پس از یک سال که از طرح دلار ۴۲۰۰ تومانی گذشت دولت در اقدامی تازه از تشکیل «بازار متشکل ارزی» خبر داده که به نظر می‌رسد آزمون و خطای دیگر دولت در بازار ارز کشور باشد.
در هفته‌ای که گذشت عبدالناصر همتی رئیس بانک مرکزی از تشکیل بازار متشکل ارزی خبر داد و گفت راه‌اندازی این بازار در آخرین جلسه شورای پول و اعتبار مورد بحث قرار گرفته است و اعضای هیئت مدیره این بازار نیز انتخاب شده‌اند.
عبدالناصر همتی نگفته که بازار متشکل ارزی قرار است دقیقا چه کاری انجام دهد و اعضای هیئت مدیره آن چه وظایفی بر عهده دارند و تنها گفته که برای انتقال معاملات غیرشفاف و خیابانی، یک مکانیزم شفاف و متشکل طراحی شده است.
همتی افزوده که «هدف ما ایجاد ثبات در بازار ارز است و معتقدیم که ثبات مهم‌تر از نرخ است، فعالان اقتصادی باید در شرایط ثبات بتوانند برنامه‌ریزی کنند و اقتصاد نباید هر روز در نوسان باشد، بنابراین به دلیل حفظ ثبات اینها را می‌پذیریم و مدیریت می‌کنیم، اما مطمئن باشید که این نرخ‌ها ماندگار نخواهد بود.»
این جملات و وعده‌های رئیس کل بانک مرکزی پیشتر درباره دلار ۴۲۰۰ تومانی هم گفته شده و در ماه‌های پیش و با نوسانات شدید نرخ ارز از ۷۰۰۰ تا ۱۹۰۰۰ تومان هم مطرح شده بود.
در هر حال به نظر می‌رسد این سیاست تازه دولت در پی شکست پروژه دلار ۴۲۰۰ تومانی طراحی شده و از این پس مردم باید منتظر نرخ‌های اعلامی این بازار در کنار نرخ ارز نیمایی و آزاد و… نیز باشند!
البته از مدت‌ها پیش تشکیل بازار متشکل ارزی از سوی بانک مرکزی عنوان شده بود؛ در دی‌ماه ۱۳۹۷ و در جلسه شورای پول و اعتبار، تأسیس شرکت بازار متشکل ارزی تصویب شد. یک ماه پس از آن و در بهمن‌ماه عبدالناصر همتی اعلام کرد که بازار متشکل ارزی برای اسکناس است که به صورت نقد و الکترونیک، برای خریدهای عمده و خرد صرافی و بانکها فعالیت خود را آغاز خواهد نمود و بانک مرکزی نیز از طریق بانک‌های عامل، بازیگردان اصلی این بازار خواهد بود.
اما همتی سپس اجرای این طرح را به تعویق انداخت و اواسط فروردین‌ماه ۹۸ را زمان آغاز بکار این بازار تعیین کرد که در نهایت در آخرین روزهای فروردین این بازار تشکیل شد.
اکنون بر اساس اطلاعاتی که تا کنون در مورد این بازار بیان شده کانون صرافان، بانک‌های دولتی و تجاری، شرکت فرابورس و شرکت خدمات انفورماتیک اعضای هیئت مدیره این بازار جدید ارزی هستند.
بسیاری از کارشناسان نیز معتقدند این بازار نیز نمی‌تواند قیمت‌های بازار ارز ایران را مدیریت و آنطور که رئیس بانک مرکزی و حکومت علاقه دارد از افزایش آن جلوگیری کند. میثم رادپور کارشناس مسائل بازار ارز در باره این بازار در گفتگو با وبسایت «فرارو» گفته است که «مشخص نیست که کارکرد این بازار چیست اما ظاهراً مقامات بانک مرکزی اصرار دارند که یک چیزی در بازار ارز شفاف نیست و می‌خواهند شفافیت ایجاد کنند.»
میثم رادپور افزوده است نمی‌توان توقع زیادی از این بازار داشت: «بانک مرکزی بهتر بود سال‌ها قبل به تکنولوژی روی می‌آورد. بجای اینکه تلفنی دلار به صرافها بدهد آن را از طریق یک سامانه عرضه کند. این اقدام چندان اهمیتی ندارد فقط دسترسی به دلار برای صرافها بهتر می‌شود و عدالتی هم احتمالا برقرار می‌گردد.»
این تحلیلگر بازار با انتقاد از توجیه «ایجاد شفافیت» برای تشکیل این بازار توسط بانک مرکزی گفته است که «عدم شفافیت در بازار ارز را دولت ایجاد کرده است. دولت در حالی بازار متشکل ارزی راه می‌اندازد که چند ماه پیش معامله دلار را قاچاق اعلام کرده بود.»
او همچنین افزوده که «سوال اصلی این است توقع بانک مرکزی از این بازار چیست؟ کارکرد بازار‌ها روشن است، یا برای ایجاد نقدینگی است، یا برای کاهش هزینه معاملات است و یا کشف قیمت. این بازار در ایران وجود داشته است. بازار ارزی که تاکنون فعال بوده است همه این خصوصیات را دارا بوده است. در تمام دنیا هم به خاطر ماهیت بازار ارز به همین شکل غیر متشکل عمل می‌شد. به نظر می‌رسد بازار متشکل ارزی اولین تجربه جهانی است که در ایران می‌خواهد اجرا شود.»
این تحلیلگر بازارز ارز با طرح این سوال که «صرافها چه ایرادی داشتند؟» گفته است «دولت و بانک مرکزی خود به روش‌های مختلف بازیگران ارزی را تضعیف می‌کند. بازار متشکل مشکلات عملیاتی دارد، باید دید تحویل ارز اسکناس در این بازار چند روز طول می‌کشد. در این بازار باید تحویل نقدی انجام شود که در دنیا بی‌سابقه است. معاملات در این بازار از جنس فردایی و پس‌فردایی خواهد بود چرا که ارز را نمی‌توانند در همان روز تحویل دهند، مشکلات اجرایی و عملیاتی خواهد داشت.»
البته کارشناسان دیگری نیز معتقدند این بازار شاید نظمی در بازار ارز ایران بازی کند. مجید شاکری کارشناس پولی و بانکی در این‌باره گفته است که این بازار در واقع برای ارز تسویه نقدی تهران طراحی شده است و نوعی اتاق مبادلات عمده‌فروشی ارز محسوب می‌شود. عملکرد عمده آن به صرافی ها معطوف می شود چراکه معمول است صرافها و بانکها با یکدیگر مبالغ کلان ارز تسویه و تهاتر می کنند تا حساب های ارزی خود را تنظیم کنند.
این مارشناس پولی و بانکی می‌گوید در این سازوکار صرافها نقش کارگزاری بورسی را ایفا می‌کنند و تمام تسویه‌ها و معاملات آنها در بازاری شفاف رصد می‌شود. در اینجا معاملات فردایی و لفظی حذف می‌شود در حقیقت هر کس هر به هر لفظی تقاضای دلار کند در سیستم معاملاتی باید ثبت کند و مبلغش را پرداخت کند.
اما آنچه مشخص است اینست که تا کنون اطلاعات دقیقی از جزییات ساز و کار فعالیت این بازار اعلام نشده است که این موضوع خطر اجرای طرحی کارشناسی نشده را مانند بسیاری از تجربیات دیگر دولت و بانک مرکزی افزایش می‌دهد.
برای نمونه با اینکه شرکت فرابورس از اعضای هیئت مدیره این بازار است اما رضا غلامعلی‌پور معاون پذیرش و بازاریابی شرکت فرابورس از ساز و کار بورس ارز اظهار بی‌اطلاعی کرده و گفته که تمامی ساز و کار بورس ارز و بازار متشکل ارزی در اختیار بانک مرکزی است.
