نتایج یک پژوهش در مورد وضعیت خروج مهاجران، دانشجویان و محققان ایرانی نشان داده است که در سال ۲۰۲۰ تعداد مهاجران جدید ورودی ایرانی به کشورهای OECD (کشورهای پیشرفته و در حال توسعه عضو سازمان توسعه و همکاری اقتصادی) ۴۸هزار نفر بوده که در سال ۲۰۲۱ با ۱۴۱ درصد افزایش به ۱۱۵ هزار ورودی جدید در سال رسیده است. به این ترتیب جمهوری اسلامی رتبه اول صدور مهاجر بر اساس نرخ رشد مهاجران جدید را به نام خود کرده است.
طبق پژوهش مشترک بهرام صلواتی و محمدامین مولا در مورد وضعیت خروج مهاجران، دانشجویان و محققان ایرانی که روز یکشنبه ۲۸ آبان در روزنامه «هم‌میهن» منتشر شد آمده است: «بر اساس آخرین آمار پایگاه داده یونسکو در سپتامبر ۲۰۲۳ جمعیت دانشجویان ایرانی در خارج از کشور، برای هشتمین سال متوالی، روند افزایشی داشته و در سال ۲۰۲۱ وارد تراز ۷۰ هزار شده است.»
در این تحقیق آمده که رتبه «دانشجوفِرستی» ایران در سال ۲۰۱۹ از رتبه ۱۹ دنیا به رتبه ۱۷ در سال ۲۰۲۰ افزایش یافته و در سال ۲۰۲۱ رتبه ۱۷ در این زمینه کشور ثابت مانده است.
بنا بر این گزارش، نرخ رشد دانشجویان ایرانی خارج از کشور در بازه ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۹ پایین‌تر از نرخ رشد دانشجویان بین‌المللی در دنیا بوده اما در بازه زمانی ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۱ این نرخ برای کشور ایران بالاتر از نرخ جهانی بوده است.
در این پژوهش به گزارش اخیر Open-doors در نوامبر سال ۲۰۲۳ اشاره شده و آمده است: «جمعیت دانشجویان ایرانی مشغول به تحصیل در آمریکا، بعد از یک دوره ۴ ساله نزولی، مجدداً روند صعودی به خود گرفته و در سال تحصیلی ۲۰۲۳ – ۲۰۲۲ به رقم ۱۰۸۱۲ نفر رسیده که نسبت به سال گذشته ۳/۱۶ درصد رشد داشته است که این نرخ رشد نسبت به میانگین کشور آمریکا بالاتر بوده است.»
در این گزارش، به بررسی وضعیت خروج دانشجو از کشورهای همجوار ایران در سال تحصیلی ۲۰۲۳ -۲۰۲۲ به کشور آمریکا اشاره و تاکید شده است: «در حالی که اغلب کشورهای همجوار به ویژه کشورهای حوزه خلیج‌فارس نرخ رشد منفی دانشجوفرستی به آمریکا را تجربه کرده‌اند، ایران بیشترین نرخ رشد دانشجوفرستی را در این بازه تجربه کرده است و در صدر این فهرست قرار دارد.»
طبق این گزارش، جمعیت محققان و پژوهشگران ایرانی مشغول به فعالیت در کشور آمریکا نیز پس از یک دوره ۴ ساله نزولی، مجدداً روند صعودی به خود گرفته و در سال ۲۰۲۲ به رقم ۱۴۵۰ نفر رسیده که نسبت به سال گذشته ۳/۱۰ درصد رشد داشته و نسبت به میانگین رشد محققان بین‌المللی در کشور آمریکا (۳/۶درصد) در سال ۲۰۲۲ میلادی بالاتر بوده است.
همچنین میل به ماندگاری دانشجویان ایرانی در مقطع دکترا در ایالات‌متحده آمریکا در مقایسه با برخی از کشورهای خاورمیانه نشان می‌دهد که میل به ماندگاری دانشجویان ایرانی با اختلاف فاحشی، بالاتر از میل به ماندگاری سایر دانشجویان از کشورهای منطقه خاورمیانه قرار دارد.
اینهمه درحالیست که به گفته مسئولان دولتی، مهاجرت فارغ‌التحصیلان تیزهوش مدارس سمپاد نیز قابل توجه است.
رئیس سازمان پرورش استعدادهای درخشان در ۲۷ آبان اعلام کرده بود: «بر اساس نمونه‌های آماری، مهاجرت در میان فارغ‌التحصیلان مدارس سمپاد مشابه هر جمع نخبگانی دیگر در کشور بوده و بالا است.»
روزنامه «هم‌میهن» در گزارش دیگری که ۲۲ آبان در همین ارتباط منتشر کرد نوشت: «در مجموع جمعیت ایرانیان مهاجر در دنیا دو میلیون و ۶۲ هزار نفر برآورد شده است.»
در بخشی از این گزارش با استناد به آمار سالنامه مهاجرتی ایران در سال ۱۴۰۱ آمده است که تصمیم به بازگشت در میان مهاجران ایرانی بسیار کمرنگ‌تر از گذشته شده که به نظر میرسد این موضوع به شرایط سال‌های مختلف بستگی داشته باشد. در سال ۱۳۹۳ در پیمایش صورت‌گرفته، عدم بازگشت قطعی از سوی ایرانیان مهاجر خارج از کشور ۳۲درصد بود.
این در حالیست که بر اساس پیمایش انجام شده، در سال ۱۳۹۶ سال پس از امضای توافق هسته‌ای، تصمیم عدم بازگشت قطعی ۱۰ درصد و تصمیم به بازگشت قطعی ۴۲ درصد بوده است.
بر اساس آخرین پیمایش در سال ۱۴۰۱ و پس از تحریم‌های شدید سال‌های اخیر و پیامدهای آن تصمیم عدم بازگشت قطعی به ۶۲ درصد رسیده است.
در این میان، پرستاران و پزشکان نیز بخش دیگری از نیروهای متخصص هستند که روند مهاجرت آنها در چند سال اخیر افزایش چشمگیری داشته است.
در همین ارتباط محمد شریفی مقدم دبیرکل خانه پرستار در ۲۱ آبان به وبسایت «خبرآنلاین» گفته بود: «سالانه بیش از ۳ هزار پرستار از کشور مهاجرت می‌کنند اما وزارت بهداشت حتی اندازه همین آمار به کادر درمان اضافه نمی‌کند. طی سال‌های ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۲ قرار شده ۱۲ هزار پرستار استخدام شوند که هنوز این روند تکمیل نشده و هنوز به جذب سالانه ۳ هزار پرستار در سال هم نرسیده‌ایم.»
با اینهمه، روزنامه «شهروند» یک روز پس از انتشار این مصاحبه، در گزارشی سخنان دبیرکل خانه پرستار درباره مهاجرت پرستاران در کشور را تکذیب کرد و نوشت: «بر اساس آماری که برخی از سازمان‌های رسمی کشور در خصوص مهاجرت همکاران پرستار در سال ١۴٠١ داده‌اند، افرادی که با ویزای کار از گروه پرستاری، کشور را ترک کرده‌اند کمتر از ٢٧٠نفر بوده‌اند.»
موج سریالی مهاجرت نخبگان، متخصصین و نیروی کار حرفه‌ای از ایران ادامه دارد و آمارها از خروج ۴۵ میلیارد دلار سرمایه انسانی با مهاجرت نخبگان در چهار سال گذشته حکایت می‌کنند. برآوردها همچنین نشان می‌دهد سرمایه خارج کشور رقمی برابر با فروش یک دهه نفت است.
ارقام محاسبه شده برای زیان اقتصادی ناشی از خروج نخبگان نیز، ارقامی تکاندهنده است. برای نمونه به گفته مسعود خوانساری رئیس اتاق بازرگانی تهران با استناد به آمار منتشر شده از مهاجرت نیروی کار، طی چهار سال گذشته ۴۵ میلیارد دلار سرمایه انسانی از کشور خارج شده است. رئیس اتاق بازرگانی تهران پیش‌بینی کرده رقم واقعی خسارت ناشی از مهاجرت نیروی کار بیش از این رقم باشد چرا که بخشی از اقتصاد ایران «زیرزمینی» است.
بابک نگاهداری رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی نیز پیشتر اعلام کرده بود که ضرر خروج نخبگان، سه برابر درآمد نفتی کشور است.
وبسایت «اقتصاد ۲۴» روز ۶ آبان در گزارشی به زیان ناشی از خروج نخبگان از کشور پرداخت و نوشت که بیش از یک دهه است خروج نخبگان و نیروی کار حرفه‌ای از سوی کارشناسان هشدار داده شده و البته از سوی حکومت نادیده گرفته شده است.
در این گزارش آمده بود که رضا فرجی دانا وزیر علوم دولت حسن روحانی در دی‌ماه سال ۱۳۹۲ گفته بود که اگر آمار جهانی در مورد خروج سالانه ۱۵۰ هزار نفر از نخبگان کشور درست باشد، ایران ۱۵۰ میلیارد دلار ضرر می‌دهد، زیرا برای آموزش هر نفر یک میلیون دلار هزینه کرده است.
روزنامه «شرق» در خرداد ۱۳۹۱ در گزارشی نوشته بود که از مجموع ۲۲۵ دانش‌آموز ایرانی که طی سال‌های ۱۳۷۲ تا ۱۳۸۶ در ۵۳ المپیاد جهانی شرکت کردند بیش از ۱۴۰ نفر یعنی معادل ۶۲/۲ درصد آنها هم‌اکنون در یکی از دانشگاه‌های مطرح دنیا در آمریکا و کانادا تحصیل می‌کنند.
بحران در صنعت فرش ایران و مهاجرت تولیدکنندگان فرش ایرانی به افغانستان و پاکستان
آمار این روزنامه نشان می‌داد که در ۶۹/۲ درصد مدال‌آوران المپیاد فیزیک، ۷۶/۷ درصد مدال‌آوران المپیاد ریاضی و ۵۰ درصد مدال‌آوران المپیاد کامپیوتر در کنار ۵۰ درصد مدال‌آوران المپیاد شیمی، خارج از مرز‌های جغرافیایی ایران و در دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی برتر دنیا همچون دانشگاه هاروارد، استنفورد، ام‌آی تی، کالیفرنیا، کمبریج، جان هاپکینز و پرینستون در آمریکا و دانشگاه تورنتو و سایمون فریز در کانادا مشغول تحصیل و تحقیق هستند.
همچنین دست‌کم چهار سال است گزارش‌هایی از مهاجرت کارگران ایرانی به کشورهای منطقه و به امید داشتن درآمدی بیشتر منتشر می‌شود؛ از جمله مهاجرت گسترده کارگران ساختمانی به عراق یا مهاجرت تولیدکنندگان فرش ایران به کشورهای افغانستان و پاکستان.
