در ۴۴ سال گذشته، ایرانى‌ها از هر طریق و به هر قیمتى از وطن آباء و اجدادى خود به هر نقطه‌اى از جهان که مى‌توانستند پناه بردند و از این بابت کشورشان در صدر جدول ممالک مردم‌گریزِ دنیا قرار گرفته است.
آمار رسمى حاکى از آن است که سرزمین ایران در بین ممالک داراى منابع فراوان ثروت در فاصله سال‌هاى ٢٠٢٠ و ٢٠٢١ از ۴٨٠٠٠ به ١١۵٠٠٠ تن افزایش یافته است.
«فایننشال تایمز» در گزارشی به این موضوع پرداخته و می‌نویسد، نگار و امیر موسیقیدان‌های ایرانی با بزرگترین معضل زندگی مشترک یک دهه‌ای خود روبرو هستند: اینکه آیا در مقابل فشارهای سیاسی و اقتصادی سر فرود بیاورند یا میهن خود را پس از گرفتن ویزای اقامت کانادا ترک کنند.
نگار، ٣۵ ساله، یک نوازنده حرفه‌ای ویولن و معلم موسیقی، که به شرط عدم استفاده از نام کامل خود صحبت کرده، گفته: «هیچ امیدی به آینده، و هیچ اعتمادی به حکومتی که نتوانسته به اندازه کافی در خدمت مردم باشد، وجود ندارد. تورم غیرقابل تحمل است. دانش‌آموزان ما حتى توان پرداخت هزینه‌های کلاس را ندارند و ما نیز قادر به اجاره محل براى اجراى برنامه‌هاى خود نیستیم.»
نگار و همسر ٣٨ ساله‌اش تنها کسانى نیستند که در اندیشه مهاجرت و ترک کشورند . دیده‌بان مهاجرت ایران (IMO) با اشاره به افزایش شدید درخواست‌های ایرانیان برای پناهندگی یا کار و ویزای دانشجویی در خارج کشور در سال‌های اخیر، گفته است که ایران در حال گذراندن مرحله «مهاجرت دستجمعی کنترل‌نشده» است.
ایرانیان رتبه نخست مهاجرت به کشورهای عضو سازمان بین‌المللی «اوای‌سی‌دی»
طبق داده‌های OECD (سازمان همکاری اقتصادی و توسعه؛ تشکیلاتی که در آن دولت‌های ٣٧ کشور پیشرفته و در حال توسعه با اقتصادهای مبتنی بر بازار برای گسترش استانداردهای سیاسی و ارتقای رشد اقتصادی پایدار با یکدیگر همکاری می‌کنند) ایران بین سال‌های ٢٠٢٠ تا ٢٠٢١ سریع‌ترین رشد جهان را در امور مهاجرت به کشورهای ثروتمند OECD داشته است. این تعداد از حدود ۴٨٠٠٠ تن در سال ٢٠٢٠ به ١١۵٠٠٠ تن در سال بعد افزایش یافته که صعود ١۴١ درصدی را نشان مى دهد.
بر اساس تحلیل IMO (International Maritime Organization) از داده‌های کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد، تعداد درخواست‌های جدید پناهندگی ایرانیان در سال ۲۰۲۲ در مقایسه با سال قبل ۴۴ درصد بیشتر شده است.
این در حالیست که بر اساس گزارش IMO تعداد ایرانیانی که در خارج از میهن خود تحصیل می‌کنند برای هشت سال متوالی افزایش یافته و از ۴٩٠٠٠ در سال ٢٠١٣ به ٧٠٠٠٠ تَن در سال ٢٠٢١ رسیده است.
به گفته تحلیلگران، انگیزه ترک وطن دلایل اقتصادی و سیاسی هستند. نرخ تورم ایران در چهار سال گذشته بالای ۴٠ درصد بوده زیرا اقتصاد به دلیل تحریم‌های بین‌المللی و همچنین از سوی آمریکا به علت برنامه هسته‌ای تهران ضربه خورده است.
آیا مهاجرت آخرین راه است؟ گزارش میدانی درباره آنانکه چمدان‌های خود را بستند: کاش «اینها» نبودند!
در همین حال، مسئولان جمهورى اسلامى در واکنش به اعتراضات گسترده‌ای که پس از کشته شدن مهسا امینی در بازداشت پلیس پس از دستگیری او به اتهام نقض قوانین حجاب صورت گرفت، سرکوب شدید مخالفان را تشدید کرده‌اند. ادامه تنش‌های ژئوپلیتیک بین تهران و رقبای آن و ترس از اینکه ایران- که از گروه‌های ضد اسرائیلی و ضد آمریکایی در منطقه حمایت می‌کند- در صورت تشدید جنگ در غزه، ممکن است به یک درگیری گسترده‌تر کشیده شود نیز از عوامل دیگر گریختن ایرانیان از وطن هستند.
نگار می‌گوید: «جنگ غزه خیلی دور از ما نیست. شمشیر کشیدن اسرائیل و شکیبایى مخالفان رژیم ایران در خارج کشور… واقعاً مردم را وحشت‌زده می‌کند.»
مهاجران ایرانی بطور سنتی به آمریکا، استرالیا، کانادا و اروپا رفته‌اند. اما توسعه مستمر در سراسر خلیج فارس، کشورهای عربی مانند امارات متحده عربی، قطر و عمان را برای کسانی که به دنبال کار هستند نیز جذاب می‌کند و به گفته IMO، ترکیه نیز در سال‌های اخیر به یک مقصد مورد علاقه ایرانى‌ها تبدیل شده است.
کسانی که ایران را ترک می‌کنند شامل ورزشکاران حرفه‌ای، هنرمندان، کارگران ماهر و تکنیسین‌ها، نخبگان مرفه و همچنین تعداد زیادی از ایرانیان تنگدست هستند که اغلب برای رسیدن به کشورهای غربی به سفرهای خطرناکی دست مى‌زنند.
بین آغاز سال ٢٠١٨ تا مارس ٢٠٢٣، اتباع ایرانی بزرگترین گروهی را تشکیل داده‌اند که پس از عبور از کانال مانش از سرزمین اصلی اروپا در قایق‌های کوچکی که توسط قاچاقچیان انسان اداره می‌شد، به بریتانیا رسیدند. به گفته رصدخانه مهاجرت دانشگاه آکسفورد، ١٨٠٠٠ تن از این گذرگاه عبور کردند که ٢١ درصد از کل آنهاست.
مهاجرت ٣٠٠٠ پرستار و ١٠٠٠٠ پزشک از ایران
مهاجرت در میان کادر بهداشت و درمان باعث نگرانی خاصی شده است. محمد شریفی مقدم دبیرکل سازمان مردم‌نهاد «خانه پرستار» در تهران گفت: تعداد پرستارانی که سالانه از کشور خارج می‌شوند به ٣٠٠٠ تن رسیده است و اکنون این بخش با کمبود ١٠٠٠٠٠ پرستار مواجه است.
او اوایل ماه نوامبر گفت: «آنها به کشورهایی مانند آلمان نقل مکان می‌کنند که در آنجا به راحتی می‌توانند بجای ٢٠٠ یورویى که در ماه در ایران دریافت مى کردند، ٢۵٠٠ یورو در ماه حقوق داشته باشند.»
به گفته حسینعلی شهریاری رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی، طی دو سال گذشته، تقریباً ١٠ هزار پزشک برای دریافت گواهینامه‌های معتبر مورد نیاز از کشورهای مقصد درخواست داده‌اند.
کمبود پزشک به تخصص بیماری‌های کودکان رسید؛ درآمد ناچیز و مهاجرت دو عامل مؤثر در کمبود متخصص
مهسا، دندانپزشک ۵٢ ساله، با دو دهه تجربه، که خواستار عدم استفاده از نام کامل خود شده است، تلاش می‌کند به استرالیا، کانادا، فرانسه یا ترکیه نقل مکان کند تا دخترش که پزشک است، آینده امیدوارکننده‌تری داشته باشد.
او گفته: «در سن من، شاید نتوانم در کشور دیگری دندانپزشکی کنم، اما می‌دانم که دختر ٢۶ ساله‌ام درآمد و آینده قابل توجهی در اینجا نخواهد داشت. من همچنین نگران احتمال جنگ هستم. ما قبلاً جنگ را پشت سر گذاشته‌ایم و می‌دانیم که چه معنایی دارد.»
صنعت فناوری نیز از مهاجرت ضربه خورده است. یکی از مشاوران وزیر اقتصاد جمهوری اسلامی در سپتامبر گذشته گفته بود که ۵٠ درصد راه‌اندازان فناوری ایران برای کار در خارج کشور درخواست داده‌اند.
جنگ غزه پیوندهای جمهورى اسلامى با گروه‌های شبه نظامی‌منطقه را برجسته می‌کند
بهرام صلواتی رئیس «آی ام او» در تهران گفت: طی سال‌های ٢٠١٩ تا ٢٠٢٢، دو هزار ویزاى راه‌اندازى کسب و کار برای کارآفرینان ایرانی در کانادا و انگلیس صادر شده است.
نیما نامداری تحلیلگر اقتصاد دیجیتال به فایننشال تایمز گفت: «تعدادی از متخصصان صنعت فناوری بر این باورند که جمهورى اسلامى ایران به دلیل چشم‌انداز اقتصادی ناپایدار، محیط پر خطرى برای شروع کسب و کار است. مردم می‌خواهند در سطح پیشرفته دانش باقی بمانند، اما به دلیل توسعه‌نیافتگی فناوری و تحریم‌ها در اینجا امکان پیشرفت ندارند.»
او افزود: « در نتیجه، بدون توجه به انگیزه‌هایشان، همه آنها وطن را ترک می‌کنند. و این موجب تخلیه اکوسیستم راه‌اندازى فناورى در ایران مى شود.»
مسئولان این نگرانی‌ها را کم‌اهمیت جلوه داده‌اند. روح‌الله دهقانی فیروزآبادی معاون علمی ابراهیم رئیسی رئیس جمهوری اسلامی چندی پیش گفت که داده‌های مهاجرت «اصلاً نگران‌کننده» نیست.
هشدار درباره مهاجرت استارتاپ‌ها از کشور؛ امارات یکی از مقاصد جوانان نخبه و کارآفرینان ایرانی
از سوى دیگر، ابراهیم رئیسی اخیراً استدلال کرد که مهاجرت توسط پزشکان روندی است که می‌تواند «معکوس» شود و این اطمینان را داد که «شغل‌های شایسته» در انتظار کسانی است که بازگشته‌اند.
با این حال، «آى.ام.او.» در گزارش سال ٢٠٢١ خود در مورد چشم‌انداز مهاجرت ایران گفت که سیاست‌های دولت برای مدیریت مهاجرت و تشویق به بازگشت مهاجران باعث «سردرگمی» است. بسیاری از کسانی که در کشور مانده‌اند سرانجام احساس می‌کنند که گزینه دیگری جز ترک وطن نخواهند داشت.
نگار می‌گوید: «از زمان اعتراضات سال گذشته، بسیاری از جامعه هنری از رویدادهای فرهنگی دولتی مانند جشنواره سالانه موسیقی فجر دوری کردند و ترجیح دادند در خارج کشور برنامه اجرا کنند.»
او افزود: «به عنوان نوازندگان مستقل، این برای ما چاره‌ای جز بستن چمدان‌ها باقی نمی‌گذارد.»
