روز پنج‌شنبه، پنجم اسفندماه رییس اداره محیط‌زیست شهر تهران از مشکل حدود ۳۰ مرکز درمانی و بیمارستان که در مدیریت پسماند و تفکیک زباله مشکل دارند خبر داد.
ریس اداره محیط زیست شهر تهران با بیان اینکه تعدادی از ۷۰۰۰ هزار بیمارستان و مرکز درمانی تهران مشکلات زیست‌محیطی دارند، اظهار کرد: «سال گذشته ۸ مرکز بیمارستانی در تهران، تصفیه‌خانه فاضلاب نداشتند. بنابراین ما تذکرات لازم را به آنها دادیم و در حال حاضر تنها دو مرکز تصفیه‌خانه فاضلاب ندارند. همچنین سه بیمارستان دیگر مشکلات زیست‌محیطی دارند که به تمام آنها اخطار داده‌ایم و برای برخی از آنها پرونده قضایی تشکیل داده‌ایم».
سال‌هاست زباله‌ها و پسماندهای بیمارستانی در ایران به عنوان چالشی محیط زیستی مورد توجه قرار گرفته است اما دولت نتوانسته راهکاری فراگیر برای مدیریت از بین بردن آنها بیابد.
زباله‌ها و فاضلاب‌های بیمارستانی
معاون فنی و عمرانی فرمانداری تهران آبان ماه ۹۵ از تولید روزانه حدود ۹۰ تُن پسماند خشک بیمارستانی در مراکز بهداشتی و درمانی تنها در شهر تهران خبر داد. اما نکته قابل‌توجه این است که حجم بسیاری از این زباله‌ها به دلیل تجهیز نبودن بیمارستان‌ها به دستگاه‌های امحای زباله وارد چرخه محیط‌زیست می‌شود.
آمار دیگری می‌گوید روزانه ۵۰ هزار تن پسماند بیمارستانی در سراسر ایران تولید می‌شود. این در حالیست که مسئولان می‌گویند تنها ۱۱ بیمارستان کشور پسماندهای خود را ضدعفونی می‌کنند.
جدا از زباله‌های بیمارستانی، فاضلاب بیمارستانی نیز یکی از خطرناک‌ترین تهدیدهای زیست‌محیطی در ایران است که در برخی موارد مسئولان نسبت به آن کاملاً بی اعتنا هستند.
در همین رابطه محمدحسین قربانی، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس، آبان ماه ۹۵ خبر داد فاضلاب نیمی از بیمارستان‌های شهر تهران به دلیل عدم وجود تصفیه‌خانه وارد شبکه جمع‌آوری آب‌های سطحی و چاه‌های جذبی می‌شود. او همچنین گفت تعدادی از بیمارستان‌های شهر تهران که حدود ۱۵۰ بیمارستان است مجهز به تصفیه‌خانه نیستند به طوری که حدود ۱۰ درصد بیمارستان‌ها فاقد سیستم تصفیه فاضلاب و یا اینکه دارای تصفیه‌خانه با عملکرد ناقص هستند که این موضوع موجب ورود فاضلاب‌های بیمارستانی به شبکه آب‌های سطحی و چاه‌های جذبی می‌شود.
البته گفتنی است که تازه مدیریت زباله‌ها و فاضلاب در شهر تهران به عنوان پایتخت از وضعیت بهتری نسبت به شهرستان‌ها قرار دارد و در دیگر منطق ایران که آمار و گزارش دقیقی هم از وضعیت آنها در دست نیست یا اعلام نمی‌شود بدون شک وضعیت بدتری حاکم است.
برای نمونه شهریور امسال بود که فاطمه شیرزاد، رئیس کمیسیون بهداشت شورای شهر رشت از ورود فاضلاب بیمارستانی اکثر مراکز درمانی استان گیلان به رودخانه‌ها خبر داد و اعلام کرد زباله‌های بیمارستانی نیز در این استان به شکل علمی و مصوب شده دفع نمی‌شوند و این دو مسئله به یکی از تهدیدهای جدی سلامت و بهداشت در استان گیلان تبدیل شده است.
نقطه مشکل‌آفرین کجاست؟
بر اساس طبقه‌بندی سازمان جهانی بهداشت، پسماندهای بیمارستانی شامل پسماندهای عفونی، پسماندهای پاتولوژیک، اجسام تیز و برنده، پسماندهای دارویی، پسماندهای سرطان‌زا، پسماندهای شیمیایی، پسماندهای رادیواکتیو، کپسول‌های حاوی گازهای پرفشار و پسماندهای حاوی فلزات سنگین و رادیواکتیو هستند. در این زمینه بر اساس آمار و ارقام منتشر شده، بیمارستان‌ها و مراکز درمانی بیشترین مقدار پسماندهای خطرناک را تولید می‌کنند.
شیوه‌های از بین بردن پسماندها شامل سوزاندن به وسیله زباله‌سوز، ضدعفونی شیمیایی، عملیات حرارتی مرطوب، عملیات حرارتی خشک، استفاده از امواج مایکروویو، دفن کردن یا انباشته‌سازی و بی‌حرکت سازی است. بر پایه طرح سازمان جهانی بهداشت (WHO) پسماندهای عفونی، پاتولوژیک و اجسام تیز و برنده با روش‌های مختلف زباله‌سوزی از بین می‌روند و ضدعفونی شیمیایی پسماندها، روش مایکروویو، دفن کردن و تخلیه در فاضلاب‌ها برای پسماندهای سرطان‌زا، شیمیایی و رادیواکتیو انجام نمی‌شود.
اکنون پرسش اینجاست که چرا در بیمارستان‌ها و مراکز بهداشتی در ایران این زباله‌ها تفکیک نمی‌شود؟
یکی از پرستاران شاغل در یکی از بیمارستان‌های دولتی تهران در مورد اتفاقی که برای این زباله‌ها در بیمارستان‌ها می‌افتد به کیهان لندن می‌گوید: «واقعیت این است که قانون و دستورالعمل‌های خوبی در این مورد وجود دارد و همه کارکنان بیمارستان‌ها در این باره اطلاع دارند و حتی ما در واحدهای درسی دانشگاه در مورد خطرات این زباله‌ها می‌خوانیم، منظورم این است که مشکل از قوانین نیست بلکه یکی نبود امکانات است که مثلا گاهی به خاطر اینکه کیسه‌های مخصوص زباله‌های بیمارستانی در انبار موجود نیست، از کیسه‌های معمولی استفاده می‌شود. یک مشکل هم نبود احساس مسئولیت کارمندان بیمارستان‌ها است. مشکل این است که هیچ اجباری برای رعایت قوانین وجود ندارد. تعهدی هم نیست».
این پرستار به کیهان لندن می‌گوید در بسیاری موارد کارمندان بیمارستان‌ها در مورد تفکیک زباله‌ها بی‌توجه هستند: «کسی که در مرکز درمانی شاغل است باید همان‌طوری که نسبت به بیمار و جان‌اش احساس مسئولیت دارد در موارد بهداشتی دیگر هم احساس مسئولیت داشته باشد اما این نوع از احساس مسئولیت در بعضی همکاران‌مان کاهش پیداکرده یا از بین رفته است. مثلاً با اینکه کادر بیمارستان می‌داند باید چطور این زباله را در کیسه‌های مخصوص بیاندازد، نسبت به این موضوع بی‌تفاوت است. می‌خواهم بگویم بیمارستان همه شرایط تفکیک زباله را برای ما فراهم کرده اما گاهی خودمان بی خیال هستیم و عواقب این بی‌خیالی هم برایمان مهم نیست. این بی‌خیال بودن را در مواردی که با اسم خطای پزشکی اتفاق می افتد هم می‌بینیم. ما دردمان بی‌تفاوتی مردم، از جمله کادر پزشکی و درمانی، نسبت به همه چیز حتی سلامت خودمان است».
قوانینی برای اجرا نشدن
همان‌طور که اشاره شد قوانینی پیرامون مدیریت تفکیک و نابودسازی زباله‌های بیمارستانی تصویب‌شده که به نظر می‌رسد برای اجرای آن انگیزه و اراده‌ای وجود ندارد.
در سال ۷۶ وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی یک دستورعمل ملی برای جلوگیری از انتشار بیماری از طریق زباله و تأمین سلامت و ارتقاء بهداشت جامعه تصویب و به مراکز بهداشتی صادر کرد.
از سوی دیگر قانون مدیریت پسماندها در مجلس شورای اسلامی در سال ۸۳ بر اساس اصل ۵۰ قانون اساسی به منظور حفظ محیط زیست کشور از آثار زیانبار پسماندها، زباله و قصولات و مدیریت بهینه آنها تصویب شد و کلیه وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها، مؤسسات و شرکت‌ها موظف شدند که مقررات و سیاست‌های مقرر در این قانون را رعایت کنند که پس از آن وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی مراکز درمانی– بهداشتی خود را ملزم به اجرای دقیق این مصوبات و دستورعمل‌ها کردند و سپس آخرین دستورعمل پس از بازبینی در سال ۱۳۸۶ به کلیه مراکز ابلاغ شد.
از سوی دیگر در سال ۸۵ نیز ایجاد سیستم‌های بی‌خطرسازی پسماندهای بیمارستانی در لایحه بودجه دولت گنجانده شد و قرار بر این بود که تا سال ۹۷ مبلغی بالغ بر ۳۳۰ میلیارد و ۹۳۷ میلیون ریال به آن اختصاص پیدا کند. طبق پیش‌بینی لایحه بودجه در سال ۹۵ مبلغی معادل ۲۵ میلیارد ریال به این بخش اختصاص داده شد و ۷۰ میلیارد ریال از این بودجه باقی مانده که در دو سال باقیمانده در بودجه گنجانده و به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی اختصاص می‌یابد.
بر اساس قوانین، بیمارستان‌ها باید مجهز به دستگاه زباله‌سوز باشند که زباله‌های بیمارستانی را میکروب‌زدایی کنند و سپس بسوزانند و خاکستر آن را به عنوان زباله بیمارستانی تحویل شهرداری دهند. حال آنکه گزارش‌ها نشان می‌دهد بعضی از بیمارستان‌ها این فضا و امکانات را ندارند. در کهریزک جایی به نام سلول‌های دفن زباله‌های بیمارستانی وجود دارد. با این وجود بعضی درمانگاه‌ها هم زباله‌های خود را در سطل‌های زباله شهری می‌اندازند. مسلماً این بخش میکروب‌زدایی نمی‌شود و مشکلات کاملا جدی ایجاد می‌کند.
