سرنوشت نامعلوم برجام؛ شرط‌های آمریکا و دست خالی اروپا

علی خامنه‌ای هرگونه مذاکره با آمریکا و اروپا در رابطه با سیاست‌های جمهوری اسلامی ایران در منطقه را غیرقابل قبول اعلام کرد. علی خامنه‌ای در سخنرانی‌اش در روز پنجشنبه، ۱۷ اسفند، بلافاصله پس از سفر ژان‌ایو لودریان وزیر خارجه فرانسه به تهران گفت: «این مساله چه ربطی به شما دارد؟ این منطقه ماست یا شما؟ شما در این منطقه چه می‌کنید؟ ما با ملت‌های منطقه قرار می‌گذاریم و قرار هم گذاشته‌ایم و پیش رفته‌ایم و پیشتر هم خواهیم رفت.»

البته اگر نگاهی به اظهارات اخیر رهبران دو کشور مهم منطقه یعنی مصر و پادشاهی سعودی بیاندازیم، هیچ اثری از همکاری و همراهی با جمهوری اسلامی ایران نخواهیم یافت. در بیانیه مشترک مصر و پادشاهی سعودی، در خاتمه دیدار محمد بن‌سلمان از قاهره و ملاقات با عبدالفتاح السیسی، رئیس جمهور این کشور، بدون نام بردن از جمهوری اسلامی ایران به نقش مداخله‌جویانه‌ی آن در خاورمیانه اشاره شده است. در این بیانیه آمده است «امنیت اعراب تامین نمی‌شود مگر با پایان دادن به تمامی تلاش‌های یک کشور منطقه برای مداخله در امور داخلی کشورهای عربی.»

ایران و ترکیه در «مثلث شرّ»

ولیعهد پرقدرت پادشاهی سعودی در گفتگویی با روزنامه مصری «الشرق» از رژیم ایران به عنوان بانی بی‌ثباتی در کشورهای عربی نام می‌برد و صحبت از «مثلث شرّ» می‌کند.  محمد بن‌سلمان از جمهوری اسلامی ایران، ترکیه و گروه‌های شبه‌نظامی به عنوان سه ضلع این «مثلث شرّ» نام می‌برد و معتقد است حکومت‌های ترکیه و ایران، یکی سودای احیای امپراتوری عثمانی و دیگری آرزوی بازگشت به دوران صفوی را در سر دارند. محمد بن‌سلمان البته بر این نظر است که «پروژه ایران در حال فروپاشی است» و پادشاهی سعودی «همه جا این کشور را در محاصره قرار داده است.»

ولیعهد پادشاهی سعودی که پس از قاهره به لندن سفر کرد، با مقامات بریتانیایی نیز به گقتگو در رابطه با نقش جمهوری اسلامی ایران در منطقه و به‌ویژه در سوریه و یمن پرداخت. عادل الجبیر، وزیر خارجه پادشاهی سعودی، که ولیعهد این کشور را در اولین سفر رسمی اروپایی‌اش همراهی می‌کند، در پایان دیدار با بوریس جانسون، همتای بریتانیائی‌اش، گفت «لندن و ریاض در مقابله با اقدامات جمهوری اسلامی ایران در منطقه» و «لزوم مقابله با آن و متوقف کردن حمایت این کشور از تروریسم، توافق دارند.»

اروپا نگران نقش ایران در منطقه

خبرگزاری‌ها می‌نویسند، بوریس جانسون نیز در کنفرانس خبری مشترک با عادل الجبیر به «نقش مخرب ایران در یمن» و تلاش‌های تهران برای «بی‌ثبات کردن منطقه» اشاره کرده است. کشورهای عربی و غربی، جمهوری اسلامی ایران را متهم به ارسال موشک و تسلیحات برای حوثی‌ها در یمن می‌کنند و معتقدند که این حمایت ناقض قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد است. اتهامی که بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران با قاطعیت رد می‌کند، اگرچه مقامات عالی‌رتبه سپاه پاسداران بارها «حضور مستشاری» خود در یمن و در حمایت از حوثی‌ها را تائید کرده‌اند.

اخیرا وتوی روسیه مانع تصویب قطعنامه‌ پیشنهادی بریتانیا به شورای امنیت در محکومیت حمایت جمهوری اسلامی ایران از حوثی‌ها شد. نیکی هلی، نماینده آمریکا در سازمان ملل متحد، در همین رابطه گفت «اگر روسیه به استفاده خود از حق وتو برای جلوگیری از اقدام علیه رفتارهای خطرناک و بی‌ثبات کننده ایران ادامه دهد، ما و شرکای‌مان می‌بایست دست به اقداماتی علیه ایران بزنیم که روسیه قادر به جلوگیری از آنها نباشد.»

در روزهای آینده ولیعهد پادشاهی سعودی راهی واشنگتن خواهد شد تا با دونالد ترامپ در کاخ سفید دیدار و گفتگو کند. در این ملاقات نیز پرونده جمهوری اسلامی ایران بدون شک نقش عمده‌ای خواهد داشت، چنانکه رئیس جمهور آمریکا در دیدار اخیرش با نخست وزیر اسرائیل نیز عمدتا در رابطه با سیاست های تهران در خاورمیانه صحبت کرد.

مشکلی به نام جمهوری اسلامی ایران

بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل، که برای شرکت در کنفرانس سالانه «آیپک»، مهم‌ترین لابی یهودیان در آمریکا، به واشنگتن سفر کرده بود، جمهوری اسلامی ایران را «بزرگترین چالش پیش روی اسرائیل و آمریکا» خواند. نخست وزیر اسرائیل در خاتمه دیدار با دونالد ترامپ گفت: «اگر بخواهیم به مهم‌ترین چالش پیش روی دو کشور ما و همسایگان عرب‌مان اشاره کنیم، این را می‌توانیم در یک کلمه خلاصه کنیم: ایران». نخست وزیر اسرائیل در ادامه افزود «جمهوری اسلامی ایران سالانه ۴ میلیارد دلار خرج توسعه نفوذش در منطقه می‌کند». بنیامین نتانیاهو در دیدار با دونالد ترامپ، از رئیس جمهور آمریکا خواست در صورت عدم تغییر برجام، از این توافق خارج شود.

سفر ژان‌ایو لودریان، وزیر خارجه فرانسه، به تهران را باید آخرین تلاش اروپا برای جلوگیری از خروج آمریکا از توافق هسته‌ای یا برجام تلقی کرد. وزیر خارجه فرانسه قبل از سفر به تهران در بیانیه‌ای اعلام کرده بود که برای گفتگوهایی «بی‌پرده و سختگیرانه» راهی ایران است. این گفتگو‌ها سه محور داشتند: تلاش برای حفظ برجام، سیاست‌های تهران در منطقه و برنامه موشکی جمهوری اسلامی ایران.

ژان‌ایو لودریان برنامه موشکی جمهوری اسلامی ایران را «نگران‌کننده» و در «تضاد با قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت» دانسته و «انتقال این موشک‌ها به دیگر گروه‌ها در منطقه (حوثی‌ها در یمن و حزب‌الله در لبنان) را اقدامی در جهت بی‌ثباتی» می‌خواند. وزیر خارجه فرانسه در تهران هشدار داد که اگر «این مشکلات (سیاست‌های منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران و برنامه‌های موشکی) حل نشود تحریم‌ها باز خواهند گشت.»

هشدار فرانسه

اروپا اگر در رابطه با حفظ توافق هسته‌ای با جمهوری اسلامی ایران در یک جبهه قرار دارد و تلاش می‌کند آمریکا را متقاعد به پایبندی به برجام کند، از سوی دیگر شدیدا نگران سیاست‌های تهران در منطقه و برنامه موشکی این کشور است. تلاش‌های جمهوری اسلامی ایران برای ایجاد نفاق و دودستگی در جبهه غرب، تا کنون موفق نبوده‌ و اروپا حاضر نیست روابط گسترده سیاسی و اقتصادی با آمریکا را فدای رابطه با تهران بی‌ثبات کند.

آنچه ژان‌ایو لودریان در دیدار با مقامات جمهوری اسلامی روی میز قرار داد را می‌توان هشداری جدی تلقی کرد. این سیاستمدار اروپایی از جمهوری اسلامی ایران خواست خود را آماده «نوشیدن جام زهر» جدید و « نرمش قهرمانانه» دیگری کند. حسین موسویان، سفیر سابق جمهوری اسلامی ایران در زمان ترور میکونوس در آلمان که امروز ساکن آمریکاست و لباس تحلیلگر سیاسی به تن کرده است، در آستانه سفر ژان ‌ایو لودریان نوشت «تنها اگر وزیر خارجه فرانسه با دستان پر از سفر به تهران بازگردد، می‌توان به تعدیل مواضع کاخ سفید در قبال برجام امیدوار بود.»

دولت حسن روحانی فرصت زیادی برای یک «نرمش قهرمانانه» دیگر در اختیار ندارد. در ماه اردیبهشت آینده دونالد ترامپ باید بار دیگر تعلیق تحریم‌ها علیه ایران را امضا کند آن هم در حالی که در اواخر دی ماه گذشته برای امضای تعلیق مجدد تحریم‌ها چهار شرط گذاشته: اجازه بازرسی از تمام تاسیسات هسته‌ای و نظامی مورد درخواست آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، تعهد ایران به چشم‌پوشی از داشتن سلاح‌های هسته‌ای، محدودیت شدیدتر برای غنی‌سازی اورانیوم و محدودیت برای برد موشک‌های بالستیک.

«نرمش قهرمانانه» دیگری در راه است؟

کشورهای اروپایی تلاش دارند جمهوری اسلامی ایران را متقاعد سازند که حداقل در دو مورد از چهار شرط دونالد ترامپ، یعنی محدودیت برنامه موشکی و به‌وجود آوردن امکانات برای بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، «نرمش قهرمانانه» از خود نشان دهد؛ به ویژه آنکه برنامه موشکی جمهوری اسلامی، برخلاف لاف‌های فرماندهان سپاه، مدت‌هاست متوقف شده است. آخرین آزمایش موشکی در ژانویه سال گذشته میلادی انجام گرفت و پس از آن خبر‌ موثقی در رابطه با ادامه برنامه‌های موشکی در دست نیست.

بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز برپایه اطلاعاتی که این نهاد وابسته به سازمان ملل متحد در اختیار کشورهای عضو شورای حکام‌ قرار داده است، بدون مشکل پیش‌ می‌روند، اگرچه رسما جمهوری اسلامی ایران این واقعیت را برای مصرف داخلی انکار می‌کند. محافل دیپلماتیک اروپایی معتقد هستند که اگر جمهوری اسلامی به طور رسمی این دو شرط را بپذیرد و علی خامنه‌ای بار دیگر «جام زهر» را علنی بالا بکشد، می‌توان آمریکا را متقاعد ساخت که از برجام خارج نشود و دونالد ترامپ بار دیگر، در اردیبهشت ۹۷، فرمان تعلیق تحریم‌ها را امضا کند.

خبر آمادگی کره شمالی، مهم‌ترین شریک تسلیحاتی جمهوری اسلامی ایران، برای به تعلیق درآوردن برنامه های اتمی خود و اعلام دیداری کیم جونگ اون، رهبر این کشور، با دونالد ترامپ در ماه مه آینده، در پیامد تحریم‌های سخت جهانی، بسیاری را خوشبین ساخته است که به زودی علی خامنه‌ای نیز «جام زهر» را بالا خواهد کشید. عقب‌نشینی رهبر کره شمالی که تا چندی پیش تهدید به استفاده از بمب اتمی می‌کرد و تا چند قدمی جنگ با کره جنوبی پیش رفته بود، بدون شک نتیجه تحریم‌ها و فشارهای بین‌المللی است، چنانکه همین تحریم‌ها نیز در ما‌ه‌های آخر دور دوم ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد، علی خامنه‌ای را مجبور به «نرمش قهرمانانه» و روی کار آوردن تیم روحانی و ظریف برای رسیدن به توافق اتمی در مذاکره با غرب کرد.
احمد رأفت

[کیهان لندن شماره ۱۵۲]