روشنک آسترکی- «بحران آب» سال‌هاست به گوش‌ها آشناست و درباره آن شنیده‌ایم. بحرانی که در پی تغییر شرایط اقلیمی در جهان و گرم شدن کره زمین روز به روز آژیر خطر آن بلندتر به گوش می رسد.
بر اساس گزارش های جهانی، در سال ۱۹۵۰ تعداد ۱۲ کشور با حدود ۲۰ میلیون نفر جمعیت و در سال ۱۹۹۰ تعداد ۲۶ کشور با جمعیت ۳۰۰ میلیون نفر با کمبود آب مواجه بوده‌اند و پیش‌بینی می‌شود در سال ۲۰۲۵ تعداد ۶۵ کشور با جمعیت حدود ۷ میلیارد نفر با کمبود آب مواجه شوند.
محدود بودن آب های تجدیدپذیر در کره زمین، رشد جمعیت جهان، استفاده بی حد کشاورزان از آب‌های زیرزمینی و در نهایت سوء مدیریت منابع آبی از سوی دولت‌ها مهمترین عوامل تشدید بحران آب در جهان هستند. کمبود آب و بروز خشکسالی آنچنان اهمیت پیدا کرده است که سازمان ملل متحد دهه ۲۰۰۵ – ۲۰۱۵ را «دهه بین‌المللی آب» اعلام کرد. نشست روز جهانی غذا (۱۶ اکتبر ۲۰۰۲) نیز «آب: منبع امنیت غذایی» نام‌گذاری شده بود که نشان‌دهنده نقش مهم آب در برنامه‌های فائو در نیل به دنیایی بدون گرسنگی است. در این نشست عنوان شده بود که حدود ۷۰ درصد آبهایی که به دست می‌آید، صرف تولید مواد غذایی و تغذیه انسانها می‌شود و تولید غذا بدون آب امکان‌پذیر نیست.
از سوی دیگر سازمان ملل متحد گزارش داده که اگر روند مصرف آب در جهان به همین شکل پیش برود تا سال ۲۰۲۵، ۲میلیارد و ۸۰۰ میلیون نفر از مردم جهان در کشورها یا مناطقی زندگی می‌کنند که با بحران مطلق کمبود آب مواجه هستند. این گزارش می‌افزاید دو سوم مردم جهان تا ۱۰ سال آینده برای دسترسی به آب سالم دغدغه و دشواری دارند و دیگر اصطلاح به آسانی «آب خوردن» کاربرد خود را از دست خواهد داد. همین حالا هم اوضاع به هیچ عنوان خوب نیست. ۱٫۲ میلیارد نفر از مردم جهان یا یک پنجم جمعیت دنیا همین حالا در مناطقی زندگی می‌کنند که با کمبود جدی آب مواجه هستند و به‌زودی ۵۰۰ میلیون نفر دیگر هم به این تعداد اضافه می‌شوند. یک میلیارد نفر از مردم جهان یا از هر ۷ نفر، یک نفر هم اکنون نیز به آب آشامیدنی سالم دسترسی ندارند.
در این میان بحران آب ضمن ایجاد بحران های مختلفی چون ایجاد مشکل در تامین غذای کافی برای ساکنان کره زمین یا مهاجرت های متاثر از این بحران، به عنوان عامل اصلی انگیزه جنگ میان کشورها در آینده‌ای نزدیک ارزیابی می شود.
در سال ۲۰۱۴ بود که فارن پالیسی در گزارشی با اشاره به این مساله نوشت: « داعش را فراموش کنید و به لیست بلند و بالای دشمنان جهان یک مورد دیگر را اضافه کنید،«کمبود آب» که می‌تواند باعث افزایش تنش بین ملت‌ها و به وجود آمدن جنگ‌های بسیاری شود».
در این که وجود آب کافی از مهمترین عوامل پیشرفت بشر به شمار می‌آید، شکی نیست. از دیرباز تمدن‌های بزرگی چون امپراتوری رم، تمدن مصر، امپراتوری ونتیان و سلسله اومایاد همگی با دسترسی و استفاده مطلوب از آب در سرزمین‌هایشان شکل گرفتند و اصولا نخستین «آبادی»ها در کنار «آب» به وجود آمد.
امروز نیز با وجود گسترش بحران آب در جهان، کشورها برای دسترسی به منابع بیشتر آبی به تلاش‌هایی دست زده‌اند. از جمله می‌توان به اسرائیل و ترکیه در منطقه خاورمیانه اشاره کرد. ترکیه سال‌هاست به دلیل احداث سدهایی بر مسیر رودخانه‌های دجله و فرات که از کوه‌های ترکیه سرچشمه می‌گیرند، باعث شده عراق و سوریه سهم ناچیزی از آب این دو رودخانه را در کشورهای خود دریافت کنند. ترکیه برای کنترل آب در منطقه طرح‌های وسیعی را در چارچوب پروژه بزرگ آناتولی (P.A.G) به مورد اجرا گذاشته است که مناقشه‌ای هم که میان عراق و سوریه با ترکیه بر سر آب دجله و فرات وجود دارد ناشی از پیاده کردن همین طرح‌ها است که به طور مستقیم امنیت و رشد اقتصادی دو کشور همسایه ترکیه را تحت تأثیر قرار می‌دهد و تنش‌هایی را بین این کشورها به وجود می‌آورد.
برخی معتقدند با ظهور داعش در کشورهای عراق و سوریه، ترکیه به طور مستقیم و غیر مستقیم این گروه تروریستی را مورد حمایت قرار داده است. در این صورت می‌توان ارزیابی کرد که ترکیه با دامن زدن به آشوب موجود در عراق و سوریه با یک تیر دو هدف را نشانه گرفته است؛ نخست آنکه دولت‌های سوریه و عراق مناقشه آبی با ترکیه را از اولویت خارج می‌کنند و از سوی دیگر ترکیه می‌تواند با تضعیف عراق و سوریه، بر قدرت خود در منطقه بیافزاید. در این بُعد نیز می‌توان برای نمونه به پروژه ماناوگات اشاره کرد که در چارچوب طرح بزرگ آناتولی اجرا خواهد شد و قرار است آب از رودخانه ماناوگات نزدیک آنتالیا را به کشورهای نیازمند متقاضی منتقل کند و اسرائیل نیز یکی از کشورهای دریافت‌کننده آن خواهد بود؛ پیش‌بینی می‌شود مشکل کمبود آب اسرائیل با اجرای این طرح تا حد زیادی حل شود که این مساله نشان‌دهنده اهمیت سیاست های آبی کشورهای منطقه خاورمیانه به عنوان یکی از بحرانی‌ترین مناطق جهان در حوزه آب است.
با توجه به آنچه گفته شد بد نیست نگاهی به وضعیت بحران آب در ایران بیندازیم. طبق گزارش بانک جهانی، ایران از میان ۱۹۲ کشور جهان در جایگاه ۶۲ از لحاظ منابع آبی قرار دارد (۱۲۹ میلیارد متر مکعب) اما با توجه به جمعیت بالای ایران، سرانه منابع آب در کشور ما از ۱۲۲ کشور دنیا کمتر است. میانگین سرانه منابع آب در جهان ۳٫۶ برابر ایران است.
ایران روی کمربند خشک و نیمه خشک جغرافیایی قرار دارد و تغییرات شرایط آب و هوایی در سال‌های گذشته در کنار سیاست‌های مخرب جمهوری اسلامی در دهه‌های پیشین باعث شده روند گسترش بحران، سرعت یابد. هر چند سال‌هاست مسوولان در ایران با دعوت مردم به صرفه جویی در آب آشامیدنی تلاش می‌کنند بار ایجاد بحران را به دوش مردم بیاندازند اما واقعیت اینست که آبیاری غرقابی در ایران و کشت نامناسب مهمترین آسیب‌ها را به منابع آبی کشور وارد کرده است. ۸۵% از آب مصرفی خاورمیانه در بخش کشاورزی مصرف می‌شود و این مقدار در ایران به ۹۰% می‌رسد. این میزان آب مصرفی برای کشاورزی به دلیل بی توجهی مسوولان در به‌روز کردن سیستم کشاورزی ایران ایجاد شده است. از سوی دیگر سدسازی بی رویه و غیر اصولی از دیگر عوامل اصلی شدت بحران بی آبی در ایران است که رقابت جنون آمیز دولت‌های پنجم تا دهم در کسب رتبه احداث سد ضمن هدر دادن منابع مالی هنگفت، باعث خشک شدن رودخانه‌ها، تالاب‌ها و دریاچه‌های زیادی در کشور شد.
آنچه مسلم است امروز دیگر فرافکنی مسوولان در مورد عمق فاجعه بحران بی آبی در ایران جواب نمی‌دهد و باید دید دولت و مجلس برای مدیریت این بحران در ایران و گذر از خطر جنگ بر سر طلای بی‌رنگ چه اندیشه‌ای در سر دارند.
