عروسکی مثل من، حرکتی علیه انزوای کودکان معلول

احمد رأفت (+عکس) – اسباب‌بازی نقش بسیار مهمی در رشد و تربیت کودکان بازی می کند. اسباب‌بازی ولی اگر مناسب نباشد می تواند تاثیر منفی در شکل گرفتن شخصیت کودک داشته باشد.

صدها کتاب به زبان‌های مختلف و از دیدگاه‌های گوناگون در این رابطه انتشار یافته‌اند و نظریات گوناگونی در رابطه با نقش مثبت یا منفی اسباب‌بازی ابراز شده‌اند.

در بریتانیا جنبشی با عنوان Toy Like Me یا «اسباب‌بازی مثل من» به راه افتاده که در مدت زمان اندکی برخی از تولیدکنندگان اسباب‌بازی را مجبور ساخته است تغییرانی در تولیدات خود به وجود بیاورند.

این جنبش که حضور گسترده‌ای در شبکه‌های اجتماعی چون فیس‌بوک و توئیتر دارد معتقد است دنیای سحرآمیز اسباب‌بازی تا کنون کودکانی را که دارای معلولیت هستند به حساب نیاورده و تنها به کودکان به اصطلاح عادی توجه داشته است. البته تولیدات مشخصی برای کودکان معلول که شمار آنها در جهان بیش از ۱۵۰ میلیون تن تخمین زده می‌شود وجود دارد، ولی اشکال این تولیدات، به گفته کسانی که این حرکت اجتماعی را راه‌ انداخته‌اند، در این است که این کودکان را به سمت انزوا می‌کشاند زیرا این اسباب‌بازی‌ها تفاوت‌های آنها را با کودکان به اصطلاح عادی برجسته‌تر می‌کند، و از سوی دیگر نمی‌توانند با همسالان خود که معلولیت ندارند همبازی شوند.

کودکی که با نوعی معلولیت متولد شده است در زندگی روزانه مجبور است خود را متفاوت ببیند. زمانی حتی این کودکان در مدارس عادی پذیرفته نمی‌شدند و می‌بایستی در کنار دیگر کودکانی که معلولیت دارند تحصیل می‌کردند. خوشبختانه در بسیاری از کشورها این مدارس تعطیل شدند و تلاش در این است که با قراردادن آنها در مدارس معمولی، دیواری که آنها را از هم‌سالانشان جدا می‌کند از میان بردارند.

در رابطه با اسباب‌بازی و به ویژه عروسک، کودکان تلاش دارند خود را با عروسکی که در دست دارند مقایسه کنند و هر آنچه  متفاوت باشند را غیر عادی به حساب می‌آورند. بنابراین  کودکی که از اولین سال‌های زندگی‌اش مثلا مجبور به گذاشتن عینک است، یا ماه گرفتگی روی صورت دارد و یا با کمک عصا و صندلی چرخدار حرکت می‌کند، بین خود و عروسک‌های زیبائی که برایش هدیه می‌آورند چنان تفاوتی می‌بیند که در بسیاری مواقع به افسردگی در سنین کودکی می‌انجامد.

در ابتدای کارزار «اسباب‌بازی مثل من»، برگزارکنندگان آن از پدران و مادران خواستند که عروسک‌های کودکان خود را با معلولیت فرزندان‌شان تغییر داده و عکس عروسک تغییر یافته را به روی صفحه فیس‌بوک این حرکت پست کنند. هم‌زمان برگزارکنندگان این کارزار با موسسات تولید اسباب‌بازی، از کارخانه‌های کوچک تا غول‌هائی مثل ماتل، تولیدکننده عروسک معروف باربی، یا لِگو و پلِی موبیل تماس گرفتند و از آنها خواستند که در تولیدات آینده خود عروسک‌هائی با نوعی معلولیت هم روانه بازار سازند. در آخرین نمایشگاه بین‌المللی اسباب‌بازی  نورنبرگ در آلمان، که مهم‌ترین نمایشگاه اسباب‌بازی اروپا به شمار می‌رود، جنبش روشنگری «اسباب‌بازی مثل من» عروسک‌های تغییریافته‌ای را که دریافت کرده بود به نمایش در آورد. حرکتی که موجب شد تغییراتی در روند تولیدی برندهای مهم هم ایجاد کند. شرکت لِگو در بهار آینده کودکی را بر روی ویلچر یا صندلی چرخدار روانه بازار خواهد کرد که اولین تولید این نهاد فراملیتی در حمایت از این حرکت است.

شرکت ماتل هم  ۴ مدل جدید از عروسک معروف باربی را روانه بازار خواهد کرد که با باربی کلاسیک از نظر اندام متفاوت خواهد بود، یعنی یکی چاق‌تر، یکی کوتاه قد و دیگری هم با بدنی قوس‌دار. البته در حال حاضر ماتل با ۳۰ رنگ مختلف مو، ۲۲ رنگ چشم، ۷ رنگ پوست و ۱۴ فرم صورت، عروسک‌های  باربی را عرضه می کند ولی همه با همان اندام لاغر و  قد بلند. با توجه به اینکه «انورکسیا» یا بی اشتهائی عصبی یکی از بیماری‌های رایج سال‌های اخیر است، تغییر اندام باربی، که برای خیلی از کودکان نماد زیبائی و بی عیبی است، و ارائه این عروسک با قدی کوتاه‌تر و یا کمی چاق‌تر می‌تواند یکی از راه‌های مبارزه با لاغری بیش از حد و خطرناک باشد.

البته ماتل که نگاه‌اش به بازار بیش از آنکه  اجتماعی باشد اقتصادی است و  توجه به کودکان معلول در واقع به آن تحمیل شده، چند مدل باربی «محجبه» نیز که توسط یک طراح جوان نیجریائی ساکن لندن به نام حنیفه آدم ارائه شده را به احتمال زیاد به زودی روانه بازار خواهد کرد.  برای این باربی نام «حجاربی» انتخاب شده است. خانم حنیفه آدم می‌گوید ایده طراحی باربی محجبه را از کارزار «اسباب بازی مثل من» گرفته و هدف‌اش از پوشاندن هیکل و موی باربی، ارائه مدلی است برای کودکان کشورهای اسلامی که مجبورند برای خروج از خانه حجاب را رعایت کنند.

باید یادآوری کرد که کودکان خانواده‌هایی که به حجاب اعتقاد دارند، تا زمانی که در سنین عروسک‌بازی هستند از یک سو مجبور به رعایت حجاب در کوچه و بازار نیستند و از سوی دیگر در هر سنی که باشند در خانه که محل بازی و عروسک‌بازی است نیازی به رعایت حجاب ندارند! بنا بر این «حجاربی» بیشتر رعایت نظر جامعه‌ی مذهبی و سنتی درباره دختران و زنان و هم‌زمان تسخیر بازار جوامعی است که در آنها حجاب زن یک اصل عقیدتی و سیاسی محسوب می‌شود. «حجاربی» بیش از همه نظر بزرگسالان معتقد به حجاب را تأمین می‌کند تا کودکان را!

درست به همین دلیل که حجاب اسلامی حامل یک پیام سیاسی و عقیدتی است مطلقا با کارزار «اسباب بازی مثل من» که اهداف  انسانی و بشردوستانه را دنبال می‌کند قابل مقایسه نیست. «اسباب‌بازی مثل من» هدف‌اش همدلی و همراهی و درک کودکانی است که با هر عقیده و پوشش و در هر کشوری به دلیل معلولیت خود، که نه خودشان و نه پدر و مادرشان (بر خلاف عقاید مذهبی و سیاسی) نقشی در آن نداشته‌اند، ممکن است احساس انزوا و افسردگی کنند و با عروسک‌هایی مانند خود در می‌یابند که تنها نیستند.