روشنک آسترکی – حسن روحانی، رییس دولت یازدهم روزهای اول تا سوم دی را به کشورهای ارمنستان، قزاقستان و قرقیزستان سفر کرد؛ سفری که به نظر می‌رسد در پی نزدیکی بیشتر ایران و روسیه در منطقه صورت گرفته است.
معاون ارتباطات و اطلاع‌رسانی دفتر ریاست جمهوری اهداف سفر روحانی به سه کشور حوزه قفقاز را در ادامه سیاست‌های دولت برای تقویت مناسبات و تعمیق همکاری با همسایگان و کشورهای منطقه عنوان کرد.
حسن روحانی در سفر به این سه کشور با روسای جمهوری این کشورها دیدار و اسنادی در رابطه با پیشبرد و گسترش روابط بین ایران و این سه کشور امضا کرد. اسنادی که به گفته ابراهیم رحیم‌پور معاون آسیا و اقیانوسیه وزارت امور خارجه در جهت فعال کردن بخش خصوصی و پیشبرد راه حلی برای برطرف کردن مشکلات معیشتی مردم است.
رحیم‌پور گفته است: «در این سفر ۲۰ موافقت‌نامه و یادداشت تفاهم در زمینه‌های کشاورزی، گمرک و کشتیرانی در دریای خزر، وزارت کار، اتاق بازرگانی، آی‌سی‌تی، گردشگری، بهداشت و ورزش امضا خواهد شد».
خود حسن روحانی اما عضویت این سه کشور در حوزه اقتصادی اوراسیا را علت تمایل برای نزدیکی و ایجاد روابط بیشتر دانسته است.
روحانی پس از بازگشت از این سفر در فرودگاه مهرآباد به خبرنگاران گفت: «در شرایط امروز منطقه، به هر میزان که روابط ما با کشورهای منطقه و همسایگانمان بهتر، مشورت‌ها بیشتر و برنامه‌ریزی‌ها دقیق‌تر باشد بهتر می‌توانیم در برابر معضلاتی همچون ناامنی، بی‌ثباتی و تروریسم که منطقه را فرا گرفته، ایستادگی کرده و برای گسترش روابط و مناسبات برنامه‌ریزی کنیم».
لغو روادید و رسیدن به اوراسیا
یکی از برجسته‌ترین نکاتی که در سفر روحانی به این سه کشور و با توجه به موافقت‌نامه‌های به امضا رسیده پیرامون تقویت خطوط ریلی با ارمنستان و قرقیزستان، بهبود شرایط رفت‌وآمد دریایی و ایجاد پرواز مستقیم میان ایران و قزاقستان، قابل توجه است تلاش‌های پیوسته جمهوری اسلامی برای ایجاد بستر مناسب در جهت تجارت آزادانه و با شرایط آسان با کشورهای حوزه اقتصادی اوراسیا است.
هر سه کشوری که روحانی به آنها سفر داشته در کنار اوکراین و روسیه از کشورهای حوزه اوراسیا هستند که در ماه‌های گذشته مورد توجه جمهوری اسلامی قرارگرفته و دیدارهای متناوبی میان رؤسا و هیئت‌های تجاری آنها با تهران صورت گرفته است.
از سوی دیگر دولت یازدهم تلاش‌هایی برای لغو ویزا میان ایران و کشورهای حوزه اوراسیا داشته که از ابتدای سال ۹۵ تا کنون ویزا میان ایران و کشورهای گرجستان و ارمنستان لغو و پس از این سفر نیز روحانی گفته است مذاکراتی برای لغو ویزا میان قزاقستان و قرقیزستان نیز انجام شده است.
روابطی ناشی از نزدیکی بیشتر ایران و روسیه
گفتنی است تلاش جمهوری اسلامی برای برقراری روابط نزدیک و همه جانبه با کشورهایی چون ارمنستان، قزاقستان و قرقیزستان در پی دور جدید مناسبات سیاسی ایران و روسیه صورت می‌گیرد.
در حالی که پیش‌بینی می‌شد پس از توافق هسته‌ای میان ایران و غرب روابط اقتصادی ایران با کشورهای غربی رونق گیرد اما روند ماه‌های گذشته نشان می‌دهد جمهوری اسلامی چرخشی بیشتری به سوی روسیه و کشورهای آسیای میانه داشته است.
روحانی در مجموع ۱۷ سفر آسیایی داشته و همچنین ۲۱ همتای او به ایران آمده‌اند که این آمار نشان‌دهنده نگاه ویژه جمهوری اسلامی به کشورهای شرقی در دوران پسابرجام است.
این در حالیست که با امضای برجام هیئت‌های مختلفی با تشریفات ویژه و تبلیغات گسترده از کشورهای غربی وارد ایران شدند و مذاکراتی صورت گرفت و در حاشیه‌ی آنها تفاهم‌نامه‌های مختلف اقتصادی امضا شد اما ظاهرا آن سفرها و آن تفاهم‌نامه‌ها که سرانجام هم به قرارداد تبدیل نشد تنها مصرف تبلیغات داخلی برای دولت روحانی و طرفداران برجام در ایران داشت.
در مقابل، مذاکرات با روسیه و کشورهای حوزه قفقاز دستاوردهایی چون لغو ویزا و آزادی عبور و مرور اتومبیل‌ها با کشورهایی مانند ارمنستان و گرجستان و همچنین عدم نیاز به ویزا برای سفرهای گروهی میان اتباع ایرانی و روسی از نمونه این دستاوردها برای جمهوری‌اسلامی بوده است.
عوامل موثر در چرخش
مناسبات قدرت‌های جهانی نشان‌دهنده شکل جدیدی از روابط و همکاری‌هاست که به نظر می‌رسد جمهوری اسلامی نیز تلاش دارد در این میان مسیر جدیدی از روابط و صف‌آرایی با متحدان را برای خود تعیین کند.
آشوب موجود در خاورمیانه، همکاری ویژه ایران و روسیه در معادلات سوریه، انتخابات ریاست جمهوری امریکا، نزدیکی روابط میان امریکا و چین، تضعیف شدن ترکیه در منطقه به دنبال بحران‌های امنیتی و اقتصادی، تحریم روسیه از سوی غرب در نتیجه بحران اوکراین، عدم بازگشت اعتبار و رونق به ایران در دوران پسابرجام از جمله مواردی است که ایران و روسیه را به عنوان دو کشور استراتژیک منطقه به سوی یکدیگر جذب کرده است.
در حالی که پیشتر احتمال می‌رفت روابط روسیه و امریکا با روی کار آمدن دولت دونالد ترامپ نزدیک‌تر شود و حتی باراک اوباما روسیه را در انتخاب دونالد ترامپ دارای نقشی پررنگ ارزیابی کرد اما در روزهای گذشته روسیه و ایالات‌متحده امریکا در یک همآوردی جدی می‌روند تا به دو قدرت روبروی یکدیگر تبدیل شوند.یکی از ابعاد این همآوردی را می‌توان در رقابت تسهیلاتی دو کشور مشاهده کرد.
هفته آخر دسامبر برای نخستین بار در چند دهه اخیر رهبران روسیه و ایالات‌متحده به صراحت از تقویت توان هسته‌ای خود صحبت کرده‌اند. چند ساعت پس از اینکه ولادیمیر پوتین رییس‌جمهوری روسیه گفت مسکو باید توان هسته‌ای خود را تقویت کند، دونالد ترامپ رییس‌جمهوری منتخب امریکا هم در توییتی نوشت که کشورش باید زرادخانه هسته‌ای خود را به‌طور عمده تقویت کرده و گسترش دهد.
سخنان پوتین در جمع نظامیان روسیه مبنی بر افزایش قدرت نظامی که با توییت دونالد ترامپ همراه شد را اگر در کنار قدرت‌نمایی رییس‌جمهوری روسیه در نشست سالانه‌اش قرار دهیم به نظر می‌رسد رقابت تسلیحاتی از نوع هزاره سومی آن یک‌بار دیگر جهانیان را شاهد نبردی تازه برای قدرت شماره یک جهان بودن، خواهد کرد.
روسیه چند ماه پیش پیمان هسته‌ای با آمریکا را برای محدودیت تولیــد پلوتونیوم معلق کرد. رئیس‌جمهوری روسیه اقدامات غیردوستانه آمریکا و تهدید منافع روسیه را دلیل تعلیق این پیمان دانست.
اکنون به نظر می‌رسد با توجه به ناملموس بودن اثرات برجام از نظر سیاسی و اقتصادی و وجود احتمال تصویب تحریم‌های جدید علیه ایران از یک سو، و بحران پیچیده خاورمیانه و احتمال ورود این بحران به داخل مرزهای ایران از سوی دیگر، جمهوری اسلامی را بر آن داشته تا متحدی قدرتمند و قابل اتکا برای خود جستجو کند. در این شرایط چه کشوری بهتر از روسیه‌ای که خود زخم‌خورده‌ی غرب است و کشورهایی چون ارمنستان و قزاقستان و قرقیزستان را در حاشیه نفوذ خود دارد. حال باید دید پس از آغاز به کار دولت دونالد ترامپ در ایالات متحده امریکا و رسمی شدن مواضع و نظرات او در نقش رییس جمهوری، نتیجه روابط روسیه و امریکا دچار چه سرنوشتی می شود و آیا مقامات جمهوری اسلامی از انتخاب متحد پسابرجامی خود پشیمان نخواهند شد؟
