رضا تقی‌زاده – طی اظهارات بحث‌انگیزی، علی‌اکبر ولایتی مشاور رهبر جمهوری اسلامی در امور بین‌المللی، یک روز بعد از استقرار کامل نیروهای دولت مرکزی بغداد همراه با شبه‌نظامیان شیعه «حشدالشعبی»، حضور سپاه را در عملیات باز پس گرفتن استان کرکوک عراق از پیشمرگه‌های دولت اقلیم خودگردان انکار کرد.
اعمال کنترل سریع و تقریبا کامل دولت مرکزی عراق بر استان کرکوک که از زمان اعلام تشکیل خلیفه‌گری داعش در موصل در سال ۲۰۱۴ میلادی، در اختیار دولت محلی کردستان و خارج از حوزه نفوذ و مدیریت بغداد قرار داشت، یک پیروزی سیاسی- امنیتی بسیار قابل ملاحظه برای دولت شیعه العبادی در بغداد و همچنین حکومت مذهبی ایران به شمار می‌رود.
در فاصله کوتاهی از برگزاری همه‌پرسی استقلال کردستان عراق که در استان بسیار با اهمیت، ثروتمند و مورد اختلاف کرکوک نیز انجام شد، نیروهای حشدالشعبی با اعلام قصد پاکسازی نیروهای داعش از شهرک‌های حاشیه استان صلاح‌الدین، در فاصله ۴۰ کیلومتری آن قرار گرفتند.
سقوط الحویجه طی هفته گذشته، هشداری بود جدی برای نزدیک شدن نیروهای دولت مرکزی بغداد و حشدالشعبی‌ها به کرکوک و تهدید وارد شدن به مرکز استان، با وجود هشدارهای دولت محلی بارزانی در اربیل و اعلام این موضوع که نیروهای سپاه پاسداران جمهوری اسلامی ایران نیروهای اعزامی بغداد را همراهی می‌کنند. در همین زمینه گزارش‌هایی نیز از سوی منابع کرد، مبنی بر دیده شدن قاسم سلیمانی فرمانده نیروهای قدس سپاه در الحویجه انتشار یافت.
از روز دوشنبه، ۱۶ اکتبر، و به نسبت عقب‌نشینی بدون مقاومت و سریع پیشمرگه‌های کرد، مرکب از نیروهای حزب دمکرات بارزانی، اتحادیه میهنی طالبانی و نیروهای وزارت پیشمرگه دولت اربیل، نمایندگان دولت بغداد در مراکز نفتی (شرکت‌های نفت و گاز شمال) و نظامی (پایگاه هوایی استان) و مراکز ارتباطات کرکوک مستقر و با پایین کشیدن پرچم‌های اقلیم خودگردان، پرچم‌های دولت مرکزی را بر چاه‌های نفت و ساختمان‌های اداری نصب کردند.
ترکیدن حباب در کرکوک
با وجود ابراز مخالفت‌های رسمی جهانی، منطقه‌ای و حتی بروز اختلاف‌های درونی میان کردها در مورد تصمیم مسعود بارزانی به جدایی اقلیم کردستان از خاک عراق، دولت محلی اربیل همچنان بر طبل پیروزی می‌نواخت و حتی مدعی بود که دولت مستقل «کوردی» به زودی به عضویت پیمان نظامی ناتو درخواهد آمد!
سقوط سریع کرکوک و عقب‌نشینی بدون مقاومت پیشمرگه‌های کرد که یادآور سقوط سریع موصل در سال ۲۰۱۴ بود، حباب خودبزرگ‌بینی دولت خودگردان اربیل را ترکاند و ضعف‌های دفاعی و محدودیت‌های نظامی و قابلیت‌های اندک عملیاتی نیروهایی را به نمایش گذاشت که دولت محلی وزن ماندگاری خود را بر شانه‌های آنها قرار داده بود.
جغرافیای کرکوک از سال ۱۹۷۶ میلادی تا سال ۲۰۰۶ و تشکیل دولت فدرال عراق تغییرات مهمی را شاهد بوده و بخش‌هایی از این منطقه نفت‌خیز پیشتر و در زمان دولت بعثی‌ها به استان‌های سلیمانیه، صلاح‌الدین و دیاله الحاق شده بود.
یک هفته قبل از سقوط کرکوک به دست نیروهای حشدالشعبی و دولت بغداد، « آراس شیخ جنگی» برادرزاده جلال طالبانی و از رهبران اتحادیه میهنی کردستان از مسعود بارزانی خواسته بود که از قدرت کناره بگیرد و هشدار داده بود: «چنین احساس می‌شود که با چنین وضعیتی همه چیز تمام خواهد شد.»
بعد از سقوط کرکوک، دولت اربیل پیشمرگه‌های حزب اتحادیه میهنی را به عقب‌نشینی و توطئه متهم ساخت، در حالی که ماموران «وزارت پیشمرگه» اربیل هم که از بارزانی‌ها خط می‌گیرند پشت به دشمن (عربی) و رو به میهن (کردی)، فرار قهرمانانه را بر قرار در کرکوک ترجیح دادند.
با سقوط کرکوک، اینک جدایی استان سلیمانیه از دولت اربیل نیز یک واقعیت قابل لمس است و اعلام محتمل آن، ضمن آشکار نمودن اختلاف‌های درونی رهبران کرد، شکست نظریه «دمکراسی قبیله‌ای»، نا کارآمد بودن طرح تجزیه کشورها بر اساس خط‌کشی‌های قومی و تشکیل دولت‌های کوچک محلی را آشکار می‌سازد.
در نتیجه حرکت به سوی اعلام استقلال اقلیم خودمختار کردستان، دمکراسی جوان و مشکل‌دار عراق یک گام بزرگ به عقب برداشت؛ اقلیم کردستان، به جای رسیدن به استقلال و تجزیه‌ی عراق، خود از درون تجزیه شد و اینک به دلیل کاهش درآمدهای نفتی و مضیقه‌های اقتصادی، مردم کردستان وضعیت معیشتی بسیار دشوارتری از پیش خواهند یافت.
تواضع اجباری در نتیجه تغییر دینامیسم سیاسی
از زمان اعلام قصد دولت خودگردان اقلیم کردستان برای برگزاری همه‌پرسی استقلال و جدایی از دولت مرکزی عراق، جمهوری اسلامی مخالفت جدی خود را با چنین حرکتی اعلام داشته و پیش از انجام همه‌پرسی با انجام یک عمل نمادین و معنی‌دار، رییس ستاد نیروهای مسلح خود را «به منظور مشورت پیرامون موضوعات امنیتی مشترک» تهران– آنکارا، به ترکیه اعزام داشت.
یکه هفته قبل از تجمع نیروهای حشدالشعبی که دارای نسبت سیاسی و سازمانی نزدیک با جمهوری اسلامی هستند و سازمان دادن آنها با الگویی بر گرفته از بسیج سپاه و شکل ابتدایی حزب‌الله لبنان است، جواد ظریف، با انکار اربیل، به استان سلیمانیه رفت و با رهبران اتحادیه میهنی در آن منطقه گفتگو کرد.
حزب اتحادیه میهنی، بر خلاف حزب دمکرات بارزانی‌ها، دارای مناسبات نزدیک و روابط همکاری با جمهوری اسلامی است.
مجموعه نیروهای پیشمرگه کردستان عراق، مرکب از ۲۰٫۰۰۰ شبه‌نظامیان (پیشمرگه) اتحادیه میهنی، ۲۰٫۰۰۰ شبه‌نظامیان بارزانی و حدود ۵۰٫۰۰۰ پیشمرگه‌های وزارت پیشمرگه اقلیم خودگردان کردستان، به لحاظ تعداد، از حدود ۸۰٫۰۰۰ افراد مسلح نیروی زمینی ارتش عراق بیشتر هستند.
با در نظر گرفتن برتری عددی پیشمرگه‌ها بر شمار نیروی زمینی دولت مرکزی عراق، قصد باز پس گرفتن استان کرکوک با استفاده از نیروی نظامی، بدون حمایت همه‌جانبه جمهوری اسلامی می‌توانست اقدامی پرخطر برای دولت العبادی باشد.
با وجود تاثیر فراوان این پیروزی بر ملاحظات امنیت داخلی ایران و همچنین نتایج سیاسی و نظامی برون‌مرزی آن، تواضع نیمه‌رسمی جمهوری اسلامی در برخورد با این رویداد و دست شستن زبانی از سهمی که در تحقق آن داشته، تنها در چارچوب تغییرات چند روز اخیر مناسبات خارجی ایران قابل توجیه است.
اعلام راهبرد تازه آمریکا در رابطه با جمهوری اسلامی و توافق اتمی که دارای مشخصات کامل «جنگ سرد» است، دولت تهران را در موضع تدافعی قرار داده و از این نگاه، تبلیغ پیرامون ایفای نقش نظامی در تحولات داخلی کشور همسایه عراق می‌توانست به عنوان حجت در تبیین سیاست‌های تقابلی واشنگتن علیه تهران مورد استناد و استفاده قرار گیرد. رهبران جمهوری اسلامی به مصلحت خود می‌بینند فعلا و تا مدتی در منطقه سر خود را زیر آب نگاه دارند.
