رافائل گروسی مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی می‌گوید او در مقامی نیست که اعلام کند روند مذاکرات برای احیای توافق هسته‌ای با جمهوری اسلامی «مرده یا زنده است.» در حقیقت این مقام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اذعان دارد که این روند مرده، ولی کسی حاضر نیست مسئولیت اعلام مرگ آن را بپذیرد. موضع مشابهی را می‌توان در تحلیلی که در روزنامه «جوان» وابسته به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی منتشر شده نیز مشاهده کرد. نویسنده این مقاله می‌نویسد «بیرون رفتن از یرجام نیز تا کنون راهبرد ایران نبوده است. روش ما باید همان روش غرب باشد، یعنی در برجام بمانیم اما به آن عمل نکنیم.»
این روزها در آستانه سومین سال آغاز گفتگوها برای احیای توافق هسته‌ای قرار داریم. گفتگوهایی که قبل از آغاز انقلاب «زن، زندگی، آزادی» متوقف شد و در شرایط کنونی بازگشت طرفین به میز مذاکرات قابل تصور نیست. خیزش مردمی در ایران تنها «مشکل» بر سر راه آغاز مجدد مذاکراتی که پایانی برای آن در افق دیده نمی‌شود نیست. حمله روسیه، یکی از کشورهایی که در این مذاکرات نه تنها حضور دارد بلکه تا کنون نقشی تعیین کننده ایفا کرده است، به اوکراین نیز یکی دیگر از موانع جدی برای بازگشت به میز مذاکرات است. مانعی که با توجه به همکاری نظامی جمهوری اسلامی با روسیه در جنگ اوکراین ابعاد جدی‌تری یافته است.
اروپا به دنبال دَم مسیحایی برای زنده کردن برجام
البته رافائل گروسی چون جوزپ بورل مقام ارشد سیاست خارجی و امنیت اتحادیه اروپا ، با وجود اینکه امکانی برای احیای برجام در افق دیده نمی‌شود، هنوز اصرار دارد که باید به دنبال مذاکره بود. جوزپ بورل که هماهنگی مذاکرات هسته‌ای با جمهوری اسلامی را بر عهده دارد، در گفتگو با «وال استریت ژورنال» منتقدان اصرار برای ادامه گفتگوهای برجامی را متهم می‌کند که «به اندازه کافی» خطر ایرانِ مجهز به سلاح اتمی را درک نمی‌کنند و می‌افزاید «تا آنجا که من می‌دانم، جایگزینی برای این توافق با هدف جلوگیری از هسته‌ای شدن ایران وجود ندارد.»
البته جمهوری اسلامی مدت‌هاست که اورانیوم را در حد ۶۰ درصد غنی‌سازی می‌کند و به گفته رافائل گروسی این کشور اورانیوم غنی‌سازی شده برای «چند بمب هسته‌ای» در اختیار دارد. جوزپ بورل می‌گوید اگر جمهوری اسلامی رفتار خود را با معترضین ایرانی ملایم کند و احکام اعدام برای آنها صادر نکند، بازگشت به میز مذاکرات برای احیای برجام تسهیل خواهد شد. مقام ارشد سیاست خارجی و امنیت اروپا می‌افزاید این مسئله را در آخرین گفتگوهای تلفنی خود با حسین امیرعبداللهیان به او گوشزد کرده است. البته اگر مقامات آلمان، بریتانیا و فرانسه، سه کشور عضو مذاکرات هسته‌ای با جمهوری اسلامی، مدت‌هاست اشاره‌ای به برجام نمی‌کنند، نباید آن را دلیل مخالفت آنها با ادامه این گفتگوها دانست. هر سه کشور بعلاوه آمریکا همچنان معتقدند که باید در کنار میز مذاکرات ایستاد و تا شرایط مهیا شد دوباره نشست و گفتگو با جمهوری اسلامی را از سر گرفت. در همان نشست پارلمان اروپا نیز که اکثریت مطلق نمایندگان به تروریست اعلام کردن سپاه پاسداران انقلاب اسلامی رای دادند، قطعنامه دیگری با درخواست پایان مذاکرات اتمی با جمهوری اسلامی رای نیاورد.
پرونده دیگری که در رابطه با جمهوری اسلامی روز میز کشورهای اروپائی قرار گرفته است، طرح قرار دادن سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در فهرست سازمان‌های تروریستی است. پارلمان اروپا و پارلمان‌های بریتانیا و هلند با رای اکثریت قاطع نمایندگان رای به تروریستی خواندن سپاه پاسداران انقلاب اسلامی داده‌اند، با وجود این دولت بریتانیا اعلام کرد که اجرای چنین طرحی فعلا در دستور کار قرار ندارد. دولت هلند نیز اظهارات مشابهی ابراز داشته است. شورای وزرای خارجه اتحادیه اروپا قرار است در نشست آینده که اول اسفند (۲۰ فوریه) در بروکسل برگزار می‌شود، این طرح را در دستور کار خود قرار دهد. البته جوزپ بورل بلافاصله پس از رای تاریخی پارلمان اروپا، خودش با اجرای این طرح مخالفت کرد. توبیاس بیلدستروم وزیر خارجه سوئد، کشوری که در ۶ ماه اول سال جاری میلادی ریاست ادواری اتحادیه اروپا را بر عهده دارد، نیز معتقد است که شرایط برای چنین تصمیمی مهیا نیست.
مخالفت‌ها با قرار دادن سپاه پاسداران در فهرست گروه‌های تروریستی
در این رابطه برخی مقامات ارشد اروپا مانند اورسولا فون درلاین رئیس کمیسیون اروپا که به مثابه دولت مشترک ۲۷ کشور عضو اروپا عمل می‌کند، اگرچه در موافقت با قرار گرفتن سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در فهرست گروه‌های تروریستی صحبت کرده‌اند، ولی به نظر نمی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌آید که اقدامی در این جهت تا کنون انجام داده باشند. مخالفان علنی تروریست خواندن سپاه پاسداران برای اثبات نظر خود دلایل مختلفی می‌آورند. مقام ارشد سیاست خارجی و امنیت اروپا و برخی دیگر می‌گویند برای اینکه اتحادیه اروپا بتواند سازمانی را در فهرست گروه‌های تروریستی قرار دهد، باید این سازمان، و نه فرد یا افرادی از آن، در دادگاهی در یکی از کشورهای عضو متهم به انجام عملیات تروریستی شده باشد، یا اینکه شورای امنیت سازمان ملل متحد این سازمان را در فهرست سازمان‌های تروریستی خود قرار دهد. البته شورای قضائی اروپا در سال ۲۰۱۷ در این رابطه اعلام کرد که برای قرار دادن یک سازمان در فهرست اروپائی گروه‌های تروریستی می‌توان به مدارک، شواهد و رای دادگاه کشوری غیراروپائی نیز استناد کرد.
دلیل حقوقی دیگری که مخالفان قرار گرفتن سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در لیست تروریسم می‌آورند موقعیت حقوقی این نهاد در جمهوری اسلامی است. بنا بر قانون اساسی جمهوری اسلامی، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی مانند ارتش یکی از نیروهای مسلح کشور است و بنابراین نمی توان این نهاد را با گروه‌هایی چون القاعده یا داعش مقایسه کرد. آنها که در اروپا بر طبل این ویژگی می‌کوبند می‌گویند اگر سپاه پاسداران انقلاب اسلامی که بازوی نظامی یک کشور است را تروریست بدانیم، پس باید کل آن کشور را تروریست بخوانیم و علی خامنه‌ای را نیز که فرمانده کل قوا در جمهوری اسلامی است، فرمانده یک گروه تروریستی تلقی کنیم. پیروان این نظریه می‌افزایند این تصمیم می‌تواند عواقب بسیار خطرناکی به دنبال داشته باشد و به رویارویی نظامی با جمهوری اسلامی نیز منجر شود. اروپا که امروز درگیر جنگ اوکراین است، به هیچ وجه نه می‌خواهد و نه می‌تواند قدم به بحران مشابهی در منطقه‌ای دیگر بگذارد. گروهی دیگر نیز در اروپا بر این نظرند که تا کنون تنها سه کشور ایالات متحده، بحرین و پادشاهی سعودی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را در فهرست گروه‌های تروریستی خود قرار داده‌اند، و دیگر کشورها حتی خارج از اروپا نیز به همین دلایل و یا دلایل دیگری از این اقدام تا کنون سر باز زده‌اند.
تحریم‌های جدید اروپائی در راه است
به احتمال زیاد، اگر در چند روز باقیمانده به نشست وزرای خارجه اتحادیه اروپا معجزه‌ای رخ ندهد، تصمیم‌گیری در رابطه با طرح قرار دادن سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به جلسات بعدی موکول خواهد شد، ولی برای «تنبیه» جمهوری اسلامی نام چند فرد و نهاد دیگر را به فهرست تحریم‌ها خواهند افزود. در حال حاضر ۱۵۵ شخصیت حقیقی و حقوقی جمهوری اسلامی توسط اتحادیه اروپا تحریم شده‌اند و ۳۸۵۴ تحریم دیگر هم به تصویب رسیده‌اند. جمهوری اسلامی پس از روسیه در مقام دوم از نظر تحریم‌های اروپائی قرار دارد. توبیاس بیلدستروم وزیر خارجه سوئد و رئیس ادواری شورای وزرای خارجه اتحادیه اروپا که مخالف قرار دادن سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در فهرست گروه های تروریستی است می گوید «ما با تمام توان نقض حقوق بشر در جمهوری اسلامی را محکوم می‌کنیم، ولی نمی‌توان چون این کشور ناقض حقوق بشر است، بازوی نظامی‌اش را تروریست خواند!» جوزپ بورل نیز با تمسخر کسانی را که خواهان تروریستی خواندن سپاه پاسداران انقلاب اسلامی هستند متهم می‌کند که چون «از این نهاد خوششان نمی‌اید می‌خواهند در این فهرست قرار گیرد!»
هزینه‌های تروریست خواندن سپاه پاسداران
البته قرار دادن سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در فهرست اروپائی گروه‌های تروریستی تنها هزینه سیاسی برای کشورهای عضو اتحادیه اروپا نخواهد داشت. چنین اقدامی هزینه اقتصادی سنگینی نیز به دنبال خواهد آورد. مبادلات اقتصادی با کشوری که بازوی نظامی‌اش رسما تروریست اعلام شده قابل تصور نیست. قرار دادن سپاه در فهرست گروه‌های تروریستی به معنای به صفر رساندن مبادلات اقتصادی مستقیم کشورهای عضو اتحادیه اروپا با جمهوری اسلامی است. البته کم نیستند کشورهائی ثالثی که می توانند در این مبادلات غیرمستقیم نقش ایفا کنند، چنانکه در حال حاضر نیز آنچه جمهوری اسلامی به دلیل تحریم‌ها نمی تواند از اروپا وارد کند، مانند اسلحه و مهمات، از طریق کشورهای ثالث راهی ایران می‌شوند. آخرین نمونه‌اش فشنگ‌های ساچمه‌ای یک شرکت فرانسوی- ایتالیائی است که در اعتراض‌های پنج ماه گذشته مورد استفاده قرار گرفتند و بسیاری چشم خود را در پیامد اصابت این گلوله‌ها از دست دادند. البته باید به این ضرر اقتصادی قابل توجه، هزینه‌های امنیتی برای مقابله با عملیات تروریستی واکنشی گروه‌های وابسته و تحت حمایت جمهوری اسلامی را در صورت قرار گرفتن سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در فهرست تروریست‌ها نیز به آن افزود. هزینه‌ای که برخی آنرا ۱۰۰۰ میلیارد یورو برآورد کرده‌اند.
احمد رأفت
