روشنک آسترکی – شهیندخت مولاوردی معاون امور زنان و خانواده رییس‌جمهوری اسلامی، روز یک‌شنبه ۲۶ دی در نشست هم‌اندیشی با اعضای فراکسیون زنان و خانواده‌ی مجلس و مدیران کل امور بانوان و خانواده استانداری‌های ایران برای هماهنگی طرح ملی تاب‌آوری و اعلام سیاست‌های کلی حوزه زنان از اختصاص بیش از سه میلیارد تومان برای احداث پارک بانوان در شهرهای مختلف ایران خبر داد.
او در توضیح این بودجه گفته است، در سفرهای استانی یکی از مطالبات جدی بانوان ایجاد پارک بانوان، بازارچه فروش و نمایشگاه دائمی زنان و بیمارستان جامع زنان بود به همین منظور تلاش زیادی برای دریافت این میزان اعتبار انجام شد.
با توجه به پایان عمر دولت «تدبیر و امید» در ماه‌های آینده به نظر می‌رسد سخنان شهیندخت مولاوردی به شکل قابل‌توجهی کارکرد تبلیغاتی دارد. در چهار سال گذشته که مولاوردی در سمت معاون امور زنان و خانواده ریاست جمهوری به فعالیت مشغول بوده، کارنامه او و دولت «تدبیر و امید» در حوزه زنان چندان چنگی به دل نمی‌زند؛ در مسائل مربوط به زنان و خانواده نیز مانند بسیاری از حوزه‌های دیگر، حجم شعارها و وعده‌ها و سخنان تبلیغاتی بسیار بیشتر از آنچه بوده که اعضای دولت حسن روحانی به آن جامه عمل پوشانده‌اند.
طرحی در راستای ترویج عفاف
طرح احداث پارک‌های بانوان در شهرهای مختلف ایران نیز هرچند بارها از زبان مولاوردی شنیده شد اما طرحی بود که در زمان احمدی‌نژاد از سال ۸۴ و پیرو راهکاری‌های اجرایی طرح ترویج فرهنگ عفاف و حجاب توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی به همه دستگاه‌ها و ارگان‌ها ابلاغ شد و شهرداری تهران نیز بر اساس این ابلاغیه اقداماتی را انجام داد. در همین رابطه نخستین پارک اختصاصی بانوان پارک «بهشت مادران» نام دارد که در سال ۸۷ به دست محمدباقر قالیباف شهردار تهران افتتاح شد.
پس از آن چند پارک دیگر در شهر تهران به طور ویژه برای بانوان افتتاح شد و احداث چنین پارک‌هایی به شهرهای دیگر ایران نیز کشیده شد. این در حالیست که حضور زنان در پارک‌های عادی سطح شهر ممنوع نشده اما قوانین حجاب و پوشش برای آنها برقرار است.
البته پروژه ساخت و راه‌اندازی پارک‌های زنان در شهرهای مختلف ایران با تأخیر بسیار و حتی چند ساله و بسیار کُند پیش رفته است.
این پارک‌ها معمولاً با دیوارهایی با ارتفاع سه تا چهارمتر محصور شده‌اند تا از ساختمان‌های اطراف داخل پارک دیده نشود. ورودی پارک‌ها با تدابیر امنیتی و توسط نیروهای زن و مرد کنترل می‌شود اما هیچ مردی حق ورود به درون این پارک‌ها را ندارد. کارکنان خدماتی مانند باغبان و نظافتچی‌ها هم زن هستند. زنان می‌توانند پس از ورود به پارک حجاب خود را بردارند و با هر لباسی که مایل هستند به ورزش و قدم زدن بپردازند.
این طرح تزریق مسکّن است
هر چند در نگاه اول وجود چنین مکانی که زنان بتوانند حجاب از سر بردارند و بدن خود را در معرض تابش نور خورشید قرار دهند، در ایران با توجه به وجود قوانین سفت و سخت پوشش اجباری جالب به نظر می‌رسد و پیش‌بینی می‌شود زنان از چنین امکاناتی استقبال کنند اما در واقعیت این پارک‌ها آن‌طور که باید مورد توجه عموم قرار نگرفته است.
از همان ابتدا که شهرداری تهران اقدام به راه‌اندازی پارک‌های بانوان کرد، انتقاداتی از سوی فعالان حقوق زنان و همچنین شهروندان عادی زن به نفس وجود چنین مکان‌هایی وارد شد. مخالفان این طرح معتقدند راندن زنان به چنین فضاهایی در ادامه سیاست‌های تفکیک جنسیتی (آپارتاید جنسیتی) است که در بلندمدت به زیان زنان و جامعه است.
یکی از دلایلی که مسئولان حکومتی برای راه‌اندازی چنین پارک‌هایی عنوان می‌کنند افزایش امنیت برای زنانی است که مایل هستند در پارک‌ها بدون مزاحمت به پیاده‌روی و ورزش بپردازند؛ آنها می‌گویند در فضای صرفاً زنانه مردی نیست تا مزاحم زنان شود و امنیت آنها را به خطر بیاندازد.
تهمینه میلانی فیلم‌ساز ایرانی که توجه ویژه‌ای هم به مسائل زنان دارد در یک برنامه زنده تلویزیونی به راه‌اندازی پارک‌های بانوان اعتراض کرد و آن را مانند تزریق مُسکّن به جامعه ایران ارزیابی کرد. او معتقد است اگر زیربنایی و ریشه‌ای فرهنگ جامعه اصلاح شود نیازی به این کارها نیست. به نظر او، هرگونه فاصله‌گذاری میان زن و مرد که نیمه‌ی همدیگر هستند اشتباه است و کمک می‌کند جامعه سلامت‌اش را از دست بدهد. حکومت با تفکیک زنان و مردان امنیت زنان را تأمین نمی‌کند. این فیلم‌ساز معتقد است باید به جای جدا کردن زنان و مردان، به آموزش جامعه پرداخت تا زنان در جامعه احساس امنیت داشته باشند.
در مقابل اما مقامات حکومت از طرح‌های تفکیک جنسیتی استقبال و آنها را در ادامه رسیدن به جامعه اسلامی ایده‌آل خود ارزیابی می‌کنند. برای نمونه محسن حیدری از اعضای خبرگان رهبری معتقد است بهترین راه به منظور ایجاد امنیت اخلاقی در جامعه ایجاد پارک بانوان است همچنین بهترین هدیه به بانوان تفکیک جنسیتی است.
به اعتقاد بسیاری از کارشناسان اما تفکیک و جداسازی دختران و پسران در اماکن عمومی فرصت تجربه و آموختن زندگی سالم اجتماعی را از آنها می‌گیرد و بیشتر سبب راندن آنها به محیط‌های زیرزمینی می‌شود.
در این میان برخی هم با مشاهده اعتراض‌ها به توجیه این طرح پرداخته و آن را تنها در جهت تأمین امنیت عنوان می‌کنند. معاون امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری با رد وجود سیاست تفکیک جنسیتی در مورد این پارک‌ها گفته است اداره کل بانوان شهرداری تهران با رویکرد تبدیل تهران به محیطی امن، زیبا، مفرح و مطلوب برای سکونت و فعالیت‌های اجتماعی بانوان تشکیل‌شده و تا کنون فعالیت‌های بسیاری در این زمینه داشته است.
زنان محصور، جامعه امن
مونا که ۳۶ ساله، متأهل و ساکن تهران است در مورد تجربه استفاده از پارک‌های مخصوص بانوان به کیهان لندن می‌گوید چند بار با دوستان‌اش به بوستان بانوان رفته «شاید مهم‌ترین ویژگی‌اش این بود که بدون مانتو و روسری و با لباس ورزشی دویدیم و روی چمن‌ها زیر آسمان شهر تهران دراز کشیدیم. اما واقعیت این است که من نیاز دارم این تجربه‌ها را با همسر و دختر ۴ ساله‌ام به صورت خانوادگی داشته باشم. این فرصت اما هیچ وقت برای یک خانواده در شهرهای ایران فراهم نیست. من نمی‌توانم دخترم را ببرم در یک پارک و آنجا نمایش آزادی پوشش را برایش اجرا کنم و بعد با پدرش به پارک‌های معمولی سطح شهر برود تا در یک فضای دوگانه باورها و شناخت‌اش شکل بگیرد. این پارک‌ها شاید نیازهای فردی زنان را پاسخ بدهد اما در نهایت یک امکان ناقص است که مثلا من نمی‌توانم همراه دختر و همسرم و به شکل خانوادگی تجربه‌اش کنم».
سمیه زن مجرد ۳۲ ساله‌ای است که در مورد استفاده از پارک‌های ویژه بانوان به کیهان لندن می‌گوید حتی از روی کنجکاوی حاضر نشده یک بار به این مکان‌های تفکیک‌شده برای زنان برود: «می‌گویند این پارک‌ها برای حفظ امنیت و آرامش روانی زنان است. زنان مگر در زندگی روزمره شهری امنیت دارند؟ در اتوبوس و مترو به زنان تعرض نمی‌شود؟ در محل کار نگاه جنسی از سوی کارفرما نیست؟ در ایران به ویژه در کلان‌شهرها مدام امنیت زنان تهدید می‌شود. وقتی با این مسائل روبرو می‌شوید به این نتیجه می‌رسید این پارک‌ها بیشتر توهین به زنان است. زنان باید محصور باشند تا جامعه در امنیت باشد؟ این دیگر امنیت نیست. در واقع با این کار، زنان را از دسترس مردان دور نگه می‌دارند تا مردان نتوانند امنیت آنها را تهدید کنند. نتیجه این نگاه غلط همین می‌شود که شما به عنوان یک زن جرأت نمی‌کنید برای تاکسی کنار خیابان بایستید، همه نوع ماشینی با راننده‌هایی در سنین مختلف از ۲۰ سال تا ۶۰ سال جلوی پای‌تان ترمز می‌کند. به نظر من به جای درست کردن حصارهای عمومی برای زنان باید برای مردان دوره‌های آموزشی بگذارند که با زنان در نهایت ادب و احترام رفتار کنند و جامعه ایران را به همزیستی مسالمت‌آمیز دعوت کنند».
جالب اینجاست که این طرح در میان مردم ایران موافقانی هم دارد. آنها ایجاد چنین فضاهایی را در راستای جلوگیری از محرومیت اجتماعی زنان می‌دانند و معتقدند گرچه فضاهای ایجادشده در دسترسی زنان به زندگی عمومی محدودیت ایجاد کرده ولی به هر حال بستری را فراهم می‌کند برای اینکه بسیاری از زنان از امکانات تدارک دیده‌شده توسط دولت و شهرداری‌ها در فضاهای عمومی بهره‌مند شوند، به‌ویژه زنانی که به خاطر اعتقاد اسلامی خود را از بهره‌مندی از امکانات فضاهای عمومی محروم کرده‌اند. به نظر می‌رسد این دسته از موافقان، سرنوشت محتوم زندگی با محدودیت‌های جنسیتی و نگاه زن‌ستیزانه برخی مسئولان را پذیرفته و می‌خواهند از حداقل امکاناتی که آنها در اختیارشان می‌گذارند بهرمند شوند. این نگاه درست مانند مشکل حجاب اجباری، این نکته‌ی انکارناپذیر را نمی‌بیند که چه حجاب و چه پارک‌های ویژه بانوان، زمانی می‌توانند برای گروهی از زنان «امتیاز» به شمار روند که همه‌ی زنان در جامعه حق و اختیار انتخاب پوشش و استفاده‌ی آزادانه و در امنیت را در هر مکان عمومی از جمله پارک‌ها داشته باشند.
