روشنک آسترکی – ساکنان تهران در نخستین روزهای زمستان دوباره هوایی ناسالم را تجربه کردند. میزان آلودگی هوای تهران این روز‌ها مرز هشدار را رد کرده و وضعیت قرمز آن پایدار شده است. شاخص‌ها در روز یکشنبه، ششم دی ماه بصورت منواکسیدکربن پاک (۴۱)، ازن پاک (۲۹)، دی اکسید نیتروژن سالم (۶۵)، دی اکسید گوگرد پاک (۲۹) و ذرات معلق با قطر کمتر از ۱۰ میکرون سالم (۶۹) بود اما ذرات معلق با قطر کمتر از ۲/۵ میکرون برابر با ۱۳۷ و در وضعیت ناسالم برای گروههای حساس بوده است.
روند شاخص‌های وضعیت آلودگی هوا در تهران نشان می‌دهد که از سال ۹۱ تا ۹۳ تهران هر سال تنها ۳ روز هوای پاک داشته است. در سال ۹۳ تهران ۳ روز هوای پاک، ۲۰۲ روز هوای سالم، ۱۴۸ روز هوای «ناسالم برای گروههای حساس» و ۱۲ روز «ناسالم برای همه» را شاهد بوده است.
هر چند دو دهه است وضعیت آلودگی هوای تهران مورد توجه مردم ورسانه‌ها قرار داشته است اما در روزهای اخیر گزارش‌های تکان دهنده‌ای از به خطر افتادن سلامت شهروندان تهرانی منتشر شده است. ابتلا به سرطان، بیماری‌های قلبی و عروقی، ابتلا به بیماری‌های تنفسی، سقط جنین، کاهش توان باروری، سردرد، افسردگی و پرخاشگری بخشی از عوارضی آلودگی هوای تهران بر شهروندان است. به گفته کاظم ندافی، مدیر کل سابق مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت، حداقل ۳۵ میلیون ایرانی یعنی حدود نیمی از جمعیت کشور در معرض آلودگی هوا قرار دارند و سالیانه ۲۶ هزار نفر بر اثر همین معضل جان خود را از دست می‌دهند.
همچنین احمد حکیمی‌پور عضو کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر تهران دوم دی ماه از افزایش شیفت کاری در بهشت زهرا همزمان با آلودگی هوا خبر داده است. به گزارش ایرنا، مهدی چمران رئیس شورای شهر تهران نیز گفته است آمار مرگ و میر روزانه پایتخت در اثر آلودگی هوا از ۱۵۰ نفر به ۱۸۰ نفر افزایش یافته است.
زیان‌های گسترده آلودگی هوا
معمولا وقتی موضوع آلودگی هوای شهر‌ها مطرح می‌شود، بیش از هر چیزی کارخانه‌هایی با دودکش‌های بلند و انبوه خودرو‌ها و شهرک‌های صنعتی به ذهن می‌آیند و توسعه اقتصادی، متهم ردیف اول آلودگی کلان‌شهر‌ها ارزیابی می‌شود. اما واقعیت اینست که آلودگی هوای شهر‌ها تاثیر منفی بر چرخه توسعه اقتصادی دارد. برای نمونه سازمان همکاری‌های اقتصاد و توسعه با انتشار گزارشی عنوان کرد آلودگی هوا به کشورهای عضو این سازمان در سال ۲۰۱۰ رقم ۷. ۱ هزار میلیارد دلار هزینه تحمیل کرده است و در سال ۲۰۱۳ نیز این هزینه به ۳. ۲ هزار میلیاد دلار افزایش یافته است. تنها در کشور چین هزینه آلودگی هوا به ۶. ۱ هزار میلیارد دلار رسیده و در شبه‌قاره هند نیز این عدد به رقم ۵۰۰ میلیارد دلار بالغ شده است.
در تهران نیز تعطیلی مدارس، محدود شدن استفاده از وسایل نقلیه شخصی و توقف برخی از فعالیت‌های عمرانی هر چند راهکارهایی است که برای کاهش آلودگی هوا در نظر گرفته می‌شود اما همه اینها زیان‌های اقتصادی کوتاه‌مدت و بلندمدت را برای کشور به همراه دارد. به همه اینها باید بالا رفتن هزینه‌های درمانی و سلامت را اضافه کرد که از جنبه دیگری هزینه‌های اقتصادی را به مردم تحمیل می‌کند.
مسولان چه کرده‌اند؟
وضعیت آلودگی هوا و زیان‌های ناشی از آن در حالی ادامه دارد که به نظر می‌رسد مسولین سازمان‌های مختلف اقدام موثری برای حل این بحران انجام نداده و به جای ارائه راه چاره به دنبال مقصر جلوه دادن رقبای سیاسی خود در نهادهای مختلف هستند.
نخستین فرد مسول در این زمینه، معصومه ابتکار است؛ فردی که بنا بر گزارش‌ها بیشتر به فکر لابی کردن‌های سیاسی از طریق مقام و منصب خود است. ابتکار به دلیل فعالیت‌هایی که تنها رویکرد سیاسی و اقتصادی دارد بار‌ها مورد انتقاد رسانه‌ها قرار گرفته است. در این چند روز نیز تنها موضع روشن معصومه ابتکار، سیاسی خواندن اعتراضات مردم و نمایندگان به افزایش آلودگی هوای کلان‌شهرهای ایران بوده است.
از سوی دیگر حجت‌الاسلام حسن روحانی در دهمین دوره جایزه ملی محیط زیست که آبان امسال برگزار شد، اعلام کرد که دولت یازدهم، دولت محیط زیست است. با بیان چنین شعاری از سوی رییس دولت «تدبیر و امید» این توقع به وجود آمد که مسوولان دولتی تدابیر ویژه‌ای برای کنترل آلودگی هوا و بهبود وضعیت محیط زیست کشور داشته باشند. اما به جایش بعد از ضرر کردن شرکت‌های خودروسازی و به پارکینگ رفتن هزاران اتومبیل بی‌کیفیت داخلی تصمیم بر این شد که میلیارد‌ها تومان از بودجه کشور به وام اتومبیل تولید داخل اختصاص یابد. وامی که هر روز شرایط‌اش با شرایط اعلام شده تغییر کرد.
شهرداری تهران نیز از دید برخی کار‌شناسان متهم است که با بی‌توجهی به بهبود کیفیت ناوگان حمل و نقل عمومی و بر طرف کردن مشکلات مترو و همچنین با تخریب درخت‌ها و خانه‌باغ‌ها و صدور بی‌رویه مجوز ساخت برج، در افزایش آلودگی شهر تهران نقش داشته است.
در این میان برخی نمایندگان مجلس نیز در اعتراض به وضعیت آلودگی هوای کلان‌شهرهای ایران به ویژه بحرانی‌تر شدن وضعیت آلودگی هوای تهران در هفته اخیر، روز گذشته با ماسک در مجلس حاضر و در تذکری کتبی به حسن روحانی که به امضای ۱۰۷ نماینده رسیده بود با اشاره به بالا رفتن تعداد مرگ و میر بر اثر این بحران و هزینه جانی و مالی که مردم می‌پردازند، تهدید کرده‌اند که اگر دولت و سازمان محیط زیست در این‌باره پیگیری نکنند، مجلس به وظیفه خود عمل خواهد کرد.
گفتنی است با توجه به بحرانی‌تر شدن وضعیت آلودگی هوای تهران، این موضوع وسیله‌ای شده برای جناح‌های حکومت که توسط آن یکدیگر را سرزنش کنند و مورد انتقاد قرار دهند. برای نمونه روزنامه «ایران» که در اختیار حامیان دولت «تدبیر و امید» است در مورد بی‌تدبیری سازمان حفاظت از محیط زیست، در تیتر یک روز یکشنبه خود مطلبی با عنوان «اقدامات شهرداران جهان برای مهار آلودگی هوا» تلاش کرد افکار عمومی را از مسوولیت سازمان محیط زیست و معصومه ابتکار به سوی شهرداری تهران هدایت کند.
بلافاصه روز دوشنبه روزنامه «همشهری» ارگان شهرداری تهران تیتر اول خود را به «اختیارات» شهرداران جهان در زمینه مبارزه با آلودگی هوا اختصاص داد. به این معنا که اگر اقدامی نشده و یا کم بوده به این دلیل است که شهرداری تهران در این زمینه اختیاراتی ندارد و اگر اختیارات لازم به شهرداری داده شود می‌تواند مانند دیگر شهر داری‌های دنیا در زمینه مقابله با آلودگی هوا اقدام کند.
حمید رسایی نماینده اصول‌گرای مخالف دولت روحانی نیز روز یکشنبه، ششم دی ماه، در تذکری با بیان اینکه بعضی از مسوولان در دفتر کار خود دستگاه تصفیه هوا گذاشته‌اند اما مردم از این دستگاه‌ها ندارند، گفت: کار به جایی رسیده که مردم جوک می‌سازند که محیط زیست را ملائکه باد و باران بنامیم، چون دولت منتظر است که یک باد بیاید و هوا صاف شود.
فارغ از درگیری‌های جناحی، عدم اقدام موثر و موضع‌گیری جدی در مورد آلودگی هوای تهران از سوی مسولان دولتی نشان‌دهنده اولویت نداشتن حل بحران آلودگی هوا در دستور کار دولتی است که در دو سال و چند ماه گذشته تنها توانست شعارهای خوبی در موارد گوناگون از جمله ضرورت حل بحران آلودگی هوا به مردم ایران تحویل دهد.
