تعویق مذاکرات برجام در وین تا تشکیل دولت سیزدهم

شاید بتوان وضعیت مذاکرات وین را که تا روی کار آمدن دولت سیزدهم متوقف شده  در این جمله احمد علم‌الهدی امام جمعه بانفوذ مشهد و پدرزن ابراهیم رئیسی خلاصه کرد: «از مجلس شورای اسلامی تشکر می‌کنیم که شرّ برجام را کندند!»

اگرچه جمهوری اسلامی بدون احیای برجام  و برداشته شدن حداقل بخشی از بیش از ۱۴۰۰ تحریم آمریکا نخواهد توانست گره‌ای از مشکلات اقتصادی خود را بگشاید، ولی چنین به نظر می‌آید که  علی خامنه ای، تنها کسی که در جمهوری اسلامی در مقام تصمیم‌گیری قرار دارد، هنوز آماده «نرمش قهرمانانه» و «نوشیدن جام زهر» نیست.

درِ باغِ سبز آمریکا و اروپا

درِ باغِ سبزی که آمریکا و اروپا به جمهوری اسلامی نشان داده‌اند گویا منافع مورد نظر جمهوری اسلامی را تامین نمی‌کنند و علی خامنه‌ای در انتظار عقب‌نشینی‌های بیشتر کشورهای غربی است که اصرار بر احیای برجام دارند. آنتونی بلینکن وزیر خارجه دولت جو بایدن در نامه‌ای به کنگره این کشور اشاره به صدور مجوزی برای برای آزاد ساختن بخش‌هایی از پول‌های مسدود شده جمهوری اسلامی در کره ‌جنوبی و ژاپن می‌کند. پول‌هایی که البته نمی‌توانند نقد راهی ایران شوند، بلکه باید برای پرداخت بدهی‌های جمهوری اسلامی در این دو کشور آسیایی مورد استفاده قرار گیرند.

از جانب دیگر اتحادیه اروپا نیز خبر از تصویب ۱۵ میلیون یورو کمک‌های «انساندوستانه» به جمهوری اسلامی داد. کمک‌هایی که رسما باید خرج  سه میلیون و ۶۵۰ هزار افغان ساکن ایران و افراد آسیب‌پذیر شود. البته تجربه‌های گذشته حکایت از این دارند که تنها بخش کوچکی از کمک های «انساندوستانه» سال‌های گذشته، در این راستا هزینه شده‌اند زیرا هیچگونه کنترلی بر این پول‌ها از سوی کشورهای اهداکننده صورت نمی‌گیرد. در سال گذشته میلادی حجم کمک‌های «انساندوستانه» به جمهوری اسلامی بالغ بر ۱۰۲ میلیون دلار بوده است.

گزارش متوهمانه‌ی ظریف به «مجلس انقلابی»

محمدجواد ظریف با ارائه یک گزارش ۲۱۳ صفحه‌ای به مجلس شورای اسلامی در عمل اعلام کرد که دولت کنونی مذاکرات در وین را ادامه نمی‌دهد و دولت  «مظلوم» آینده، که هنوز ترکیب آن مشخص نیست، باید آن را پیگیری کند. منابع دیپلماتیک اروپایی نیز در گفتگو با کیهان لندن تائید کرده‌اند که جمهوری اسلامی بازگشت به میز مذاکرات در وین را به بعد از مراسم تحلیف ابراهیم رئیسی در ۱۴ امرداد و تشکیل دولت جدید موکول کرده است. دولتی که احتمالا وزارت خارجه را به علی باقری کنی خواهد سپرد. علی باقری کنی در زمانی که سعید جلیلی نقش مذاکره کننده ارشد در گفتگوهای قبل از برجام را داشت، معاون او بود. نباید فراموش کرد که برادر علی باقری کنی با یکی از دختران علی خامنه‌ای ازدواج کرده و او از حمایت کامل «بیت رهبری» و شخص علی خامنه‌ای برخوردار است.

گمانه‌زنی در رابطه با حضور علی باقری کنی در راس دیپلماسی جمهوری اسلامی همزمان به خوشبینی‌ها و بدبینی‌هایی در غرب دامن زده است. یک دیپلمات اروپایی که در مذاکرات وین حضور دارد به کیهان لندن می‌گوید: «روی کار آمدن دولتی تندرو در ایران بدون شک روند مذاکرات را تغییر خواهد داد. از سویی این دولت با توجه به حمایتی که از سوی رهبر جمهوری اسلامی خواهد داشت می‌تواند این مذاکرات را به سرانجام برساند زیرا با مخالفت جناح‌های تندرو که دولت حسن روحانی را تحت فشار قرار می‌دادند مواجه نخواهد شد.» اما همین دیپلمات در ادامه می‌افزاید «البته از سوی دیگر نیمه خالی لیوان را هم نمی‌توان از نظر دور داشت. دولت آینده می‌تواند مذاکرات را متوقف و حکم مرگ برجام را صادر کند.»

تحریم‌هایی که لغو می‌شوند و آنها که باقی می‌مانند

محمدجواد ظریف در گزارش نهایی خود به مجلس شورای اسلامی با اطمینان صحبت از برداشته شدن تحریم‌هایی در صورت موفقیت مذاکرات وین می کند که سرنوشت آنها هنوز مشخص نیست و شش دوره مذاکرات هم به همین دلیل تا کنون به نتیجه نرسیدند. همه طرفین حاضر در مذاکرات وین اشاره به این امر دارند که در ۹۰ درصد موارد توافق شده و مشکل بر سر ده درصد باقیمانده است. بنا بر اطلاعاتی که کیهان لندن از منابع اروپایی به دست آورده، توافق تا کنون بر سر یک متن کلی به دست آمده است ولی اختلاف بر سر سه پیوست آن (رفع تحریم‌ها از سوی آمریکا، اقدامات هسته‌ای جمهوری اسلامی و نقشه راه) مذاکرات را تا کنون به نتیجه نرسانده است. حسن روحانی گناه شکست در مذاکرات وین را به گردن مصوبه سال گذشته مجلس شورای اسلامی با عنوان «اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها و صیانت از حقوق ملت ایران» می‌اندازد که دولت را موظف به گسترش فعالیت‌های اتمی و کاهش چشمگیر همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی کرد.

در رابطه با تحریم‌ها گفته می‌شود که آمریکا پذیرفته ۷۴۸ تحریم را برداشته و یا به تعلیق درآورد، در حالی که ۵۱۷ تحریم دیگر برجای خواهند ماند. از جمله تحریم‌هایی که جمهوری اسلامی اصرار بر لغو آنها دارد و «حیثیتی» به حساب می‌آیند، خارج ساختن نهادهای وابسته به «بیت رهبری» و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از لیست تحریم‌هاست. امری که دولت جو بایدن هنوز نپذیرفته. برخی از تحریم‌های کنگره را رئیس جمهور ایالات متحده می‌تواند هر چند ماه یکبار به حالت تعلیق درآورد ولی نمی‌تواند آنها را لغو کند. در رابطه با جمهوری اسلامی ایران، کاخ سفید هر ۱۸۰ روز می‌تواند تحریم‌های نفتی و هر ۱۲۰ روز تحریم بانک مرکزی را به تعلیق درآورد، ولی آنها بجای خود باقی خواهند ماند و هیچ دولتی در آمریکا نمی‌تواند آنها را لغو و حذف کند.

منابع اروپایی در وین می‌گویند آمریکا خارج ساختن «بیت رهبری» و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از فهرست تحریم‌ها را موکول به ادامه مذاکرات  مستقیم با جمهوری اسلامی، پس از احیای برجام، و در رابطه با برنامه‌های موشکی و سیاست‌های منطقه‌ای این کشور و تنها در صورت توافق در این دو مورد کرده است. اینها مواردی هستند که جمهوری اسلامی، چنانکه ابراهیم رئیسی نیز روز بعد از «پیروزی» در انتخابات اعلام کرد، حاضر به گفتگو درباره آنها نیست. پیوست دیگری که به دلیل امتناع رژیم ایران تا کنون به تصویب نرسیده، بازگشت جمهوری اسلامی به تعهدات برجامی‌ است. جمهوری اسلامی، بنا بر آنچه منابع اروپایی در وین به کیهان لندن گفتند، آمادگی توقف غنی‌سازی بالای سه و شصت و هفت صدم درصد را دارد، ولی به هیچ وجه تا کنون رضایت نداده که سانتریفیوژهای نسل جدید و به ویژه IR6 را خاموش سازد. طرفین آمریکایی و اروپایی نیز حاضر به پذیرفتن فعالیت این سانتریفیوژها نیستند زیرا معتقدند «زمان گریز» یا فاصله جمهوری اسلامی با دستیابی به اورانیوم کافی با غلظت بالا را برای ساختن بمب اتمی از یک سال که در توافق هسته‌ای به آن اشاره شده به دو یا سه ماه کاهش می‌هد.

اختلاف بر سر نقشه راه

پیوست سوم در مورد نقشه راه نیز مشکل دیگری بر سر دستیابی به توافقی در وین است. جمهوری اسلامی بارها تاکید کرده است که آمریکا باید ابتدا تحریم‌ها را بردارد، سپس تهران بتواند راستی‌آزمایی کند و تنها پس از آن فعالیت‌های اتمی‌ خود را کاهش خواهد داد و به توافق سال ۲۰۱۵ باز خواهد گشت. آمریکا اما خواهان همزمانی گام‌هاست و حتا علاقه زیادی نیز تا کنون به سیاست گام به گام از خود نشان نداده است. در سال ۲۰۲۰، قبل از انتخابات ریاست جمهوری در آمریکا، ایلان گلدنبرگ مدیر برنامه امنیت در خاورمیانه مرکز امنیت نوین آمریکا، طرحی را برای ستاد انتخاباتی جو بایدن به درخواست جِک سالیوان Jake Sullivan مشاور امنیت ملی کنونی کاخ سفید تهیه کرد که در آن اشاره می‌شود سیاست گام به گام در رابطه با جمهوری اسلامی کارساز نیست زیرا مشکل است به نتیجه برسد و در نیمه‌ی کار، زمانی که رهبران این کشور به حداقل خواست‌های خود برسند، عقب خواهند کشید.

با وجود این مشکلات و بن‌بست کنونی در مذاکرات وین، آمریکا بر لزوم ادامه گفتگوهای غیرمستقیم با جمهوری اسلامی اصرار می‌ورزد. در این ساعات که هنوز توطئه خنثی شده‌ی جمهوری اسلامی برای ربودن مسیح علینژاد روزنامه‌نگار و فعال حقوق زنان از خانه‌اش در نیویورک بر سر زبان‌هاست، بسیاری از مقامات آمریکایی ضمن محکوم کردن این اقدام تروریستی، خواهان از سر گرفتن سریع مذاکرات در وین هستند. رابرت مالی مسئول پرونده ایران در وزارت خارجه آمریکا و مذاکره کننده ارشد در مذاکرات وین در حساب کاربری توئیتر خود ضمن محکوم کردن این توطئه نوشت: «ایالات متحده همچنان مایل به ادامه فعالیت‌های دیپلماتیک برای بازگشت به توافق هسته‌ای است.» ند پرایس سخنگوی وزارت خارجه نیز در پاسخ به روزنامه‌نگاری که پرسیده بود آیا تلاش برای ربودن مسیح علینژاد می‌تواند بر مذاکرات هسته‌ای تاثیر بگذارد گفت «نگرانی فوری ایالات متحده محدود کردن  برنامه هسته‌ای ایران است.» جنیفر ساکی، سخنگوی کاخ سفید نیز در نشست خبری خود طرح ربودن مسیح علینژاد را محکوم کرد و درباره تاثیر این توطئه بر مذاکرات احیای برجام گفت: «آمریکا هرگز ایران را به ‌عنوان بازیگری خوب در جهان ارزیابی نکرده اما با توجه به منافع آمریکا، این کشور مذاکرات هسته‌ای با ایران را ادامه می‌دهد.»
احمد رأفت

[کیهان لندن شماره ۳۲۰]