(+عکس) نمایش کمدی موزیکال «قناری پرواز میکنه» کار تازهای از گروه تئاتر کوچ در برلین قرار است پانزدهم آوریل به روی صحنهی تئاتر والداک پارک برود؛ این گروه همچنین در آینده در هامبورگ، هانوفر و کلن این نمایش را اجرا خواهد کرد.
«قناری پرواز میکنه» بر اساس نمایشنامهای از جابرانصاری به روی صحنه میرود که علاوه بر عناصر نمایش سنتی ایرانی همچون شیوهی روایت بیواسطه با مخاطب و موسیقی زنده، همزمان فضایی رئال و سوررئال دارد.
رضا جابرانصاری که از سال ۲۰۰۸ در آلمان زندگی میکند، سرپرستی گروه و نویسندگی و کارگردانی این نمایش را به عهده دارد. این هنرمند دانشآموخته هنرهای دراماتیک است که از سال ۱۳۵۴ خورشیدی فعالیت خود را در این عرصه شروع کرده.
وی درباره تازهترین نمایش خود به کیهان لندن میگوید: «در این کار موجودات افسانهای از جمله غول و غولبچه و انسانهای عادی را در کنار هم داریم؛ تلاش کردیم درگیری بین راستی و ناراستی و دروغگویی و راستگویی را به نمایش در بیاوریم.»
در یکی از پردههای این نمایش اقتباس از حکایات ادبیات کلاسیک ایران از جمله «سگ مرده» عبید زاکانی همراه با اشارات و کنایات صورت گرفته است.
از حکایات عبید زاکانی تا وعدهی دوختن لایه اوزون نمایندهی مجلس اسلامی
کارگردان این نمایش درباره کنایههای سیاسی در کارش توضیح میدهد: «در این نمایش یک شخصیت غول داریم که از سرزمین خودش رانده شده و برای مجازات عمل بدش به سرزمین آدمها تبعید شده. یکی از آدمهای نمایش از او میپرسد چه کردی که به اینجا تبعید شدی؟ میگوید دروغ گفتم، میپرسد مگر چه دروغی گفتی؟ میگوید مهم نیست چه دروغی گفتم، مهم این بود که دروغ گفتم! یا مثلا در غولستان بزرگترین توهین این است که به غولی بگویی آدم!»
اظهارات سیدمصطفی میراحمدی نماینده مجلس شورای اسلامی مبنی بر اینکه حاضر است با دستان خودش لایه اوزون را بدوزد، اجبار دو شخصیت مادر و فرزند برای گریز از سرزمینشان و فساد دستگاه قضا در یک جامعهی ناسالم از دیگر عناصر این نمایش هستند.
رضا جابرانصاری اعتقادی به استفاده مستقیم از اشارات ندارد و اضافه میکند: «پلیدی آدمها و دروغگویی بزرگترین دشمن آدم است و خود آدمها با خودشان دشمنی میکنند. ضمن اینکه فسادی که در این نمایش نشان داده میشود، فساد در روابط اجتماعی، اعتقادی و سیاسی است که بشریت دچار آن است و فعلا شرایط دنیا همین است.»
تلاش برای خنداندن
این کارگردان تئاتر در این باره که چرا این نمایش کمدی- موزیکال را برای اجرا انتخاب کرده، گفت: «ما همیشه کارهای تراژیک اجتماعی انجام میدادیم، ولی تلاش ما این است که این بار کار طنز انجام دهیم. چون نمایش «گلبهار» تراژدی بسیار سنگینی بود و برخی از مخاطبان میگفتند شما تخصص دیگری جز گریاندن آدمها ندارید؛ و برای همین تلاش کردیم که مردم را بخندانیم و تصمیم گرفتیم یک متن درخور هم پیدا کنیم.»
اجرای این نمایش جزوی از یک جشنواره یک روزه تئاتر بوده که به سرانجام نرسیده است. جابرانصاری با اشاره به این موضوع توضیح میدهد: «در واقع ابتدا تصمیم داشتیم یک جشنواره یکروزهی تئاتر در برلین برگزار کنیم و قرار بر این بود که یک نمایش را من اجرا کنم و دو نمایش دیگر را دوستان دیگر روی صحنه ببرند. متاسفانه بازیگر حرفهای به معنای کاربلد نداشتیم و هر کسی برداشتی از تئاتر دارد و میآید و میبیند آن چیزی نیست که در ذهناش بوده؛ این است که جشنواره برگزار نشد و ما مجبور شدیم یکی از کارهایی را که داشتیم وسیعتر کردیم که تبدیل به یک کار جدی و مستقل صحنه شد.»
به فضای سیاسی و جامعه ایران بیاعتنا نیستیم
این کارگردان و بازیگر تئاتر به عنوان موسس گروه تئاتر کوچ در برلین بر استقلال سیاسی گروهاش به شدت تاکید میکند و میگوید تجربیاتی که قبل از تشکیل گروه داشته، او را به این نتیجه رسانده که برای کار تئاتر در آلمان باید بدون وابستگی فعالیت کنند و یک گروه مستقل تشکیل دهند.
او به فضای سیاسی بعد از سال ۵۷ اشاره میکند و میگوید که تنشها و مرزبندی آن دوران به خارج از کشور هم منتقل شده بود و هر کس هم داعیه و پرچم و حزب خودش را داشته و برای همین هنر نمیتوانست در آن فضا نفس بکشد و رشد کند.
رضا جابر انصاری معتقد به تفکیک هنر از سیاست است و در این باره میگوید: «هنری که بخواهد آلودگی سیاسی داشته باشد، اسماش را نمیشود هنر گذاشت؛ یک وسیلهای میشود در خدمت جریان، گروه یا حزب سیاسی با اهداف خاص.»
او اهداف هنری را صرفا اهداف سیاسی نمیداند و بر این باور است که وقتی از اهداف هنری صحبت میکنیم، یعنی از اهداف انسانی، والا بودن اهداف انسانی و انسانیت حرف میزنیم؛ بدون اینکه با کسی یا جریانی مخالفت داشته باشیم، مستقل از گروهها و جریانها، ولی نه اینکه در برابر آنها قرار بگیریم.
کارگردان «قناری پرواز میکنه» ضمن تأکید بر اینکه گروه کوچ برلین گرایش سیاسی ندارد میگوید: «ولی از آنجایی که هیچ گروه هنری نمیتواند فارغ از فضای سیاسی و جامعه کشورش کار کند، طبیعتا ما هم تحت تاثیر اتفاقات سیاسی هستیم.»
جابر انصاری تاکید میکند: «ما به سهم خودمان نمیتوانیم اتفاقاتی را که برای مردم میافتد نبینیم اما پیرو یک خط سیاسی حزبی و سازمانی نیستیم. ولی وقتی کارهای ما را نگاه میکنید، نهایتا سیاسی است.»
هدف از هنر تئاتر از نظر جابرانصاری «تزریق نُرمهای انسانی در رگ جامعه» است. او میافزاید: « هدف ما از پرداختن به هنر، به ویژه تئاتر، پرداختن به انسانیتِ انسان است و هر موضوعی که در جامعه مطرح است با این موضوع در رابطه است.»
همیشه مورد استقبال قرار گرفتهایم
این هنرمند احترام متقابل و پافشاری کوچ برلین بر استقلال را دلیلی بر حفظ این استقلال خوانده و همچنین میافزاید: «این احترام بین ما و دیگر گروههای فعال مختلف سیاسی، فرهنگی و هنری در برلین خوشبختانه ایجاد شد و توانستیم به یک فهم مشترک از موضوعات روز برسیم و آنها هم درک خودشان را دارند که ما به آن احترام میگذاریم و آنها هم به درک ما از مسائل جامعه احترام میگذارند و کارهایی که ما روی صحنه میبریم خوشبختانه همیشه مورد استقبال قرار میگیرد.»
گروه تئاتر کوچ برلین اما فقط یک گروه تئاتری نیست، بلکه زیرمجموعه کانون فرهنگی- هنری کوچ فعالیت میکند. این کانون برای فعالیتهای مختلف هنری از جمله موسیقی، گرافیک و نقاشی تاسیس شده که در حال حاضر گروه نمایش این مجموعه فعالیت مداوم دارد.
با توجه به اهمیت اقتصاد هنر، خصوصا هنگامی که از حمایت مالی نهادها و ارگانها برخوردار نیست از این کارگردان درباره چگونگی سرپا ایستادن گروهاش در طول این سالها میپرسیم. او در پاسخ میگوید: «ما هر تئاتری داشتیم خوشبختانه آنقدر استقبال شد که با توجه به اینکه روز به روز هزینهها گرانتر میشود، حداقل مجبور نشدیم خودمان از جیب هزینه کنیم؛ درست است که سود نکردیم چون اینجا سود معنایی ندارد ولی بلیت فروختیم و هزینهی نمایش را تامین کردیم.»
کانون کوچ برلین همچنین طی این سالها شب گرامیداشت هنرمندان را نیز برگزار کرده و هر سال سالگرد تاسیس کوچ برلین را نیز جشن میگیرد. این برنامهها به گفتهی رضا جابرانصاری با حمایت مردم صورت گرفته: «این فعالیتها فقط با کمکهای مالی هممیهنان و کمکهای مالی جدی که دوستان میکنند پیش میرود و دستمان پیش هیچ ارگان و نهادی دراز نبوده و امیدوارم همیشه همینطور باشد و ما بتوانیم فقط و فقط با پشتیبانی هموطنانمان کار را پیش ببریم.»
اجرای نمایشهای آلمانی چه دردی از ایرانیان مهاجر دوا میکند؟
کارگردان نمایش «گلبهار» در پاسخ به این سوال که چرا نمایشهای دو زبانه آلمانی- فارسی اجرا نمیکنند یا چرا از حمایتهای دولت آلمان بهره نمیبرند، میگوید: «ما خیلی راحت میتوانستیم این کار را بکنیم؛ راحتتر از اینکه فکرش را بکنید. ولی سوال اینجاست که چه اتفاقی برای ایرانیها می افتد؟ برای کار بعدی این همکاری صورت گرفته و برایش بودجه هم گرفتهایم و برای سال آینده تایید هم شده است. اما آیا نمایش آلمانی کم کار میشود؟»
او اضافه میکند: «این اتفاق برای شخص من از نظر مالی، اجتماعی و معروفیت خوب خواهد بود ولی آیا فرهنگ ایرانی در این بین منفعتی میبرد؟ طبیعتا خیر. وقتی گروه ما یک نمایشنامه به زبان آلمانی اجرا کند، با هموطنانم چطور باید ارتباط برقرار کنم؟ با مخاطب آلمانی میتوانم ارتباط برقرار کنم ولی در اینجا بهترین تئاترها به زبان آلمانی اجرا میشود و معطل نماندهاند که من بیایم و برای آنها تئاتر به زبان آلمانی اجرا کنم!»
رضا جابر انصاری تاکید کرد: «ولی برای هممیهنانم در اینجا تئاتر نیست، اگر گروه کوچ برلین نباشد، دیگر کسی تئاتر در اینجا اجرا نمیکند. فرض کنید دو یا سه گروه باشیم؛ چه بهتر که باشیم، آنوقت همه این گروهها تصمیم بگیریم همه کار آلمانی اجرا کنیم، خب که چه؟ چه فایدهای برای ایرانیهای اینجا دارد؟ بگوییم آقا برو دایره ایرانی نزن و آلمانی بزن! آیا نوازنده آلمانی اینجا کم است؟ ما میبایست به فرهنگ خودمان احترام بگذاریم. گاهی هم دیدم حتی این حرفهای مرا مسخره میکنند. ولی مثلا ما سیزدهبهدر را برگزار نکنیم، چیزی به فرهنگ آلمانی اضافه میشود؟!»
بازیگران جوان و تلاش برای احیای تئاتر سنتی ایرانی
۱۶ پرسوناژ نمایش «قناری پرواز میکنه» را رضا جابرانصاری با ایفای ۶ نقش مرد مست، مرد شاکی، مرد کولی، مرد سگ مرده، نوکر فروش و آقا غوله و بازیگران جوان: نوید پایدار با ۴ نقش عبدالغیث جوجو، شهریار، پیشکار، بچه غول، و آیسودا محروسی با ۲ نقش: چلچله و مادر قناری، و یوسف قدیری با ۳ نقش نوکری برای فروش، همه چیز فروش، مامور دادگاه، و گلنوش راد در نقش قناری بازی میکنند.
رضا جابرانصاری درباره ترکیب جوان بازیگراناش گفت: «آنها بازیگران با استعدادی هستند ولی باید خودشان را جدی بگیرند. گروه با اینکه فرصت زیادی برای هماهنگی نداشت ولی همه دوستان به خوبی پیش رفتهاند و خوشبختانه با استعدادی که داشتند، پیشرفت خوبی داشتیم. البته وقتی ببینم بازیگر استعداد لازم را ندارد، وقت خودم و او را نمیگیرم. بعد از یک غربال طبیعی که همه ما از آن رد شدیم، این بازیگران همراه گروه شدند که نقطهی قوت کار هستند.»
نوید پایدار نزدیک ۴ سال است که در آلمان زندگی میکند و از دو سال پیش با گروه کوچ برلین همکاری دارد و پس از نمایش «گلبهار»، این دومین نمایشی است که نوید در آن نقش دارد.
نوید درباره ارتباطاش به هنر تئاتر میگوید: «در دوران مدرسه در تئاترهای مدرسه همکاری داشتم و از آنجا که به هنر علاقمند بودم سعی کردم وقت آزادم را به تئاتر و هنر اختصاص دهم ولی به عنوان شغل به این کار نگاه نمیکنم.»
او در این باره که به عنوان جوانی از نسل جدید چگونه با تئاترهای سنتی ایران ارتباط برقرار میکند و آیا نمایشهای مدرن را ترجیح نمیدهد، میگوید: «برای من مهم این است که نمایش سنتی کار کنم. این نمایشها برای من جذاب هستند؛ علاوه بر گرم بودن فضایی که دارند، حس میکنم که مردم در گذشته چه چیزهایی را میدیدند و تجربه میکردند و این برای من جالب است.»
این بازیگر که در «قناری پرواز میکنه» ۴ نقش شهریار، قاضی، پیشکار و بچه غول را ایفا میکند، میگوید: «من نمایشنامههای ایرانی و خارجی زیادی خواندهام ولی فکر میکنم چون ما در خارج از کشور زندگی میکنیم، بهتر است که نمایشنامههای ایرانی را به روی صحنه ببریم. برای همین علاقه اصلی من اجرای نمایشهای فارسی برای ایرانیان است.»
نوید میگوید که تکنیکهای بازیگری و کار با صدا و فیزیک را به عنوان ابزارهای بازیگری از رضا جابرانصاری آموخته و از حمایتهای وی برخوردار بوده؛ او حتی برخی از این تمرینها را در خانه انجام میدهد تا آمادگی لازم برای اجرا را کسب کند.
آیسودا محروس بازیگر دیگر این نمایش است که دو نقش مادر قناری و چلچله را بازی میکند؛ او بیش از یک سال است که به آلمان مهاجرت کرده و به مدت دو سال در ایران فعالیت تئاتری داشته.
آیسودا میگوید که نمایشنامه «قناری پرواز میکنه» مضمون جذابی برایش داشته و چون تا به حال در نمایش طنز بازی نکرده، برایش حضور در این نمایش جالب و جذاب بوده.
آیسودا درباره تجربیاتاش از فضای تئاتر ایران در مدت دوسالی که فعالیت کرده، میگوید: «در ایران تئاتر بسته بود و آزاد نبودیم تا ایدههای خودمان را اجرا کنیم و باید متنهای نمایش را طبق خواسته ممیزی تغییر میدادیم. حتی یک نمایش مذهبی در شیراز داشتیم که اجازه ندادند تا تکخوانی کنیم و گفتند یا صدای شما باید اکولایز شود یا همخوانی کنید، وگرنه تکخوانی حرام است.»
این بازیگر نمایش «قناری پرواز میکنه» فضای تئاتر در آلمان را گسترده و آزاد میداند و میگوید: «فکر میکنم اینجا میتوانم پیشرفت کنم و به آن چیزی که میخواهم برسم. خوشحالم از اینکه کارهایی را که مورد نظرم هست میتوانم انجام دهم.»
گلنوش راد بازیگر ۱۸ سالهی گروه، تنها ۴ ماه است که به آلمان مهاجرت کرده. او پیش از دوره دبیرستان ۲ سال در کلاسهای آموزش بازیگری فعالیت داشته و پس از آن در هنرستان «سوره» در رشته نمایش درس خوانده.
گلنوش بازیگر نقش اصلی این نمایش یعنی «قناری» است؛ او میگوید علاقه بسیاری به بازیگری دارد و با اشتیاق به این هنر به عنوان شغل اصلی خودش نگاه میکند.
از او میپرسیم چقدر آموزشهایی که در ایران دیده در این نمایش به کارش آمده، میگوید: «خیلی. ولی این آموزشها چیزهایی هستند که حتی در خود ایران نمیتوانستیم استفاده کنیم؛ محدودیتهایی وجود داشت که اجازه استفاده از آموختهها را نمیداد ولی اینجا خیلی از آن ابزارها استفاده کردم.»
گروه تئاتر کوچ برلین در این نمایش از همراهی نسلهای مختلف سود جسته؛ کارگردانی که تجربه سالها فعالیت هنری را در کارنامه خود دارد، نوازندگان قدیمی مانند جهانگیر احمدزاده نوازنده دایره و منیر اختری نوازنده ویولن که چاشنی موسیقی سنتی را به این نمایش میافزایند و بازیگران جوانی که اغلب به تازگی به آلمان مهاجرت کردهاند. در این نمایش، افشین اخوان و آیسودا محروسی دستیاری کارگردان را به عهده دارند. «قناری پرواز میکنه» ۱۵ آوریل در برلین به روی صحنه میرود.