذاری لغو تحریم‌ها و افزایش میزان فروش و سودآوری شرکت‌ها به سال یا سال‌های آینده موکول خواهد شد».

حجت‌الاسلام روحانی در جمع مردم بجنورد در مورد تحریم‌ها گفته است: «آنها که می‌گویند تحریم مهم نیست‌، گویی از جیب مردم بی‌خبر هستند. آنهایی که می‌گویند ما در برابر بیگانگان نباید حرف بزنیم و مذاکره کنیم گویی از زندگی مردم بی‌خبرند». این سخنان در حالی مطرح می‌شود که رهبر جمهوری اسلامی چندی پیش در سخنانی گفته بود: «تحریم، مشکل‌تراش بود امّا برای ما برکاتی هم داشت».

نعمت کاغذ پاره‌ها

مصطفی ایزدی روزنامه‌نگار و فعال سیاسی مقیم ایران در پاسخ به حجت‌الاسلام کاظم صدیقی که گفته بود: «جنگ برای ما یک نعمت بود و تحریم‌ها نیز یک نعمت برای ما محسوب می‌شود، متأسفانه رفع تحریم‌ها نه تنها سازنده نیست بلکه موجب افزایش اسراف و اشرافی‌گری و ورود اجناس و کالاهای لوکس به داخل کشور می شود»، در مطلبی که در روزنامه ایران منتشر شده  نوشته است: «تحریم‌ها حاصل یک جنگ سرد است که طی آن جبهه مقابل از حربه اقتصادی علیه ملت ایران استفاده کرد، لذا همان بلاهایی که جنگ مسلحانه با خود بر سر ملک و ملت می‌آورد، جنگ اقتصادی نیز بر معیشت و زندگی مردم می‌آورد. پس تحریم‌ها هرگز نعمت نیست».

اکبر هاشمی رفسنجانی (که مشخص نیست هنوز حجت‌الاسلام است یا آیت‌الله) نیز به سخنان صدیقی واکنش نشان داده و گفته است: «تحریم‌ها پدر مردم را درآورده چطور به نفع ما است؟ عده‌ای تحریم و غیرتحریم در زندگی شان اثر ندارد خب در کارهای‌شان اثر می‌گذارد؛ اما تحریم استخوان طبقه مزدبگیر کشور را که اکثریت کشور هستند می‌پوساند و زندگی‌ها سخت شده است».

معجزه‌ای در کار نیست، کمربند‌ها را سفت‌تر ببندید

۳ نهاد گوناگون بین‌المللی با تاکید بر اینکه دست ‌یافتن به توافق جامع هسته‌ای وضعیت اقتصاد ایران را بهبود خواهند بخشید اما میزان تورم در پایان سال میلادی را بین ۱۴ تا ۱۷/۳ درصد پیش‌بینی کرده‌اند.

سازمان ملل متحد در گزارش خود با پیش‌بینی رشد سرمایه‌گذاری، میزان تورم در سال آینده میلادی را ۱۴ درصد پیش‌بینی کرده است. این در حالیست که صندوق بین‌المللی پول در گزارشی که پیش‌تر منتشر کرده بود این رقم را ۱۶/۵ درصد در سال ۲۰۱۵ و ۱۷ درصد در سال ۲۰۱۶ پیش‌بینی کرده است. بانک جهانی پول اما نظری سخت‌گیرانه‌تر از هر دو داشته و یا پیش‌بینی ۱۷/۳ درصد تورم در پایان سال ۲۰۱۵ نشان می‌دهد که برداشته شدن احتمالی تحریم‌ها دست‌کم در سال جاری میلادی تاثیری مثبت بر اقتصاد ایران نخواهد داشت.

صالحی اصفهانی اقتصاددان نیز بر با اشاره بر اینکه «شرکت‌های غربی به دلیل ترس از دست دادن بازارهای آمریکا به سمت ایران نمی‌آیند» اضافه کرده است: «ما قبل از تحریم، دچار مشکلات اقتصادی بودیم که از سال ۹۱ به بعد بسیار دشوار شد و اقتصاد به دلیل بهره‌وری و تولید پایین و عدم جذب سرمایه‌گذاری متوقف شد. کاهش و لغو تحریم نمی‌تواند به خودی خود باعث بهبود فضای سرمایه‌گذاری شود».

اصلاحات ساختاری ضرورت اقتصاد پویا

به باور برخی از کارشناسان دسترسی جمهوری اسلامی به درآمدهای نفتی بلوکه شده خود بدون اصلاح ساختاری در اقتصاد حتی می‌تواند مشکلات جدیدی در حوزه اقتصادی و حتی اجتماعی ‌به وجود آورد. پروفسور هاشم پسران اقتصاددان مقیم بریتانیا بر این باور است که دولت امروز نیازمند یک «قرارداد اجتماعی جدید با مردم» است تا پیش از مرتفع شدن احتمالی تحریم‌ها تکلیف «پروژه‌های پوپولیستی» مشخص شود. او که در دانشگاه کمبریج سخنرانی می‌کرد تاکید داشت که اقتصاد ایران اگر می‌خواهد به پویایی لازم دست پیدا کند از امروز بایستی دست به اصلاحات ساختاری زده و برنامه‌ریزی‌های خود را بر مبنای قیمت نفت بین ۶۵ تا ۷۰ دلار و تورم ۵ درصدی انجام دهد. او تاکید داشت که سرعت سقوط میزان تورم از ۴۰ به ۱۶ درصد بسیار سریع و قابل پیش‌بینی بود اما از این به بعد برای تک رقمی شدن میزان تورم و رسیدن به تورم مطلوب می‌بایست اصلاحات ساختاری در اقتصاد صورت گیرد. (مشروح این سخنرانی زیر عنوان «نشست در کمبریج: اقتصاد ایران پس از تحریم» در کیهان آنلاین).

نگرانی‌ها از ایران بدون تحریم

روایت‌های متفاوتی از ایران بدون تحریم این روزها در رسانه‌ها مطرح  می‌شود. برخی بر این باورند که جمهوری اسلامی که با وجود تمام تحریم‌ها و محدودیت‌ها توانسته تا این حد در منطقه خاورمیانه بحران‌سازی کند با دسترسی به بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار و رفع تحریم‌های نفتی‌اش می‌تواند بحران‌ها را تشدید کند.

اما ریچارد نفیو که خود زمانی جزو مذاکره کنندگان آمریکایی بر سر برنامه اتمی ایران بود بر این باور است که «با رفع تحریم‌ها باز هم چالش‌های منطقه‌ای وجود خواهد داشت اما اگر به روی راه‌حل‌های منطقه‌ای تمرکز شود و از ساختن یک تصویر ذهنی خیالی از ایران پس از تحریم جلوگیری شود، امکان مقابله با آن نیز وجود خواهد داشت». (متن کامل این مقاله زیر عنوان «چالش‌های ایران بدون تحریم، واقعیت یا خیال» در کیهان آنلاین).

با نگاهی به تحریم‌های موجود در حوزه‌های گوناگون (از نظامی و حقوق‌بشری تا هسته‌ای) و اصرار طرف‌های اروپایی و آمریکایی بر حفظ تحریم‌های غیرهسته‌ای، جمهوری اسلامی با اینکه به درآمدهای بسیاری دست پیدا خواهد کرد اما تحریم‌های باقی‌ مانده بخش بزرگی از ماجراجویی‌های آنان را مدیریت خواهد کرد. بیهوده نیست که تنها چند روز مانده به موعد پایان مذاکرات هسته‌ای، رهبر جمهوری اسلامی دست به روی تحریم‌های کنگره آمریکا گذاشته و خواهان «لغو همه تحریم‌ها» به هنگام امضای توافق‌نامه شده است.

زیر میزی زدن در وقت اضافه

رهبر جمهوری اسلامی در آخرین سخنرانی خود در جمع مسئولان نظام اسلامی ۷ خط قرمز برای مذاکرات اتمی ترسیم کرده است. شرایطی که اجرای هر کدام می‌تواند کل مذاکرات را با چالش روبرو کند. از سوی دیگر با توجه به تفاهم‌نامه لوزان اگر بر همان اساس توافق‌نامه جامع تنظیم شود هیچ کدام و دست کم بخش بزرگی از خطوط قرمز رهبر جمهوری اسلامی پاک خواهند شد.

عدم پذیرش محدودیت‌های بلند مدت، منوط نشدن لغو تحریم‌ها به اجرای تعهدات ایران، مخالفت با موکول کردن هر اقدامی به گزارش آژانش، مخالفت با بازرسی‌ غیرمتعارف مراکز نظامی، مخالفت با زمان‌های ۱۵ و ۲۵ سال برای اتمام برخی موضوعات از جمله مواردی است که رهبر جمهوری اسلامی به آنها اشاره داشته است.

این سخنان در حالی مطرح شده که چندی پیش او در جمع مداحان گفته بود: «برخی اوقات گفته می‌شود که جزئیات این مذاکرات، زیر نظر رهبری است در حالی که این سخن دقیق نیست. من نسبت به مذاکرات بی تفاوت نیستم اما تا به حال در جزئیات مذاکرات دخالت نکرده‌ام و از این پس هم دخالت نخواهم کرد» اما در سخنان اخیر خود در جمع مسئولان نظام به صراحت بر آگاهی خود بر مفاد مذاکرات تأکید کرده و می‌گوید: «دوستان مذاکره‌کننده در جریان نظرات ما هستند، جزئیات را با آنها در میان گذاشته‌ایم».

آنچه مشخص است برخلاف ادعای رهبر جمهوری اسلامی که در ابتدای سخنرانی اخیر خود تاکید نموده: «آنچه بنده اینجا در این جلسه یا در جلسات عمومى میگویم، عیناً همان حرفهایى است که در جلسات خصوصى به مسئولین، به رئیس‌جمهور محترم و به دیگران می‌گویم» اما گویا بر اساس مخاطبان، وی حرف‌هایش را تغییر می‌دهد. حرف‌هایی که به گفته لوران فابیوس وزیر امور خارجه فرانسه «به سود موافقتنامه بین المللی درباره برنامه هسته‌ای این کشور نیست» و به قول جان کری وزیر امور خارجه آمریکا اهمیتی هم ندارد. جان کری در واکنش به سخنرانی اخیر خامنه‌ای گفته است: «آنچه برای ما مهم است این است که بر سر چه چیزهایی در چارچوب اسناد مدون، توافق خواهد شد و این چیزی است که قرار است بر سر آن تصمیم گرفته شود».

[کیهان لندن؛ دوره جدید شماره ۱۴]