آمارهای جدید گمرک چین حاکی از افزایش صادرات این کشور به ایران و کاهش شدید صادرات ایران به چین است. برخلاف توهم جمهوری اسلامی مبنی بر سرمایه‌گذاری چین در ایران به دنبال قرارداد ۲۵ ساله، سرمایه‌گذاری چینی‌ها در ایران ظرف دو سال ۹۸ درصد کاهش پیدا کرده است.
آمارهای جدید گمرک چین حاکی است که این کشور در سه ماه ابتدایی سال جاری میلادی، بیش از چهار میلیارد دلار صادرات به ایران داشته؛ رقمی که نسبت به دور مشابه پارسال ۵۲ درصد رشد نشان می‌دهد.
بر اساس گزارش گمرک چین، این کشور در سه ماه نخست سال ۲۰۲۳ رقمی معادل ۲/۹ میلیارد دلار نیز واردات از ایران داشته است که نسبت به سه ماهه ابتدایی سال ۲۰۲۲ بیش از ۴۱ درصد کاهش نشان می‌دهد.
دلایل افت چشمگیر صادرات ایران به چین مشخص نیست، اما طی ماه‌های گذشته فعالان اقتصادی و تجاری ایران از تصاحب برخی بازارهای کالاهای ایرانی در چین توسط روسیه خبر داده بودند.
از سوی دیگر خبرگزاری دولتی «ایرنا» نیز گزارش داده که کاهش حدود ۲۰ درصدی قیمت نفت یکی از علل کاهش ارزش واردات چین از ایران در سه ماهه نخست ۲۰۲۳ بوده است. کارشناسان اما معتقدند روسیه توانسته بخشی از سهم ایران از بازار وارداتی چین را به ویژه در صنعت نفت و پتروشیمی و فولاد از آن خود کند.
در همین زمینه امین ابراهیمی مدیر عامل شرکت فولاد خوزستان نیز پیشتر و در ۱۰ فروردین ۱۴۰۲ در گفتگو با وبسایت «اکو ایران» گفته بود که روسیه با عرضه فولاد به زیر قیمت‌های جهانی، بازارهایی را که ایران طی چهار دهه تحریم برای خود ایجاد کرده بود، به هم زده است.
مدیر عامل شرکت فولاد خوزستان تأکید کرده بود که روس‌ها «سوار بازار» شدند و صادرات محصولات فولادی ایران افت کرد.
خبرگزاری رویترز نیز روز گذشته در گزارشی به کاهش صادرات نفت ایران به چین پرداخته و به نقل از کارشناسان نفتی نوشته که جمهوری اسلامی برای صادرات نفت خود به چین در ماه ژوئن تخفیفی ۱۱ دلاری در ازای هر بشکه نفت در نظر گرفته که از میزان تخفیف نفت اورال روسیه به چین نیز بیشتر است.
در این گزارش از قول منابع صنعتی و تجاری نفت آمده است که پالایشگاه‌های دولتی بزرگ «پتروچاینا» و «ساینوپک» چین که بعد از تحریم‌های غرب، خرید نفت از روسیه را متوقف کرده بودند از فوریه امسال خرید نفت روسیه را از سر گرفته‌اند.
همچنین دو پالایشگاه عظیم خصوصی «هنگلی پتروشیمی» و «شنگ هونگ شرقی» منطقه جیانگسو نیز از ماه گذشته نفت روسیه را با تخفیف بیشتر وارد می‌کنند. قول‌های دولتی صنعت نفت چین در حالیکه بر واردات نفت از روسیه تمرکز کردهاند که شرکت‌های نفتی مستقل و کوچک‌تر را نیز به خرید نفت تولیدکننده‌های جایگزین، مثل جمهوری اسلامی یا ونزوئلا، ترغیب کردهاند.
گزارش رویترز بر اساس آمارهای گمرکی چین اعلام کرده که این کشور در ماه گذشته روزانه دو میلیون و ۲۶۰ هزار بشکه نفت از روسیه خریداری کرده است که رکوردی تاریخی به‌شمار می‌رود. در همین حال به دلیل تحریم‌های ایران، هیچ نشانی از معاملات نفتی شرکت‌های نفتی مستقل و کوچک با جمهوری اسلامی در آمارهای گمرکی چین وجود ندارد. رویترز تأکید کرده که محموله‌های نفتی ایران با هدف دور زدن تحریم‌ها، اغلب تحت عنوان نفت کشورهای دیگر به پکن صادر شده است.
جدا از آنکه روسیه سهم ایران در بازارهای وارداتی چین را گرفته و حتی تخفیف‌های عجیب جمهوری اسلامی برای فروش نفت به چین هم کارساز نبوده، اما موضوع افزایش صادرات چین به ایران در مقایسه با سیاست جایگزین کردن روسیه با ایران قابل توجه است.
وانگ یی وزیر خارجه چین فروردین ۱۴۰۰ در سفر به تهران سند برنامه همکاری جامع جمهوری اسلامی ایران و جمهوری خلق چین معروف به «قرارداد ۲۵ ساله ایران و چین» را امضا کرد. محمدجواد ظریف وزیر خارجه وقت جمهوری اسلامی مدعی شده بود که این قرارداد ایران را یه جاده ابریشم باز می‌گرداند!
چند ماه پس از امضای رسمی این قرارداد و در دی‌ماه ۱۴۰۰ نیز حسین امیر عبداللهیان وزیر امور خارجه در دولت ابراهیم رئیسی از «عملیاتی» شدن «سند همکاری‌های ۲۵ ساله ایران و چین» خبر داد.
هرچند متن قرارداد میان جمهوری اسلامی و چین منتشر نشد اما جزییاتی از آن توسط برخی منابع مطلع، از جمله وبسایت «اویل پرایس» منتشر شد. بر اساس این قرارداد قرار بود چین در بخش‌های مختلف عمرانی، صنعتی، تولیدی و همچنین در صنعت نفت و گاز ایران سرمایه‌گذاری کند.
به گزارش «اویل پرایس» سرمایه‌گذاری ۲۸۰ میلیارد دلاری چین برای توسعه بخش‌های نفت، گاز و پتروشیمی ایران بخشی از این قرارداد بوده که این مبلغ در پنج سال نخست پس از آغاز این قرارداد ۲۵ ساله باید پرداخت می‌شد و آنطور که تا کنون مشخص شده، در چهار دوره پنج ساله بعدی نیز مبالغ دیگری بر اساس توافق طرفین، تعیین و برای سرمایه‌گذاری در این حوزه‌ها پرداخت خواهد می‌شد.
«اویل پرایس» تأکید کرده بود که چند مرکز مهم مرتبط با نفت، گاز و پتروشیمی در تبریز واقع شده است. همچنین نقطه شروع خط لوله انتقال گاز تبریز- آنکارا، نقطه محوری از ۲۳۰۰ کیلومتری جاده ابریشم جدید است که چین از طریق این مسیر که از مبداء ارومچی مرکز استان سین کیانگ غربی آغاز می‌شود، به قزاقستان، قرقیزستان، ازبکستان و ترکمنستان و به ایران و سپس از طریق ترکیه به اروپا متصل می‌شود.
اکنون با گذشت دو سال و با وجود امتیازهای ویژه‌ای که جمهوری اسلامی در قالب این قرارداد و درواقع با «ایرانفروشی» به چین کمونیست داده، چین نه تنها به افزایش سرمایه‌گذاری در ایران نپرداخته بلکه روند سرمایه‌گذاری این کشور در ایران در این دوره با کاهش ۹۸ درصدی روبرو شده است.
روزنامه «دنیای اقتصاد» در همین رابطه گزارش داده که چین در حالی طی دو سال گذشته سرمایه‌گذاری زیادی را در منطقه و در کشورهایی در همسایگی ایران انجام داده که سرمایه‌گذاری این کشور در ایران آب رفته است!
بر اساس این گزارش ارزش قراردادهای منعقد شده با ایران توسط بنگاههای چینی در سال ۲۰۲۱ به ۵۷ میلیون دلار رسید؛ در حالیکه در سال ۲۰۱۹ این رقم ۳/۱ میلیارد دلار بود که آب‌رفتگی پول‌های چینی در ایران را نشان می‌دهد. حال آنکه افغانستان تنها در یک فقره قرارداد برای میادین نفتی میزبان ۶۹۰ میلیون دلار از سوی چین است که طی بازه زمانی چهارساله پرداخت خواهد شد. پاکستان نیز در دوره همه‌گیری کرونا بیش از ۵۳۰ میلیون دلار سرمایه چینی جذب کرده است.
آمارهای سرمایه‌گذاری چین در دیگر کشورهای منطقه هم قابل توجه است؛ حجم سرمایه‌گذاری مستقیم چین در ترکمنستان، ۳۳۶ میلیون دلار بوده است. در سال ۲۰۲۰، شرکت‌های چینی ۲۷ قرارداد پروژه‌‌‌های جدید به ارزش کلی ۴۵۷ میلیون دلار و گردش مالی ۱۶۵ میلیون دلار را در ترکمنستان امضا کردند. سرمایه‌گذاری مستقیم چین در کویت، همسایه دریایی ایران، در سال‌های اخیر به ۴۱۰ میلیون دلار رسیده است که تخمین زده می‌شود این میزان در سال ۲۰۲۲، افزایش نیز داشته باشد.
عربستان سعودی کشور دیگری که با ایران مرز دریایی دارد، در سال ۲۰۲۱ مجموعا ۵۱۴ میلیون دلار سرمایه‌گذاری از طرف چین را میزبانی کرده است. امارات متحده عربی، از سال ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۱، در یک فقره در مجموع ۹/۸ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری مستقیم از چین را دریافت کرده که این میزان در سال ۲۰۲۱ معادل ۵۶۰ میلیون دلار بوده است. عمان نیز در فاصله میان آوریل تا ژوئن سال ۲۰۱۹، ۱/۰۷ میلیارد یورو سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی از چین جذب کرده که نسبت به مدت مشابه آن در ۲۰۱۸، پنج برابر رشد را تجربه کرده است.
حتی عراق هم در سال ۲۰۲۱ میزبان ۱۷۹ میلیون دلار سرمایه‌گذاری مستقیم از چین بوده است که برخی منابع این رقم را بیش از ۲۰۰ میلیون دلار اعلام کردهاند. ارزش قراردادهای منعقد شده بنگاههای چینی در عراق در سال ۲۰۲۱ به رقم ۵/۴ میلیارد دلار رسیده بود.
این ارقام نشان می‌دهد چین همچنان به توسعه اقتصادی خود و سرمایه‌گذاری خارجی در دیگر کشورها مشغول است اما با وجود قرارداد ۲۵ ساله جمهوری اسلامی با این کشور، چین طی دو سال نخست پس از این قرارداد سرمایه‌گذاری خود در ایران را نه تنها افزایش نداده بلکه تقریبا ۱۰۰ درصد کاهش داده است. در چنین شرایطی مشخص نیست آیا ضمانت اجرایی در قرارداد ۲۵ ساله برای چین در نظر گرفته شده یا مقامات جمهوری اسلامی فقط در قالب یک قرارداد ایرانفروشی متعهد شده‌اند امتیازها و تخفیفات ویژه به چین بدهند؟!
