شکار و شکارچی:
حیواناتی که از نفس می‌افتند و شکارچیانی که طبیعت منبع درآمد آنهاست!

روشنک آسترکی – وقتی کلمات شکار و شکارچی را در شبکه‌های اجتماعی جستجو می‌کنید با گروه‌ها و صفحاتی روبرو می‌شوید که اکثر آنها تلاش در حفظ حیات‌وحش و جلوگیری از روند افزاینده شکار حیوانات در ایران دارند.

شاید گسترده‌ترین فعالیتی که در شبکه‌های اجتماعی برای حفظ حیات وحش انجام شده است، تلاش در جلب افکار عمومی نسبت به کشتار یوزپلنگ ایرانی باشد. همچنین صدور حکم اعدام برای محیط‌بان یاسوجی که در حین تعقیب شکارچیان غیرمجاز ناخواسته باعث مرگ یکی از آنها شد. این فعالیت‌ها توانست افکار عمومی را به بحث شکار و در خطر نابودی قرار گرفتن حیات وحش حساس کند، اما مطمئنا چاره دردی برای این مساله نبود چرا که مجوز شکار از یک سازمان دولتی صادر می‌شود که خود همان سازمان مسوول حفاظت از حیات وحش است؛ سازمانی که به گفته بسیاری از فعالان محیط زیست وظیفه خود را به درستی انجام نمی‌دهد: «سازمان حفاظت از محیط زیست».

در واقع شکار بی‌رویه به یکی از تهدیدهای جدی محیط زیست ایران تبدیل شده است. سیزدهم دی ماه گزارشی در خبرگزاری مهر منتشر شد که از فروش لاشه انواع پرندگانی که به طور غیر مجاز شکار شده‌اند در بازار اهواز و در چندصد متری سازمان محیط زیست خبر می‌داد. در این گزارش آمده است: «کافی است از اداره کل محیط زیست استان خوزستان ۳۰۰ تا ۴۰۰ متر فاصله بگیری. از‌‌ همان محل اداره هم می‌شود بازار را دید. بازاری که در آن انواع مرغابی، پرندگان مهاجر و حتی فلامینگو‌ها به انتظار خریداران نشسته‌اند. مسموم و بی‌جان توی سینی به انتظار مشتری. تازه این پرندگان توی سینی شمار کمی از پرندگان جان باخته را شامل می‌شوند. بلافاصله پس از اینکه اینها به فروش بروند، پرندگانی که در زنبیل‌ها و گونی‌های بزرگ اطراف قرار داده شده‌اند به روی سینی منتقل می‌شوند».

این گزارش در حالی منتشر شده است که سازمان حفاظت از محیط زیست مدعی است در هشت ماهه اول امسال بیش از ۵۰۰ مورد دستگیری شکارچیان متخلف و غیرمجاز داشته است.

اگر از جنوب کشور به شمال آن برویم، می‌بینیم وضعیت شکار غیر مجاز در ایران یک روی سکه است و روی دیگر آن، صدور بی‌رویه مجوزهای شکار است. همزمان با فروش پروانه شکار پرنده توسط سازمان حفاظت محیط زیست، گمیشان، آشوراده، میانکاله و بسیاری از تالاب‌های شمالی کشورمان از نخستین روزهای آذر ماه سال جاری آماج حمله شکارچیان قرار گرفته و به صحنه کشتار و خونریزی ده‌ها هزار پرنده مهاجری تبدیل شد که ایران را به عنوان مقصد نهایی یا موقت زمستان گذرانی خود انتخاب کرده بودند.

در این مورد نیز سازمان حفاظت از محیط زیست فرافکنی کرده و مدعی است پروانه‌های شکار صادر شده برای شکارچیان جهت مناطق آزاد و خارج از مناطق تحت حفاظت بوده است اما اشاره نکرده که کدام سازمان مسوول کوتاه کردن دست و تفنگ شکارچیان از مناطق محافظت شده است!

چندی پیش روزنامه جهان صنعت در گزارشی که به شکار غیر قانونی پرندگان در شمال ایران اختصاص داشت اعلام کرد تنها در طی دو هفته در آذرماه ۹۴، ۱۶۰ فروند قایق حامل شکارچیان با سلاح‌های شکاری در آب‌های خلیج گرگان و تالاب بین‌المللی میانکاله مشاهده شدند.

از سوی دیگر دو سال پیش یک کار‌شناس محیط زیست عنوان کرده بود طی سال‌های اخیر جمعیت حیات‌ وحش در مناطق آزاد به کلی از بین رفته و حتی در برخی مناطق حفاظت شده نیز تنها ۵ تا ۱۰ درصد از جمعیت حیات وحش باقی مانده است. این در حالیست که طبق کنوانسیون تجارت بین‌المللی گونه‌های حیوانی و نباتی حیات وحش در معرض خطر انقراض در سال ۱۹۷۷، غیر قانونی است. در ایران نیز برای شکارهای غیرقانونی لیست بلندی از انواع جریمه تصویب شده است، جریمه‌هایی که نتوانسته از روند رو به افزایش شکارهای غیرمجاز بکاهد.

فرایند شکارهای غیرقانونی در کنار صدور بی‌برنامه مجوز شکار از سوی سازمان محیط زیست ایران در حالی صورت می‌گیرد که بنا بر آمار‌ها، شش هشتم گونه‌های جانوری ایران در حال انقراض هستند. سازمان محیط زیست ایران یک هزار و ۱۴۰ گونه جانوری اعم از پستاندار، پرنده، خزنده، دوزیست و ماهیان آب‌های داخلی را در کشور شناسایی کرده است. از این گونه‌ها می‌‌توان به ١٩٧ گونه پستاندار، ۵۳۵ گونه پرنده، ٢٢٧ گونه خزنده، ٢١ گونه دوزیست و ١۶۰ گونه ماهیان آب‌های داخلی اشاره کرد. از این تعداد حدود ۷۶ گونه از رده‌های جانوری ایران در فهرست قرمز اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN) قرار دارند که این گونه‌ها شامل ١٩ گونه از پستانداران، ٢۵ گونه از پرندگان، ١۶ گونه از خزندگان، چهار گونه از دوزیستان و ۱۰ گونه از ماهیان آب‌های داخلی می‌شوند.

دکتر اسرافیل شفیع‌زاده، فعال محیط زیست نیز معتقد است یکی از دلایل اصلی گسترش روند رو به توسعه شکار بی‌رویه، بی‌برنامگی سازمان حفاظت از محیط زیست در ارتباط با صدور پروانه‌هایی است که می‌تواند منطقاً در برخی مناطق صادر کند.  وقتی علاقمندان به شکار در صف‌های طولانی‌مدت صدور پروانه قرار می‌گیرند و امکان داشتن مجوز قانونی به آنها داده نمی‌شود، بی‌شک شکار غیر مجاز افزایش خواهد یافت.

واقعیت اینست که با روی کار آمدن دولت حجت‌الاسلام حسن روحانی و انتصاب معصومه ابتکار به عنوان رییس سازمان حفاظت از محیط زیست بسیاری امیدوار بودند که این سازمان جانی دوباره بگیرد و بتواند در راه حفظ محیط زیست و حیات وحش اقدامات موثری داشته باشد. اما عملکرد دو سال و نیمه این سازمان نشان می‌دهد نه تنها در صدور پروانه‌های شکار بی‌برنامگی داشته بلکه هیچ سیاست مدون و مشخصی برای حیات وحش وجود ندارد. برای نمونه اواخر تابستان و با حساس شدن افکار عمومی نسبت به وضعیت حیات وحش ایران، معصومه ابتکار اعلام کرد احتمالا این سازمان شکار را برای پنج سال ممنوع اعلام خواهد کرد. پس از اعلام این خبر، علی لاریجانی، رییس مجلس شورای اسلامی نیز از سازمان محیط زیست خواست تا برای حفظ گونه‌های جانوری، شکار را برای ۵ سال ممنوع کند. با اعلام این خبر، برخی کار‌شناسان و مشاوران این سازمان ممنوعیت پنج ساله شکار در کشور را غیر ممکن و راهکاری غیر موثر ارزیابی کردند.

دکتر اسماعیل کهرم، مشاور رییس سازمان محیط زیست در این باره به خبرآنلاین گفته بود: «ممنوعیت طولانی‌مدت شکار سخت است. درست مانند زمانی که آنفولانزای پرندگان آمد و شکار پرنده به طور کلی ممنوع شد؛ با وجود این ممنوعیت باز هم در قسمت شرق میانکاله یعنی در منطقه آشوراده یک روز زمستان که شکار را آزاد اعلام کرده بودند از ساعت ۴ تا ۸ صبح فاصله بین دو تیر بسیار کمتر از استانداردی بود که وجود دارد؛ ۲ دقیقه. گاهی ۴تیر با هم شلیک می‌شد. با اینکه حتی این آنفولانزا خطر مرگ برای انسان به همراه داشت، اما هیچ کدام از شکارچی‌ها به آن اهمیت نمی‌دادند».

درباره وضعیت شکار، پس از تلاش فراوان توانستیم یکی از شکارچیان پرندگان مهاجر در شمال کشور را پیدا و راضی به گفتگو با کیهان لندن کنیم. این شکارچی که نخواست نامش منتشر شود ساکن یکی از روستاهای اطراف بهشهر در استان مازندران است. او در پاسخ به این پرسش که «چرا شکار؟» و «چرا شکار غیرمجاز؟» به کیهان لندن می‌گوید: «به خاطر تامین هزینه‌های زندگی مجبور به شکار پرنده هستیم. قبلا کشاورز بودیم اما کشاورزیمان با خشکسالی از بین رفت. اینجا هیچ شغل دیگری هم نیست. مجبوریم شکار کنیم. پرنده‌ها را در بازار می‌فروشیم، مردم هم از فروشندگان بازار می‌خرند. شکار با مجوز که برای سیر کردن شکم زن و بچه‌مان جواب نمی‌هد. باید چند ماه توی نوبت مجوز باشیم».

-از چه روشی برای شکار پرنده‌ها استفاده می‌کنید؟

«معمولا با تفنگ می‌زنیم. البته به خاطر محیط‌بانی این طور نمی‌تونیم زیاد شکار کنیم. گاهی هم دام میذاریم و صبح نزدیک طلوع میریم پرنده‌ها را جمع می‌کنیم».

-در مورد روش شکار با دانه‌های سمی چیزی شنیده‌اید؟

-«نه در این مورد چیزی نمی‌دانم».

به نظر می‌رسد تا زمانی که سازمان حفاظت از محیط زیست برنامه مشخص و کارآمدی برای حفاظت از حیات وحش ایران ارائه ندهد، نه ممنوعیت شکار، نه اسلحه‌هایی که به دست محیط‌بانان است و نه جریمه‌های نقدی و حبس‌های تعزیری نمی‌تواند حرص و در موارد بسیاری، مانند نمونه بالا، نیاز شکارچیان به کشتار حیوانات را مهار کند. این نمونه نشان می‌دهد که چه بسا تدبیرهای احتمالی نیز نتواند پاسخگوی مشکل شکار و تخریب محیط زیست باشد چرا که هنگامی که طبیعت از جمله شکار حیوانات تنها منبع اقتصادی و درآمد خانواده‌ها باشد، در این صورت مسأله فقط بر سر محیط زیست و حیات وحش نیست بلکه در چرخه و سیاست‌های اقتصادی باید به دنبال دلیل و هم‌چنین راه و چاره گشت.