سفر فیصل بن فرحان وزیر خارجه عربستان به تهران برای مقامات جمهوری اسلامی جذاب بود زیرا بعد از ۱۷ سال یک مقام عالی‌رتبه سعودی به ایران رفت. او علاوه بر دیدار با حسین امیرعبداللهیان وزیر خارجه دولت سیزدهم با سید ابراهیم رئیسی نیز دیدار کرد.
برای جمهوری اسلامی نمایش اینکه در منطقه منزوی نیست اولویت اصلی است اما مقامات تهران بهتر از هرکسی می‌دانند سعودی‌ها نه اهل سرمایه‌گذاری در ایران‌اند و نه تحریم‌ها این اجازه را به ریاض خواهد داد.
سفر فیصل بن فرحان به تهران با گفتگوهای عربستان سعودی با اسرائیل برای عادی‌سازی روابط همزمان است. هرچند ریاض و تل‌آویو رسماً روابط سیاسی ندارند اما مدت‌هاست در بالاترین سطوح امنیتی و نظامی همکاری مشترک دارند. عادی‌سازی روابط میان عربستان و اسرائیل آنقدر برای واشنگتن مهم است که حتا بعد از پایان دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ به عنوان معمار «پیمان ابراهیم» در دولت جو بایدن نیز آن رویه دنبال شد. با اینکه گفته می‌شود عادی‌سازی روابط بین آنها بعید است اما روابط رو به رشد عربستان و اسرائیل در همه ابعاد کاملاً روشن است به ویژه آنکه آنها دشمن مشترک دارند: جمهوری اسلامی و گروه‌های نیابتی آن در منطقه.
در چنین وضعیتی ابراهیم رئیسی روز شنبه ۲۷ خرداد در دیدار با بن فرحان گفت که «تنها دشمنان مسلمانان و در رأس آنها رژیم صهیونیستی از توسعه همکاری‌های دوجانبه و منطقه‌ای ایران و عربستان ناراحت هستند.» وی افزود: «رژیم صهیونیستی نه فقط دشمن فلسطینیان که تهدیدی برای همه مسلمانان است و عادی‌سازی روابط برخی کشورها با این رژیم نه تنها امنیت‌ساز نیست بلکه مخالف نظر امت اسلامی هم هست.»
حرف‌های رئیسی در این دیدار درست در نقطه مقابل مناسباتی قرار دارد که سعودی‌ها در مورد روابط با اسرائیل پیش گرفته‌اند.
برخی منابع مدعی شده‌اند وزیر خارجه عربستان حامل پیام مهم ملک سلمان پادشاه عربستان است. بعضی مقامات حکومتی و رسانه‌های داخلی تفسیرشان این است که ریاض تصمیم گرفته از آمریکا و اسرائیل فاصله بگیرد. اما در شرایطی که صحبت از «آغاز فصل نو بین تهران و ریاض» و «همگرایی با چاشنی نفت و اقتصاد» بوده است، وزیر خارجه عربستان مقامات جمهوری اسلامی را در کنفرانس خبری مشترک با حسین امیرعبداللهیان نقره‌‌داغ کرد! او حاضر نشد پشت به دیواری بایستد که روی آن قاب عکس قاسم سلیمانی فرمانده پیشین «سپاه قدس» که در دی‌ماه ۹۸ در حمله پهپادی آمریکا کشته شد نصب بود. فیصل بن فرحان سالن را ترک کرد.
هرچند خبرگزاری تسنیم نوشت که او به خاطر توییت یک خبرنگار اصلاح‌طلب ناراحت شده و فارس گزارش داد که «مشکل فنی» بود اما این واقعیت آشکار را نمی‌شود لاپوشانی کرد.
وزیر خارجه عربستان به خاطر عکس قاسم سلیمانی محل کنفرانس را ترک کرد
تهران
شنبه ۲۷ خرداد ۱۴۰۲
فیصل بن فرحان وزیر خارجه عربستان که به تهران سفر کرده حاضر نشد در جایگاهی که عکس قاسم سلیمانی پشت سرش قرار داشت حاضر شود و سالن کنفرانس خبری را ترک کرد.
ناصر کنعانی سخنگوی وزارت خارجه… pic.twitter.com/TeYZzGYBR5
— KayhanLondon کیهان لندن (@KayhanLondon) June 18, 2023
کاری که فیصل بن رحمان کرد نهایت تحقیر جمهوری اسلامی است اما مصلحت نظام حکم می‌کند که آن را توجیه کرده و به روی خود نیاورد. وبسایت «رویداد ۲۴» گزارش داد که ظاهراً ماجرا بر سر قاب عکس سلیمانی در محل نشست خبری بود که طرف عربستانی مخالف آن بود و در لحظه آخر عکس برداشته نشد و اتاق نشست خبری تغییر کرد تا مذاکرات بدون دردسر پیش برود. احتمالاً اگر چنین اتفاقی در دولتی دیگر رخ داده بود، تا کنون ده بار حکم اعدام وزیر خارجه توسط نیروهای ارزشی صادر شده بود و فریاد واسلاما هنوز تمام نشده بود؛ اما این بار دولت «خودی» بود و اگر عکس سردار از ساختمان وزارتخانه هم خارج می‌شد، مشکلی وجود نداشت!
برخی تحلیلگران معتقدند نزدیکی عربستان سعودی به جمهوری اسلامی در مقطعه ایجاد فضای صلح از ترس اقدامات رژیم ایران در پی فشارهای بین‌المللی است. مصلحت حکم کرده که جمهوری اسلامی در توهم روابط عادی با عربستان باشد تا هزینه‌ها بیش از این بالاتر نرود. درست مثل بازیکنان دو تیم فوتبال که در دیدار نهایی خسته دقایق وقت اضافی را کژ دار و مریز پاسکاری می‌کنند و وقت‌کُشی تا سرنوشت در ضربات پنالتی مشخص شود!
هنری روم کارشناس ارشد «مؤسسه واشنگتن» به المانیتور می‌گوید «در کوتاه مدت، تحریم‌های ایالات متحده و اقتصاد ضعیف ایران مانع بزرگی برای رشد روابط تهران و ریاض است اما در دراز مدت عربستان سعودی و سایر کشورهای خلیج فارس ممکن است تمایل بیشتری به آزمایش محدودیت‌های آمریکا داشته باشند، همانطور که امارات با صادرات نفت ایران انجام داده است، اینطوری به نظر می‌رسد آنها آرامش را از تهران می‌خرند.»
صنم وکیل مدیر برنامه خاورمیانه و شمال آفریقا «چتم هاوس» به المانیتور می‌گوید: «این اقدام بیشتر به روابط عمومی مربوط می‌شود تا نتیجه… ریاض هویج سرمایه‌گذاری در ایران را آویزان می‌کند، زیرا به خوبی می‌داند که تحریم‌ها مانع از هرگونه تلاش جدی در اینباره می‌شود. از آنجا که ریاض فرض می‌کند ایران مفاد توافق را زیر پا می‌گذارد، به دنبال نشان دادن نیّت خوب به چین و فراتر از آن است.»
جیسون برادسکی مدیر سیاست‌گذاری در سازمان «اتحاد علیه ایران هسته‌ای» نیز معتقد است «سعودی‌ها هیچ توهمی ندارند که رفتار بدخواهانه جمهوری اسلامی منشأ بی‌ثباتی در منطقه است… وزیر [فیصل بن فرحان] با لفاظی‌های اغراض‌آمیز و خوش‌بینانه صحبت می‌کند، اما به [رژیم] ایران اشاره می‌کند که باید بطور معناداری رفتارش را تغییر دهد. امتیاز دادن به ویژه در مورد موشک‌ها، پهپادها و [سپاه پاسداران انقلاب اسلامی] در دستور کار علی خامنه‌ای نیست. تحریم‌های ایالات متحده همچنان پابرجا هستند و پادشاهی سعودی به خوبی از تداوم آن آگاه است.»
چه عواملی سعودی‌ها را به پای میز مذاکره با جمهوری اسلامی ایران کشاند؟
[دیدگاه / نوید محبی از مدیران اتحادیه ملی برای دموکراسی در ایران (نوفدی)]
– ولیعهد عربستان سعودی، شاهزاده بن سلمان، انتظار داشت که برای اصلاحات پیشگامانه‌اش در این کشور محافظه‌کار و همچنین آغاز روند غیررسمی… pic.twitter.com/yIB7nEmkij
— KayhanLondon کیهان لندن (@KayhanLondon) April 22, 2023
در سطوح امنیتی و آکادمیک ایران می‌دانند عادی‌سازی روابط عربستان و اسرائیل تا چه اندازه برای آمریکا مهم است و چه پیامدهای بر امنیت جمهوری اسلامی دارد و تا چه اندازه به ضرر «محور مقاومت» است. سرداران سپاه پاسداران و مقامات سیاسی رژیم بارها گفته‌اند عربستان برای سرنگونی جمهوری اسلامی توطئه می‌کند اما کم نیستند مفسران و تحلیلگرانی که اتفاقاً برعکس معتقدند سعودی‌ها هیچ علاقه‌ای به سرنگونی جمهوری اسلامی ندارند.
عربستان از سرنگونی جمهوری اسلامی می‌ترسد؟
محمد طلال روزنامه‌نگار سرشناس عرب بهمن ۱۴۰۱ در توجیه اینکه چرا ریاض از سرنگونی جمهوری اسلامی می‌ترسد در «فارن پالیسی» می‌نویسد: «اگر اعتراضات مردم در ایران موفقیت‌آمیز باشد و منجر به سقوط جمهوری اسلامی شود، می‌تواند پیامدهای منطقه‌ای مشابه بهار عربی در برخی کشورهای عربی، به ویژه حوزه خلیج فارس، داشته باشد. این مسئله برای عربستان بسیار مهم است: اعتراضات جنبش سبز ایران در سال ۲۰۰۹ به عنوان مقدمه‌ای برای بهار عربی دو سال بعد عمل کرد. در آن زمان، کشورهای حاشیه خلیج فارس- به ویژه عربستان سعودی- سخت برای سرکوب اعتراضات در کشورهایشان تلاش کردند. ریاض با ترکیبی از تدابیر اقتصادی، سیاسی و امنیتی به تظاهرات در استان شرقی شیعه‌نشین این کشور پاسخ داد. در بحرین، تهدید بزرگتر بود: گروهی از کشورهای خلیج فارس به رهبری عربستان سعودی نیروهای خود را برای سرکوب اعتراضات تحت رهبری شیعیان اعزام کردند. امروز، اعتراضات جاری ایران می‌تواند بطور مشابه، زنان در سراسر عربستان سعودی و اقلیت‌های شیعه‌نشین شرق را به اعتراض برانگیزد.»
