حمایت نمادین اروپا از ایران: ساز و کار مالی برای ندادن پول نقد به جمهوری اسلامی

آلمان، فرانسه و بریتانیا، سه کشور اروپایی که همراه با چین، روسیه و آمریکا امضایشان را در سال ۲۰۱۵ زیر توافقی که با نام برجام شهرت دارد گذاشتند، پنجشنبه گذشته، ۳۱ ژانویه ۲۰۱۹، در حاشیه نشست وزرای خارجه اتحادیه اروپا در رومانی، ثبت رسمی یک ساز وکار برای تجارت با جمهوری اسلامی را اعلام کردند. البته اجرایی شدن این ساز و کار ویژه که برای آن نام «اینستکس INSTEX» یا «ابزار حمایت از مبادلات تجاری» را انتخاب کرده‌اند، به آینده موکول شده است.

اعلام خبر ثبت «اینستکس» در آستانه سالگرد انقلاب ۵۷، بنا بر اطلاعاتی که کیهان لندن از منابع اروپایی به دست آورده است، اتفاقی نیست: «دولت جمهوری اسلامی خواسته بود که اروپا قبل از ۲ فوریه (۲۲ بهمن) این خبر را اعلام کند، تا دولت بتواند به مناسبت سالگر انقلاب اسلامی از آن استفاده تبلیغاتی کند. دقیقا به همین منظور نیز انتشار ارزیابی اتحادیه اروپا از سیاست‌های جمهوری اسلامی در منطقه و برنامه‌های موشک‌های بالستیک‌اش که قرار بود همزمان باشد، به تعویق افتاد.»

ساز و کاری که راهکار نیست

آنچه مقامات جمهوری اسلامی در ارتباط با عملکرد «اینستکس» می‌گویند در تضاد کامل با اظهارات وزرای خارجه کشورهای اروپایی قرار دارد. عباس عراقچی، معاون وزارت خارجه جمهوری اسلامی در اشاره به ثبت «اینستکس» ادعا کرد «برخی گفته‌اند این ساز و کار برای کالاهای غیرتحریمی مانند مواد غذایی و از این قبیل طراحی شده، ممکن است شروع کار با این کالاها باشد تا مکانیزمی برای پرداخت شکل گیرد اما این ساز و کار برای کالاهای تحریمی خواهد بود». عباس عراقچی با خوشبینی بیش از حد می‌افزاید: «آنطور که ما مطلع هستیم اروپایی‌ها این ساز و کار را به شکلی طراحی کرده‌اند تا شرکت‌هایی که می‌خواهند با ایران کار کنند، مشمول تحریم‌های آمریکا نشوند.»

البته این اظهارات عباس عراقچی با آنچه مقامات اروپایی می‌گویند، در تضاد است. در بیانیه اعلام ثبت «اینستکس» به صراحت آمده است که آغاز فعالیت‌های این نهاد «منوط به اقدامات بیشتری است». از جمله این «اقدامات» که در همین بیانیه نیز به آن اشاره شده، «تصویب همه عناصر اف‌ای‌تی‌افFATF » برای اجرایی شدن آن است. مصوبه‌هایی که هنوز به تصویب نرسیده‌اند و مانند توپ پینگ‌پنگ بین نهادهای مختلف جمهوری اسلامی (مجلس، شورای نگهبان و مجمع تشخیص مصلحت نظام) در رفت و آمد هستند. چنانکه در بیانیه وزرای خارجه سه کشور اروپایی آمده است «اینستکس در چارچوب استانداردهای مرجع بین‌المللی فعالیت خواهد داشت که مبارزه با پولشویی و حمایت مالی از تروریسم را نیز در بر می‌گیرد».  بنابراین تا زمانی که لوایح چهارگانه «گروه ویژه اقدام مالی» به تصویب جمهوری اسلامی نرسند، اجرای «اینستکس» امکانپذیر نخواهد بود.

عدم شفافیت مالی

در بیانیه سه وزیر خارجه به صراحت آمده است که این ساز و کار مالی «از تجارت مشروع ایران با اتحادیه اروپا حمایت خواهد کرد و تمرکز آن عمدتا بر بخش‌هایی از قبیل دارو، تجهیزات پزشکی و مواد غذایی» خواهد بود. بنابراین برخلاف ادعای عباس عراقچی قرار نیست «اینستکس» تحریم‌های آمریکا را دور بزند بلکه در بهترین حالت راهکاری است جهت عبور از سد امتناع بانک‌ها از همکاری با جمهوری اسلامی. امتناعی که تا کنون حتا در رابطه با وارداتی که تحریم‌های آمریکا شامل آنها نمی‌شود نیز وجود داشته است. یک مثال بارز در این رابطه مشکلات خرید نفت و گاز جمهوری اسلامی حتا برای کشورهایی است که آمریکا برای آنها استثنا قائل شده، مانند یونان یا ایتالیا. هر دو کشور اروپایی با وجود این استثنا به خاطر عدم همکاری بانک‌ها، شرکت‌های بیمه و شرکت‌های کشتیرانی نتوانسته‌اند در ماه‌های اخیر نفت از ایران وارد کنند. صادرات جمهوری اسلامی به کشورهای عضو اتحادیه اروپا و واردات از این کشورها در ۹ ماه اول سال جاری، یعنی قبل از اجرای تحریم‌های اصلی آمریکا در اوایل ماه نوامبر، ۱۹ درصد کاهش پیدا کرده بود.

عدم همکاری بسیاری از بانک‌های اروپایی با جمهوری اسلامی به خاطر عدم شفافیت در سیستم‌ بانکی این کشور به قبل از تحریم‌های آمریکا باز می گردد. بنا بر گزارش «سازمان بین‌المللی شفافیت» جمهوری اسلامی در رده‌بندی این نهاد از میان ۱۸۰ کشور در جایگاه ۱۳۰ قرار دارد. به زبان دیگر جمهوری اسلامی در رده کشورهای بسیار فاسد قرار گرفته است که همکاری مالی با آن برای بسیاری از بانک‌ها مشکل‌ساز است. بسیاری از نهاد‌های مالی بین‌المللی همکاری با جمهوری اسلامی را ریسکی قابل توجه ارزیابی می‌کنند.

استقلال نهادهای اقتصادی اروپایی از دولت

«اینستکس» زمانی که قدم به مرحله اجرایی بگذارد، که زمان آن مشخص نیست، چنانکه دیدیه ریندرز، وزیر خارجه بلٰژیک در حاشیه نشست رومانی یادآوری کرد: «شرکت‌های اروپایی هستند که تصمیم خواهند گرفت آیا رابطه با جمهوری اسلامی ریسک تحریم شدن از سوی آمریکا دارد یا نه». وزیر خارجه بلژیک در ادامه افزود «دیدگاه ما با آمریکا در رابطه با برنامه های موشک‌های بالستیک جمهوری اسلامی و سیاست‌های منطقه‌ای این کشور یکسان است، تفاوت نظر ما با آمریکا تنها در مورد برجام است که البته امیدواریم در این رابطه هم به توافق برسیم.»

ثبت «اینستکس» به گفته بسیاری از دیپلمات‌های اروپایی در توافق با دولت آمریکا صورت گرفته است. اولین واکنش آمریکا در این رابطه گویای این توافق است. سخنگوی سفارت آمریکا در برلین گفت «این مسئله تاثیری بر تلاش آمریکا برای اعمال فشار بیشتر و حداکثری بر ایران نخواهد داشت». چنین به نظر می‌آید که کشورهای اروپایی و آمریکا، در پیامد خروج این کشور از توافق هسته‌ای، به نوعی تقسیم کار کرده‌ باشند. آمریکا در این تقسیم کار نقش «پلیس بد» را به عهده گرفته که قرار است جمهوری اسلامی را تحت فشارهای حداکثری قرار دهد. کشورهای اروپایی در سیاستی هماهنگ با آمریکا، نقش «پلیس خوب» را ایفا می‌‌کنند که وظیفه‌‌اش دادن مشوق‌هایی برای باز نگه داشتن کانال گفتگو و مهمتر از آن، جلوگیری از بازگشت ایران به برنامه‌های هسته‌ای و غنی‌سازی مجدد اورانیوم است.

جاسوسی سایبری

با گذشت زمان مواضع اروپا به آمریکا نزدیک‌تر می‌شود و نگرانی‌ها در رابطه با فعالیت‌های جمهوری اسلامی افزایش پیدا می‌کند. آخرین پرونده‌ای که در اروپا در رابطه با عملکرد مخرب جمهوری اسلامی گشوده شده، پس از چند پرونده در رابطه با اقدامات تروریستی، مربوط به فعالیت‌های جاسوسی تهران است. پس از بازداشت یک نظامی افغان‌تبار در ارتش آلمان، که متهم به جاسوسی برای جمهوری اسلامی است، «آژانس امنیت مجازی اتحادیه اروپا» در رابطه با افزایش فعالیت‌های جاسوسی سایبری جمهوری اسلامی ایران هشدار داد. در بیانیه این نهاد آمده است «تحریم‌های تازه اروپا علیه ایران، احتمال فعالیت‌های تهدیدآمیز سایبری دولت این کشور در کشورهای اتحادیه اروپا را افزایش داده است.»

همزمان برخی از کشورهای عرب در منطقه نیز صحبت از افزایش فعالیت‌های جاسوسی سایبری جمهوری اسلامی و حملات هکر‌های این کشور می‌کنند. بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل نیز در کنفرانسی که در رابطه با امنیت در فضای مجازی در تل‌آویو برگزار شد، گفت «ایران روزانه ده‌ها بار در دنیای مجازی به اسرائیل حمله می‌کند که البته ما تا کنون توانسته‌ایم تمامی این حملات را دفع کنیم». امنیت اسرائیل هم یکی دیگر از خط قرمزهای اروپاست. آنگلا مرکل صدراعظم آلمان، در گفتگویی با یکی از شبکه های تلویزیونی اسرائیل به مناسبت «روز حافظه» یا یادبود قربانیان هولوکاست، در اشاره به صدها حمله هوائی اسرائیل به مواضع نیروهای «قدس» وابسته به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در خاک سوریه گفت: «اسرائیل باید از موجودیت خود دفاع کند و حضور ایران در خاک سوریه تهدیدی جدی برای امنیت این کشور است و ما در این رابطه با این کشور تفاهم داریم.»

برنامه‌های موشکی‌‌‌ بالستیک جمهوری اسلامی، اقدامات بی‌ثبات کننده‌اش در منطقه، و حمایت از گروه های تروریستی، موضوعاتی هستند که در روزهای ۲۴ و ۲۵ بهمن در کنفرانسی در ورشو روی میز قرار خواهند گرفت. دولت‌های لهستان و آمریکا که برگزارکنندگان این کنفرانس هستند، از ۷۰ کشور برای شرکت در آن دعوت کرده‌اند. در همان روزهای اول ۶۲ کشور به این دعوت پاسخ مثبت داده‌اند. سخنرانی آغازین کنفرانس به عهده مایک پنس معاون دونالد ترامپ خواهد بود. برخی از کشورهای اروپایی چون جمهوری چک، مجارستان، اسلواکی، اسلونی، اتریش و بریتانیا در سطح وزیر خارجه در ورشو حضور خواهند یافت. کنفرانسی که به گفته محمدجواد ظریف قرار بود «سیرکی ضد ایرانی» باشد، می‌تواند سیاست بسیاری از کشورها را در قبال جمهوری اسلامی هماهنگ سازد. امری که از هم‌اکنون به نگرانی‌های بسیاری در جمهوری اسلامی دامن زده است.
احمد رأفت

[کیهان لندن شماره ۱۹۷]