شاخص «نسبت پشتیبانی» در صندوق‌های بازنشستگی نشان می‌دهد که از ۱۷ صندوق فعال بازنشستگی در کشور ۱۵ صندوق به سطح ورشکستگی رسیده‌اند و دو صندوق بازنشستگی دیگر نیز به شدت دچار بحران هستند و یک گام تا ورشکستگی فاصله دارند.
روزنامه «شرق» گزارش داده که ۱۵ صندوق از ۱۷ صندوق فعال بازنشستگی در کشور دچار ورشکستگی هستند و دو صندوق دیگر نیز روند ناامیدکننده‌ای را طی می‌کنند و تا خط ورشکستگی فاصله‌ای ندارند. پیشتر نیز اعلام شده بود که صندوق بازنشستگی کشوری، صندوق بازنشستگی نیروهای مسلح و صندوق بازنشستگی فولاد از جمله صندوق‌های بازنشستگی کشور هستند.
«شرق» در این گزارش نوشته که وضعیت ۱۷ صندوق بازنشستگی فعال در کشور نشان می‌دهد این شاخص در دو صندوق وکلا و روستایی- عشایری که نسبتا جوان هستند، وضعیت بسیار مناسبی دارد؛ در تامین اجتماعی روند بهتری دارد (اما مطلوب نیست) و در سایر صندوق‌ها وضعیت بحرانی است و عملا بدون کمک دولت و نهادهای مالک امکان ادامه حیات صندوق وجود ندارد و باید اعلام ورشکستگی کند.
هرچند در گزارش «شرق» وضعیت سازمان تأمین اجتماعی نسبت به دیگر صندوق‌ها «بهتر» عنوان شده، به گزارش مرکز آمار ایران، سازمان تأمین اجتماعی به عنوان بزرگترین سازمان بازنشستگی ایران حدود ۱۵/۵ میلیون شاغل را تحت پوشش دارد که حق بیمه پرداخت می‌کنند. در مقابل، این سازمان به حدود چهار میلیون و سیصد هزار بازنشسته حقوق بازنشستگی می‌دهد. اما تعداد بازنشستگان تأمین اجتماعی هر سال افزایش می‌یابد و در شش سال گذشته بیش از ۸۰۰ هزار نفر به جمع بازنشستگان و مستمری‌بگیرانِ سازمان تأمین اجتماعی اضافه شده‌اند.
صندوق بازنشستگی کشوری دومین سازمان بازنشستگی ایران است که ۸۸۰ هزار شاغل دارد که بیمه می‌پردازند. در مقابل، این صندوق به یک میلیون و ۶۳۰ هزار بازنشسته حقوق پرداخت می‌کند. یعنی تعداد مستمری‌بگیران این صندوق تقریباً دو برابر کسانی است که حق بیمه پرداخت می‌کنند. اکثر شاغلان صندوق بازنشستگی کشوری و بازنشستگان این صندوق، کارکنان و آموزگاران وزارت آموزش و پرورش هستند.
دولت‌های جمهوری اسلامی طی سال‌های گذشته با پولپاشی به این صندوق‌ها تلاش کرده‌اند آنها را سرپا نشان دهند بطوری که بر اساس بودجه ۱۴۰۲، امسال ۳۳۰ هزار میلیارد تومان بودجه به این صندوق‌ها اختصاص یافته است. این بودجه کمکی به صندوق‌های بازنشستگی در سال گذشته ۲۱۷ هزار میلیارد تومان بوده است. یک دهه پیش رقم تخصیص‌یافته به این صندوق‌ها حدود ۳۰ هزار میلیارد تومان بود و طی ده سال حدود یازده برابر افزایش یافته است.
کارشناسان معتقدند یکی از مهم‌ترین عوامل تشدید بحران در صندوق‌های بازنشستگی دخالت دولت در اداره آنها و استفاده از منابع این صندوق‌ها و در مقابل وابستگی صندوق‌ها به بودجه دولت است.
کمیسیون تلفیق برنامه هفتم توسعه نیز در مصوبه‌ای دولت را ملزم کرد که در طول پنج سال «پنج واحد درصد از سهم پرداختی و حمایتی‌اش از کل بودجه عمومی کشور» به صندوق‌های بازنشستگی را کاهش دهد.
محسن زنگنه سخنگوی کمیسیون تلفیق لایحه برنامه هفتم توسعه درباره این مصوبه گفته بود که «صندوق‌های بازنشستگی یکی از مسائل بسیار مهم در زمینه اقتصاد کلان کشور محسوب می‌شوند. در حال حاضر ۱۶ درصد بودجه عمومی کشور برای پرداخت حقوق و مزایای بازنشستگی در صندوق‌های بازنشستگی لحاظ می‌شود که با ادامه این روند، ممکن است این میزان به ۵۰ درصد افزایش پیدا کند.»
محسن زنگنه افزوده بود که تلاش‌ها مبتنی بر این است که از طرق مختلف و اصلاحات سنجه‌ای و ساختاری مدنظر دولت در صندوق‌های بازنشستگی بتوان مشکلات این صندوق‌ها را برطرف کرد.
همچنین در لایحه برنامه هفتم توسعه پیشنهاد شده که سن بازنشستگی برای زنان در مشاغل سخت و زیان‌آور ۴۵ سال و برای مردان به ۵۰ سال کاهش یابد.
به عقیده کارشناسان این تصمیمات می‌تواند شمارش معکوس برای «انفجار بمب‌های ساعتی صندوق‌های بازنشستگی» باشد.
از سوی دیگر اقدام به بازنشستگی زودتر از موعد نیز یکی از مشکلات صندوق‌های بازنشستگی است. به گفته مرکز پژوهش‌های مجلس، نسبت بازنشستگی زودهنگام در سازمان تأمین اجتماعی طی یک دهه از حدود ۱۴ درصد به بیش از ۵۰ درصد افزایش یافته است.
در این رابطه روزنامه «شرق» می‌نویسد اتفاق عجیبی در این صندوق افتاده و نسبت بازنشستگی زودهنگام به عادی، «نصف- نصف» شده. به این موضوع هم باید توجه داشت که شاخص «امید به زندگی» ایرانی‌ها در ۶۰ سال اخیر رو به بالا بوده اما در کنار آن، میانگین سن بازنشستگی رو به پایین است. این اتفاق فشار زیادی را به صندوق‌های بازنشستگی وارد می‌کند.
جدا از موضوع تزریق منابع به صندوق‌های بازنشستگی یکی از راهکارهایی که پیشتر از سوی مجلس شورای اسلامی مطرح و خرداد امسال نیز از سوی وزیر کار تکرار شد «ادغام» صندوق‌های بازنشستگی در یکدیگر است. کارشناسان معتقدند چنین اقدامی ابعاد فاجعه در صندوق‌های بازنشستگی را بیش از پیش افزایش می‌دهد.
خبرگزاری ایلنا نیز خرداد امسال و پس از تکرار راهکار «ادغام» صندوق‌های بازنشستگی از سوی وزیر کار در گزارشی با اشاره به تجربه صندوق بازنشستگی «ایران ایر» و واگذاری آن نوشت که «این واگذاری، نه تنها شرایط بازنشستگان هما را بهتر نکرد که بر میزان زیان انباشته این شرکت واگذارشده هم افزود. در حالی که اعضای این صندوق اصرار داشتند این شرکت خصوصی می‌تواند بر اساس قانون با در اختیار گرفتن و سپرده شدن بخشی از شرکت‌های شرکت ملی هما چون شرکت‌های کارگو یا هتل‌های تحت اداره، ضمن چابک‌سازی به سوددهی برسد و بدون ادغام در یک شرکت بزرگتر دارای چالش سر پا بماند.»
یک مقام حکومتی: به زودی مجبوریم کیش و قشم و خوزستان را برای پرداخت حقوق بازنشستگان بفروشیم!
سجاد پادام مدیرکل بیمه‌های اجتماعی وزارت کار اردیبهشت امسال در گفتگو با وبسایت «نود اقتصادی» و در اظهار نظری جنجالی گفته بود که «کشور یونان ۱۰۰ جزیره فروخت تا بتواند مطالبات بازنشستگانش را بدهد. ما هم به زودی به این وضعیت دچار می‌شویم. ۳۰۰ هزار شهید دادیم که یک وجب خاک از دست ندهیم، اما ممکن است به جایی برسیم که مجبور شویم کیش، قشم و خوزستان را بفروشیم تا بتوانیم حقوق بازنشستگان را بدهیم.»
مدیرکل بیمه‌های اجتماعی وزارت کار افزوده بود که «حتی اگر ۳ میلیون بشکه نفت را بدون تحریم بفروشیم و پولش را کامل بگیریم باز هم نمی‌توانیم بحران بازنشستگان را حل کنیم. باید در ۵ ماه ۸۵ هزار میلیارد کار عمرانی می‌کردیم ولی فقط ۱۳ هزار میلیارد اجرایی شده، یعنی ۲۰ درصد.»
وحید شقاقی شهری کارشناس اقتصادی نیز تیرماه ۱۴۰۱ در گفتگو با وبسایت «فرارو» گفته بود که اگر قرار باشد همین وضعیت فعلی ادامه پیدا کند، دولت ناچار است تا ۴-۵ سال آینده برای پوشش هزینه‌های این صندوق‌ها و جلوگیری از ورشکستگی، نیمی از بودجه عمومی را به صندوق‌های بازنشستگی به غیر از تأمین اجتماعی اختصاص دهد.
همزمان مرتضی افقه اقتصاددان و استاد دانشگاه جندی‌شاپور نیز در گفتگو با «فرارو» گفت: «زمانی که کشور با یک بحران اقتصادی روبرو می‌شود، طبیعتاً تمام ارکان اقتصادی کشور نیز با این مسئله درگیر می‌شوند، در چنین شرایطی صندوق‌های بازنشستگی با توجه به وضعیتی که دارند با بحران بیشتری روبرو هستند، بطوری که در حال حاضر بر اساس آمار‌های رسمی برخی از این صندوق‌ها ورشکست شده‌اند و اگر حمایت دولت نباشد آنها نمی‌توانند به تعهدات خود عمل کنند.»
مرتضی افقه بهبود وضعیت صندوق‌های بازنشستگی را مشروط بر تغییر ساختاری در اقتصاد ایران دانسته است: «تا زمانی که ما با یک اصلاحات ساختاری در وضعیت صندوق‌های بازنشستگی روبرو نباشیم نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم که وضعیت آنها سر و سامان بگیرد.»
در حالی که صندوق‌های بازنشستگی ورشکسته یا در حال ورشکستگی هستند، بازنشستگان نیز از وضعیت خود به شدت ناراضی‌اند. امسال افزایش حقوق بازنشسته‌ها ۲۷ درصد برای افراد تحت پوشش تأمین اجتماعی و ۲۰ درصد برای سایر صندوق‌ها بوده اما این افزایش با تورم و هزینه‌های زندگی در ایران اصلا همخوانی ندارد.
بازنشستگان سال‌هاست از جمله اقشار کم‌درآمد کشور به شمار می‌روند که غالب آنها به زیر خط فقر رانده شده‌اند. صندوق‌های بازنشستگی در مجموع ۲۵ میلیون بازنشسته و مستمری‌بگیر را تحت پوشش خود دارند اما با توجه به افراد تحت پوشش هر فرد بازنشسته، بحران در صندوق‌های بازنشستگی می‌تواند زندگی و معیشت ۵۰ میلیون نفر از جمعیت کشور را تحت تأثیر قرار دهد.
اینهمه در حالیست که جمعیت ایران به سمت پیری در حرکت است و بحران اصلی برای صندوق‌های بازنشستگی طی سال‌های آینده از راه خواهد رسید. هرچند در حال حاضر نیز وضعیت شاغلان نسبت به بازنشستگان صندوق‌ها که به عنوان «نسبت پشتیبانی» شناخته می‌شود نامطلوب است. نسبت پشتیبانی در صندوق بازنشستگی کشوری ۰/۶۵ درصد و نیروهای مسلح ۰/۸۳ درصد است. این در حالیست که استاندارد جهانی این نسبت شش درصد است؛ یعنی در حالت استاندارد در یک صندوق باید شش نفر کار کنند و حق بیمه بپردازند تا یک نفر بازنشسته شود.
