جوزپ بورل مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا با وجود اینکه دولت‌های اروپایی و آمریکا کم و بیش تأیید می‌کنند «برجام مُرده» است اما همچنان به طرز عجیبی روی احیای آن اصرار دارد.
رافائل گروسی مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی سه‌شنبه ۷ فوریه (۱۹ بهمن) در نشستی که اندیشکده «چتم هاوس» برگزار کرد گفت در صورت شکست مذاکرات اتمی وضعیت می‌تواند به سرعت بدتر شود و اگر برجام احیا نشود اوضاع بدتر خواهد بود.
وی تأکید کرد «خاورمیانه وضعیتی منحصر به فرد از مشکلات است که در صورت شکست تلاش‌های دیپلماتیک تشدید خواهد شد. من این را به نفع کسی نمی‌دانم که در آنجا [خاورمیانه] گسترش تسلیحات اتمی وجود داشته باشد. فکر می‌کنم که ما وضعیت شکننده را تشدید خواهیم کرد. ما هنوز به آن مرحله نرسیده‌ایم اما واقعاً فرصتی هم برای شکست خوردن نداریم.»
گروسی همچنان گفت نمی‌داند که در نهایت برجام احیا می‌شود یا نه اما بار دیگر تکرار کرد که مقامات جمهوری اسلامی به تدریج درستی و نظارت‌های آژانس به بخش‌هایی از برنامه‌های خود را کم کردند و مانع دیده شدن برخی «اقدامات بسیار بسیار مهم» توسط آژانس شده‌اند و این مسئله او را نگران می‌کند.
وی همچنین تأکید کرد که قرار است در هفته‌های آینده به تهران برود و با مقامات جمهوری اسلامی گفتگو کند. مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پیش از این گفته بود ایران مقدار کافی اورانیوم غنی‌شده برای تولید چند بمب اتم را در اختیار دارد.
کمال خرازی رئیس شورای روابط خارجی جمهوری اسلامی اواخر آذرماه گفته بود «ما توانایی تولید بمب اتم را داریم ولی قصدی برای این کار نداریم، چون از نظر راهبردی اعتقاد داریم تولید بمب راهگشا نیست» اما محمد اسلامی رئیس سازمان انرژی اتمی جمهوری اسلامی پیشتر در سوم امرداد ۱۴۰۱ در مصاحبه با ایسنا گفت «رآکتورهای تحقیقاتی غنی‌سازی ۹۰ درصد داشتند.»
سعید جلیلی دبیر سابق شورای عالی امنیت ملّی جمهوری اسلامی بهمن ۱۴۰۰ در نامه‌ای از علی خامنه‌ای خواست که نظام از برجام خارج شود و سطح غنی‌سازی اورانیوم را به ۹۰ درصد برساند و بعد با آمریکا وارد مذاکره مستقیم شود. در جمهوری اسلامی افراد و جریان‌های قدرتمندی هستند که باور دارند دستیابی به سلاح اتمی امنیت و بقای جمهوری اسلامی را تضمین می‌کند.
«گزینه کُما» چیست؟ «برجام مُرده اما وانمود کنید زنده است تا تحریم‌ها بیشتر نشود!»
تیم کارشناسان ارشد جمهوری اسلامی در وین ماندند، در حالیکه همه هیئت‌ها به پایتخت‌هایشان بازگشتند! آنها مانده‌اند تا اینطور وانمود شود که برجام زنده است!https://t.co/DlrgMWLXqR pic.twitter.com/ZpuNRQvx67
— KayhanLondon کیهان لندن (@KayhanLondon) December 7, 2021
در این میان، روزنامه «وال‌استریت ژورنال» در گزارشی می‌نویسد جوزپ بورل مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا از تلاش‌ها برای «احیای برجام» دست‌بردار نیست، حتا در شرایطی که جمهوری اسلامی معترضان را در داخل سرکوب و به روسیه در جنگ علیه اوکراین کمک می‌کند.
در قطاری امن که از سفر رهبران اتحادیه اروپا به کی‌یف بازمی‌گشت، بورل به وال‌استریت ژورنال در پاسخ به آنهایی از تلاش‌هایش برای احیا برجام انتقاد می‌کنند گفت شاید آنها به «قدر کافی» در مورد خطرات ایران هسته‌ای آگاه نیستند.
با وجود اینکه مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی می‌گوید «از برجام فقط یک پوسته خالی باقی مانده است» و جو بایدن رئیس جمهوری و آنتونی بلینکن وزیر خارجه آمریکا می‌گویند «برجام مُرده» است اما مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا دائم تکرار می‌کند که هیچ جایگزین خوبی برای آن وجود ندارد حتا اگر تمرکز دولت بایدن روی احیای برجام نباشد.
برخی تحلیلگران معتقدند اصرار بورل روی «احیای برجام» در صورتی که حتا قدرت‌های اروپایی عضو آن از جمله آلمان اولویت‌شان مذاکره اتمی با جمهوری اسلامی را از روی میز کنار زده و بر خیزش ضدحکومتی مردم در ایران متمرکز شده‌اند یک موضع تاکتیکی برای کاهش احتمال اقدامات جنون‌آمیز جمهوری اسلامی است. درواقع بورل نمی‌خواهد به نمایندگی از اتحادیه اروپا رسماً در صورِ اسرافیل برجام بدمد.
میخائیل اولیانوف نماینده روسیه در مذاکرات اتمی وین پیش از این به مقامات جمهوری اسلامی هشدار داده بود که آمریکا و اروپا سراغ «پلان B» رفته‌اند. از سوی دیگر، کم نیستند تحلیلگرانی که می‌گویند یکی از گزینه‌های جمهوری اسلامی برای مقابله با تغییر رژیم دستیابی به سلاح اتمی است.
کاترین کولونا وزیر خارجه فرانسه نیز در سفر به عربستان گفت مذاکرات اتمی با جمهوری اسلامی به بن‌بست رسیده است. کریستوفر بورگر سخنگوی وزارت خارجه آلمان نیز به تازگی اظهار داشت دلیلی برای ازسرگرفتن مذاکرات برجام دیده نمی‌شود.
نکته قابل توجه اینکه جوزپ بورل به همان دلیلی مدام بر ضرورت «احیای برجام» اصرار می‌کند که جو بایدن به همان دلیل از اعلام رسمی «مرگ برجام» خودداری می‌کند: به محض اعلام رسمی مرگ برجام آخرین روزنه‌های دیپلماتیک بسته می‌شود و گزینه‌های نظامی باید روی میز قرار داده شود.
از آنجا که جمهوری اسلامی خود را در لبه‌ی پرتگاه می‌بیند این احتمال که به هر اقدامی واکنش ایذایی نشان دهد وجود دارد و این مورد پسند غربی‌ها و شرکای منطقه‌ای آنها نیست. در تهران نیز گویا ترجیح داده‌اند مرگ برجام را در عمل ببینند اما خبر آن را از زبان خود یا دیگری نشنوند.
در جمهوری اسلامی نیز همه می‌دانند امیدی به «احیای برجام» نیست. اما نه تهران از برجام خارج می‌شود و نه غربی‌ها رسماً پایان آن را اعلام می‌کنند. به نظر می‌رسد این یک توافق نانوشته بین طرفین برای زمان خریدن با دو هدف متفاوت است: جمهوری اسلامی به امید معجزه و چه بسا رسیدن به بمب اتمی و غربی‌ها با سنجش پیامدهای گزینه‌های احتمالی که یکی از آنها تغییر رژیم توسط مردم است تا تمامی حمایت‌های خود را به آنسو متوجه کنند.
