آمارها از افزایش حجم نقدینگی، افزایش تورم، کاهش سرمایه‌گذاری و کاهش شدید ارزش پول ملی در ایران حکایت دارند. در چنین شرایطی چشم‌انداز اقتصادی کشور برخلاف ادعاهای مقامات دولتی، چشم‌اندازی منفی است.
در تازه‌ترین گزارش بانک مرکزی از خلاصه تحولات پولی کشور در اسفندماه سال گذشته، رشد نقدینگی کشور معادل ۱/۳۰ درصد و رشد پایه پولی کشور معادل ۴۲ درصد در یک بازه یک‌ساله اعلام شد. نرخ تورم در کشور بر پایه محاسبات مبتنی بر سال پایه پیشین، نزدیک به ۶۰ درصد نیز شده بود. در آنسو رتبه‌بندی جدید مجله «فوربس» به عنوان یکی از مهمترین نشریات اقتصادی جهان درباره رتبه‌بندی ارزش پول ملی کشورها نشان از آن دارد که ایران بی‌ارزش‌ترین پول جهان را دارد.
بر اساس رتبه‌بندی مجله آمریکایی «فوربس» ارزش پول ملی ایران در میان ۲۲۰ کشور جهان در پایین‌ترین مرتبه قرار دارد و حتی ارزش پول ملی کشورهایی مانند ویتنام، لائوس، سیرالئون و اندونزی بهتر و بالاتر از ریال ایران است.
این نشریه اقتصادی نوشته یک ریال تنها ۰/۰۰۰۰۲۴ دلار آمریکا خریداری می‌شود یا به عبارت دیگر، یک دلار برابر با ۴۲ هزار و ۲۷۳ ریال ایران است. این در حالیست که ۲۹ تیرماه، قیمت دلار در بازار آزاد به ۴۸ هزار و ۷۰۰ تومان و یا ۴۸۰ هزار ریال رسید.
«فوربس» همچنین گزارش داده که ایران در خلیج فارس بین عراق و افغانستان واقع شده و صادرکننده عمده نفت و گاز طبیعی در جهان است. با این حال، تحریم‌های اقتصادی در کنار ناآرامی‌های سیاسی و تورم بالا، بر پول ایران فشار آورده است.
این گزارش افزوده که ایران یکی از صادرکنندگان پیشرو در نفت و گاز طبیعی است ولی تحریم‌های اقتصادی ناشی از پنهانکاری اتمی جمهوری اسلامی، ناآرامی‌های سیاسی و تورم بالا، بر پول ایران فشار وارد کرده است.
بر اساس تحلیل کارشناسان تورم بالا یکی دیگر از عواملی است که باعث کاهش ارزش ریال ایران شده است. تورم در ایران در سال‌های اخیر به شدت افزایش یافته است و این امر باعث شده است که قدرت خرید مردم کاهش یابد. این امر باعث شده است که مردم برای خرید کالاهای ضروری خود مجبور باشند پول بیشتری بپردازند و این امر نیز به کاهش ارزش ریال ایران کمک کرده است.
همچنین کاهش ارزش ریال ایران تأثیر منفی بر اقتصاد ایران و زندگی مردم این کشور داشته بطوری که هزینه زندگی مردم افزایش و قدرت خرید آنها کاهش یافته است. از سوی دیگر صادرات ایران کاهش و واردات ایران افزایش داشته که این موضوع سبب کاهش درآمدهای دولت و افزایش کسری بودجه شده است.
بانک مرکزی جمهوری اسلامی نیز به تازگی آخرین آمارها از جزئیات متغیر‌های پولی و اعتباری در اسفندماه گذشته را منتشر کرده است. بر اساس این گزارش نرخ رشد پایه پولی در سال گذشته ۱۰/۸ واحد درصد افزایش یافته است. از سوی دیگر نرخ رشد نقدینگی در سال گذشته با با کاهش ۷/۹ واحد درصدی نسبت به سال ۱۴۰۰ مواجه شد و به ۳۱/۱ درصد رسید.
رکورد جدید نسبت پول به نقدینگی در ایران؛ افزایش تورم و گسترش فقر در آینده نزدیک
گزارش بانک مرکزی نشان می‌دهد حجم کل نقدینگی در اقتصاد ایران در پایان سال گذشته از مرز ۶ هزار و ۳۳۷ هزار میلیارد تومان عبور کرد که از میزان سهم پول معادل هزار و ۶۲۹ هزار میلیارد تومان و سهم شبه‌پول، چهار هزار و ۷۰۷ هزار میلیارد تومان بود.
به این ترتیب نسبت پول به نقدینگی در پایان سال ۱۴۰۱ به ۲۵/۷۱ درصد رسید. رقمی که در ابتدای سال معادل ۱۹/۷۴ درصد بود و تنها در طول یک سال، حدود ۶ درصد رشد کرد تا رکوردی جدید را ثبت کند.
از سوی دیگر اگرچه در سال ۱۴۰۱، سرعت رشد نقدینگی با کاهش ۷/۹ واحد درصدی نسبت به سال ۱۴۰۰ مواجه شده، اما این اتفاق نه به دلایل زیرساختی، بلکه به علت کاهش نرخ رشد شبه‌پول از ۳۸/۱ درصد در سال ۱۴۰۰ به ۲۲/۴ درصد بوده است. این در حالیست که نرخ رشد پول یا همان بخش تورم‌زای نقدینگی، در سال ۱۴۰۱ سرعت گرفته و با افزایش ۲۲/۴ واحد درصدی به ۶۵/۴ درصد رسیده است.
رشد افسارگسیخته نسبت پول به نقدینگی سبب افزایش انتظارات تورمی خواهد شد. به عقیده کارشناسان «سرکوب نرخ بهره» که یکی از سیاست‌های دولت بوده در کتار «افزایش انتظارات تورمی» باعث می‌شود مردم منتظر افزایش بیشتر قیمت‌ها در آینده نزدیک باشند؛ بنابراین پول‌های خود را از سپرده‌های مدت‌دار خارج کرده و صرف خرید دارایی‌های مختلف می‌کنند که این اقدام یکی از دلایل افزایش تورم است. در نتیجه گزارش جدید بانک مرکزی با هشدار درباره افزایش تورم در آینده نزدیک همراه است.
مهدی پازوکی کارشناس مسائل اقتصادی با اشاره به کاهش شدید ارزش پول ملی و شناخته شدن آن به عنوان ضعیف ترین پول دنیا گفته که «درآمدهای سرانه ما به شدت کاهش پیدا کرده است. بخشی از درآمدهای سرانه رشد تولید ناخالص داخلی و مخرج کسر هم جمعیت است. یعنی وقتی توان تولیدی یک جامعه کاهش پیدا می‌کند قدرت خرید مردم به شدت کاهش پیدا می‌کند.»
این اقتصاددان افزوده که «اکنون سیستم بانکی ما عملا ۴۰ سال از دنیا عقب است. ایران باید سه کار را در دستور کار خود قرار دهد، ابتدا اصلاح سیاست خارجی در راستای منافع ملی، اصلاح سیاست داخلی در جهت حفظ منافع ملی و سوم برقراری نظام تدبیر و عقلانیت و خروج از جهالت اقتصادی.»
مهدی پازوکی افزوده که «ریال ایران در سال ۱۹۷۴، یکی از ارزشمندترین ارزهای صندوق بین‌المللی پول بود، اما به دلیل بد فهمی در ارتباط و تجارت با جهان، نعمت دانستن تحریم و غیره، به بی‌ارزش‌ترین پول دنیا تبدیل شده است. وقتی FATF را نمی‌پذیریم یعنی می‌گوییم نمی‌خواهیم با دنیا تجارت کنیم. عامل اصلی به عدم وجود نظام تدبیر برمی‌گردد.»
به عقیده این اقتصاددان «یکی از دلایلی که دلار ارزشمندترین ارز در تجارت جهانی است و حدود ۶۵ درصد تجارت دنیا با دلار انجام می‌شود، به دلیل توان تولیدی است که اقتصاد آمریکا دارد. در جامعه ایران در یک دهه گذشته نرخ تولید صفر درصد بوده است؛ وقتی در اقتصاد ثبات و امنیت وجود ندارد و گروه های تندرو نمی‌فهمند که اگر سرمایه گذاری اقتصادی صورت نگیرد، آن کشور روز به روز ضعیف می‌شود.»
همانطور که مهدی پازوکی اشاره کرده یکی از بزرگترین مشکلات اقتصاد ایران که سال‌هاست ادامه داشته و عمیق شده، عدم برنامه‌ریزی دولت برای جذب سرمایه‌گذاری است. بر اساس آمار بانک مرکزی میانگین سرمایه‌گذاری در طول سال‌های ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۰ در بخش ساختمان برابر منفی ۴/۲ درصد و در بخش ماشین آلات معادل منفی ۴/۶ درصد بود که نشان می‌دهد ارزش تشکیل سرمایه در پایان سال ۱۴۰۰ نسبت به پایان سال ۹۶ معادل ۱۸ درصد کاهش یافته است.
منفی شدن نرخ تشکیل سرمایه بیانگر کاهش سرمایه‌گذاری و ارقام بالاتر از صفر در این شاخص به معنای رشد سرمایه‌گذاری در اقتصاد است. البته در آمارهای اعلامی عبارت ناخالص هم بیان می‌شود یعنی استهلاک محاسبه نشده است.
سرمایه‌گذاری در ساختمان تنها در سال ۱۳۹۹ رشد ۳/۸ درصدی داشت و به ۱۶۱۴ هزار میلیارد ریال رسید اما این شرایط پایدار نبود و دوباره با کاهش ۷/۱ درصدی به رقم ۱۴۹۹ هزار میلیار ریال رسید.
سرمایه‌گذاری در حوزه ماشین آلات نیز در سال‌های گذشته دچار نوسان بوده است. برای نمونه در سال ۱۳۹۷ میزان سرمایه‌گذاری ۹۸۹ هزار میلیارد ریال بود که در مقایسه با سال قبل از آن ۲۱/۲ درصد کاهش داشت.
