فیروزه خطیبی – امسال، جایزه ویژه «میراث فرهنگ» از طرف بنیاد غیرانتفاعی، غیرمذهبی و غیرسیاسی فرهنگ روز شنبه ۴ نوامبر ۲۰۲۳ طی مراسمی در شهر لس آنجلس به بانو لیلی امیرارجمند، بنیانگذار، مدیرعامل و عضو هیأت امنای پیشین «کانون پرورش فکری کودکان نوجوانان» اهدا خواهد شد.
این جایزه ارزنده به منظور قدردانی از خدمات و دستاوردهای مهم به افرادی اهدا می‌شود که زندگی حرفه‌ای خود را وقف حفظ و اشاعه تاریخ و فرهنگ ایرانزمین کرده و با نواندیشی و جهان‌بینی خود خدمات موثری در راه پیشبرد مطالعات ایرانی و پربارتر ساختن شرایط هنری موجود از طریق هنر و یا استعدادهای خود نموده‌اند. این جایزه که دریافت‌کنندگان پیشین آن شخصیت‌های هنری و فرهنگی ممتازی چون شیرین نشاط، بهرام بیضایی، دکتر عباس میلانی، دکتر احسان یارشاطر و پروفسور فرای- ایرانشناس فقید- بوده‌اند اینبار به لیلی امیرارجمند، از مدیران پیشرو و ترقی‌خواه دوران پادشاهی محمدرضا شاه پهلوی اهدا می‌شود.
لیلی امیرارجمند کارشناس ادبیات فرانسه از دانشگاه تهران و کارشناس ارشد علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی از دانشگاه راتگرز نیوجرسی، پس از پایان تحصیلات در بازگشت به ایران از شهبانو فرح پهلوی که دوست و همکلاس قدیمی او در مدرسه ژاندارک تهران بود، تقاضا کرد موقعیتی به او داده شود که بتواند کتابخانه‌ای برای بچه‌ها درست کند: «در آنزمان پارک فرح در زمین باغ جلالیه در دست ساختمان بود و علیاحضرت شهبانو دستور دادند یک قطعه زمین در آنجا در اختیار ما گذاشته شود و به اینصورت ساختمان اولین کتابخانه کودک در ایران آغاز شد.»
وی در گفتگویی که با او در سال ۲۰۱۵ داشتم می‌گوید: «آن موقع من فکر نمی‌کردم که یک روزی این کتابخانه تبدیل به یک مرکز فرهنگی بشود. فقط می‌خواستیم یک کتابخانه داشته باشیم. اما از همان روزهای اول و ضمن انتظار برای تمام شدن ساختمان کتابخانه، به این نتیجه رسیده بودیم که فقط یک کتابخانه کافی نیست و باید کتابخانه‌های دیگری در تهران و شهرهای دیگر ایران ساخته بشود. در آن زمان ما تصورش را هم نمی‌کردیم که این کار تا این حد وسعت پیدا کند، اما به تدریج و به خاطر استقبال بی‌سابقه بچه‌ها همه چیز خود به خود پیش رفت. کتابخانه‌ها برحسب نیاز جامعه، یکی بعد از دیگری ساخته شدند. باید در نظرداشته باشیم که آن روزها اصولا طرح و برنامه‌ریزی به صورت امروزی آن وجود نداشت و کار به صورتی نبود که ما از قبل تصمیم بگیریم چند کتابخانه بسازیم. اما پژوهش‌ها در آن زمان نشان داد که نیاز عظیمی به کتاب وجود دارد. این نیاز در مدارس بچه‌هایی که توانایی مالی به آن حد نداشتند که پدر و مادر بتوانند برایشان کتاب بخرند به مراتب بیشتر بود. اصولا در آن زمان کتاب زیادی برای بچه‌ها نبود. برای آنها باید کار می‌کردیم.»
به گفته‌ی امیرارجمند، یکی از مشکلات اولیه تولید کتاب برای کتابخانه‌های کودکان، تهیه بودجه بود: «در آنزمان شهبانو فرح کتاب ‘دخترک دریا’ را ترجمه کردند و خودشان طرح‌های آن را کشیدند و این کتاب همراه با یک صفحه ۴۵ دور منتشرشد و از عواید به دست آمده از فروش آن سرمایه اولیه برای شروع کار انتشارات “کانون” به دست آمد.»
«کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان» که در سال ۱۹۶۵ پایه‌گذاری شد، یکی از چندین نهاد فرهنگی تحت نظر شهبانو فرح پهلوی در دوران انقلاب فرهنگی در ایران بود که درواقع ایده آن برای نخستین بار توسط لیلی امیرارجمند به شهبانو ارائه شد و ایشان از آن استقبال کردند.
این نهاد نوگرای مبتکر، خلاق و سازنده، از طریق آثاری که در طول تاریخ فعالیت آن ارائه شده، نمایانگر بارزی از علاقه، ایثارگری بی‌قید و شرط و عزم و اراده راسخ پایه‌گذاران آن به میراث فرهنگی ایران زمین به شمار می‌رود. نهادی که در آن دوران، همواره در راه غنی‌تر ساختن زندگی افراد جوامع گوناگون می‌کوشید. لیلی امیرارجمند می‌گوید: «ریشه و قلب کانون همیشه همان کتابخانه‌های آن بوده است. فیلم، تئاتر، انیمیشن و فعالیت‌های دیگر عناصر مثبتی بودند که بعدها به کانون اضافه شدند. اما درواقع نکته اساسی، همان کتابخانه و جایی بود که بچه‌ها بتوانند در آن با کتاب و کتابخوانی آشنا بشوند.»
این کانون نهادی بی‌سابقه بود که از طریق جهان‌بینی و مدیریت با کفایت لیلی امیرارجمند خیلی زود توانست به مکانی برای بیان ایده‌های هنری، آموزش و تبادل‌های فرهنگی نوین جامعه تبدیل شود. نهادی پیشگام و بستری برای خلاقیت‌های هنرمندان، نویسندگان و سینماگران بی‌شماری چون عباس کیارستمی، محمدرضا اصلانی، فرشید مثقالی، نورالدین زرین کلک، پرویز کلانتری، امیر نادری، احمدرضا احمدی، مرتضی ممیز و علی اکبر صادقی.
با تمرکز کانون بر انتشارات، به ویژه تصویر، عکس و نگاره، راه برای زمینه‌های هنری دیگر از جمله طراحی کتاب، کارتون، انیماتوری یا (پویانمایی) و زندگی بخشیدن به تصاویر در این مرکز هنری یگانه گشوده شد که در نهایت منجر به ساختن فیلم‌های کوتاه و انیمیشن‌های برنده جایزه در سطح بین‌المللی شد. جنبه‌های چند سویه هنری کانون خیلی زود فرصت تهیه و تولید آثار گوناگون هنری دیگر و حتی ساخت وسایل سرگرمی ظریف و پیچیده، اجرای نمایش، ضبط موسیقی و ترانه، ضبط شعر و آهنگ با کمک هنرمندان ایرانی و با استفاده از موسیقی کلاسیک غربی را هم به وجود آورد.
با اینهمه «کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان» اثراتی به مراتب فراتر از عالم هنر و سرگرمی داشته است. این نهاد چند کاربردی فرهنگی، در آن زمان توانست جشنواره‌ها و کنفرانس‌های گوناگونی را هم برگزار کند که از طریق آنها نه تنها میراث فرهنگی عظیم ایرانزمین مورد توجه قرار گرفت، بلکه برای نخستین بار به رد و بدل‌های روشنفکرانه در سطح جهان نیز پرداخته شد. این نواندیشی‌ها به کارهای خلاقه دیگری منجر شد و توانست از طریق کتابخانه‌ها و تئاترهای سیار، از مرزهای جغرافیایی آنزمان عبور کرده وگوهر و ذات فرهنگ و هنر ایرانی را در گوشه و کنار ایران و دورترین نواحی مملکت گسترش بدهد.
محیط هنرپرور کانون با حمایت از هنرمندانی که در آن به فعالیت اشتغال داشتند توانست فضایی آزاد و بی‌سابقه با شرایطی سازنده برای رشد و تکامل این هنرمندان و آثار آنها به وجود بیاورد. لیلی امیرارجمند در این مورد می‌گوید: «من در آن موقعیت دارای بینش و به‌خصوص سلیقه خاصی بودم. وقتی با یک کار درجه یک روبرو می‌شدم می‌گفتم فوق‌العاده است. اگر دیگران ایراد بجایی به این کارها می‌گرفتند، اول سعی می‌کردیم ایرادها را برطرف کنیم وگرنه درمقابل اظهارات بی‌پایه و اساس، همیشه از کارهای خوب پشتیبانی می‌کردم.»
در همین فضای آزاد و منحصر به فرد بود که جمع تازه‌ای از هنرمندان و طراحان توانستند خلاقیت‌های خود را در زمینه‌های گوناگون هنری در بوته آزمایش قرار دهند. در آنزمان در کانون از انیمیشن و فیلمسازی به همان اندازه استقبال می‌شد که از جنبه‌های گوناگون هنرهای سنتی و همین درهم‌آمیزی‌های هوشمندانه استعدادهای گوناگون بود که توانست کانون را به مکانی برای رشد و نموّ راستین در بیان هنری هنرمندان آن دوران تبدیل کند.
«کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان» درواقع سکوی پرتابی بود که در یکی از حساس‌ترین دوران تلاقی سنت و مدرنیته در ایران توانست فرهنگ دیداری و شنیداری و دیدگاه‌های یک ملت و مملکت را به سوی جهان مدرن تغییر جهت بدهد. یکی دیگر از نشانه‌های برجسته خلاقیت در کانون، تلاش دست‌اندرکاران آن دوران برای در هم‌آمیزی ظریف و بدون خدشه عوامل و سازه‌های محلی یا فولکلور با جنبه‌های مدرن در آثار این هنرمندان بود.
همین شیوه‌های کاری توانست در جایی فراتر از جلوه‌های دیداری، جوهر و روح داستان‌هایی را که در کتاب‌ها، فیلم‌ها و موسیقی‌های تولید شده در کانون وجود دارد، به زیبایی حفظ کند. به اینصورت ترانه‌های فولکلوریک با ملودی‌های مدرن‌تر ادغام شدند، چنانکه قصه‌های قدیمی و روایت‌های باستانی با طرح‌های گرافیک چشمگیر و مدرن جلوه‌های تازه‌ای پیدا کردند. این تضادها و برخورد جنبه‌های مخالف، درهم‌آمیزی‌های یگانه‌ای خلق کرد که توانست با مخاطب ارتباط عمیقی ایجاد کند و همین راهکارهای نوگرایانه بود که هنوز هم کانون را با هویتی شاخص در جایگاهی به نهایت مرتفع در زمان خود قرار می‌دهد. تا جایی که امروز نمی‌توان تغییرات و دگردیسی‌های عظیمی را که «کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان» بر جامعه داشته است، به سادگی بیان کرد و اهمیت این آثار و تاثیری که در حافظه جمعی بسیاری از کودکان و نوجوانان یک نسل بجای گذاشته غیرقابل انکار است. کتاب‌هایی که خوانده شد، موسیقی که شنیده شد، و تجربه‌های فرهنگی و هنری که هریک به نحوی در بافت هویت ایرانی جایگزین شده، در مجموع میراثی پربار و فراموش نشدنی است که اثرات آن تا امروز باقی مانده است.
اخیرا نشریه بین‌المللی «سایت اند ساوند» Sight & Sound از لیلی امیرارجمند به عنوان یکی از ۱۰۰ قهرمان پنهان هنر سینما نام برده است. بیش از هر چیز به خاطر شخصیت کلیدی او در ایجاد سینمای نوین ایران و بنا به گفته‌ی احسان خوشبخت، تاریخ‌نگار سینمایی: «خانم امیرارجمند از شاخصه‌هایی برخوردار بود که هیچ فرد دیگری در ایران نه در آنزمان و نه امروز از آن بهره‌مند نیست: اعتماد به فیلمساز!»
دکتر هوشنگ پاک عضو هیأت امنا و مدیر بخش اهدای جوایز «میراث فرهنگ» بنیاد فرهنگ هم معتقد است که دیدگاه وسیع، بصیرت خاص لیلی امیرارجمند و تعهد خستگی‌ناپذیر او نسبت به فرهنگ و هنر ایرانزمین، تاثیرات فراموش نشدنی بر میراث جهانی ایرانیان به عنوان یک ملت داشته است: «توانایی‌های خانم امیرارجمند در مدیریت کانون به گسترش و ترفیع هنر برتر امکان پیشروی و پیشرفت داد و موجب ایجاد شور و شوق در میان ایرانیان برای داشتن چنین میراث مشترکی شد.»
علیرضا اردکانی مدیر اجرایی «بنیاد فرهنگ» ضمن ابراز افتخار از اهدای جایزه «میراث فرهنگ» این بنیاد به لیلی امیرارجمند می‌گوید: «جایزه امسال ، تنها تقدیر از خانم لیلی امیرارجمند و دستاوردهای ارزشمند ایشان نیست بلکه نوعی قدردانی و شناخت بیشتر از «کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان» هم به شمار می‌رود که خود آن هنوز هم به عنوان یک نهاد معتبر هنری و یک میراث فرهنگی ارزشمند در داخل کشور شناخته می‌شود. میراث خانم امیرارجمند، کارنامه درخشانی است که در آن چشم‌انداز هنری ایرانزمین برای همیشه عوض شد و خدماتی است که اثرات آن هنوز هم ادامه دارد و الهام‌بخش نسل‌های تازه‌ای از ایرانیان و هنرمندان ایرانی است.»
بلیت‌های مراسم اهدای جایزه «میراث فرهنگ» که با حضور لیلی امیرارجمند همزمان با دوازدهمین سال برگزاری ضیافت باشکوه «بنیاد فرهنگ» در هتل «بورلی ویلشیر» در «بورلی هیلز» برگزار خواهد شد همراه با برنامه‌های هنری و صرف شام از هم‌اکنون در معرض فروش قرار دارد. برای دریافت اطلاعات و تهیه بلیت می‌توان به وبسایت Farhang.org/Gala23 مراجعه کرد.
