دریای مازندران یا کاسپین (خزر) کهن‌ترین و بزرگترین دریاچه جهان اندک اندک در حال آب رفتن و کوچک شدن است. این حقیقت هولناک بار دیگر از سوی رئیس موسسه تحقیقات آب مطرح شده است.
محمدرضا کاویان‌پور در نشست خبری نوزدهمین نمایشگاه بین المللی آب و فاضلاب گفت: «از ابتدای امسال تا کنون سطح تراز آب دریای خزر ۲۵ سانتی‌متر کاهش یافته که این میزان کاهش بیشتر ناشی از روند گرمایش زمین است که کشورمان را هم درگیر کرده است.»
وی با بیان اینکه سطح تراز آب دریای مازندران در چند سال اخیر در مجموع حدود نیم متر کاهش داشته است، افزود: «۱۹۰ میلیارد مترمکعب آب دریای خزر در اثر کاهش سطح تراز از بین رفته است.»
رئیس موسسه تحقیقات آب با بیان اینکه با توجه به روند افزایش دما کاهش سطح تراز آب دریای خزر تداوم خواهد داشت، اضافه کرد: «سال‌های آینده مشکلات این کاهش سطح تراز بیشتر نمایان می‌شود و کاهش بر روی فعالیت‌های دریایی، آبزیان دریای خزر و زندگی مردم اثرگذار است.»
وی با بیان اینکه تغییر اقلیم از سال ۱۸۵۰ میلادی آغاز و از سال ۱۹۰۰ روند رشد آن بیشتر شده است، گفت: «تغییر اقلیم در ایران از سال ۱۳۸۰ بطور جدی آغاز شده است.»
کاویان‌پور با اشاره به اینکه «سال گذشته ۱/۳ درجه افزایش دما داشتیم و امسال نیز در نقاط مختلف بین یک تا ۴ درجه افزایش دما داریم» تاکید کرد: «این افزایش دما اثر مستقیم روی منابع آبی دارد و سبب کاهش این منابع می‌شود.»
جدا از مشکل آلودگی‌های نفتی، پلاستیکی و… در بستر دریای مازندران، برخی کارشناسان تغییرات اقلیمی و گرمایش زمین را دلیل این کاهش سطح تراز آب این بزرگترین دریاچه جهان می‌دانند.
از جمله محسن موسوی خوانساری، کارشناس حوزه آب نیز ۷ آذر در مورد تغییرات اقلیمی دریای خزر در گفتگو با خبرگزاری ایسنا عامل اصلی کاهش تراز آب دریای خزر را گرمایش هوا و تغییر اقلیم دانسته که موجب افزایش تبخیر آب شده است.
وی نیز با بیان اینکه تراز آب دریای خزر مرتب در حال کاهش است تأیید رده بود: «در سال‌های اخیر ۱/۵ متر تراز آب دریای خزر کاهش یافته است.»
در مورد کاهش تراز آب دریای مازندران پیشتر رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در ۶ شهریورماه ادعا کرده بود: «پنج کشور در مدیریت دریای خزر مشارکت دارند و می‌توان گفت که هیچ کشوری مقصر کاهش تراز آب دریای خزر نیست.»
وی گفته بود که کشورها در روال عادی در آبخیزداری، بهره‌برداری خود را انجام می‌دهند.
رودخانه ولگا در روسیه از جمله مهم‌ترین منابع تامین آب دریای کاسپین است که سهم ۸۵ درصدی در تأمین این آب دارد. از نخستین کسانی که موضوع کاهش سطح تراز آب این دریا را به خاطر پرداخت نشدن حقابه آن و بسته شدن رود ولگا اعلام کرد و تقصیر را گردن روسیه انداخت، علی سلاجقه رئیس سازمان محیط‌زیست بود.
سلاجقه در این زمینه تغییرات اقلیمی، کاهش ورودی‌های حوضه آبخیز به‌خصوص رودخانه ولگا و افزایش تبخیر را باعث کاهش تراز آب در دریای مازندران دانسته بود.
خبرگزاری تسنیم نیز ۲۰ امرداد امسال از رسیدن تراز آب این دریا به پایین‌ترین میزان در ۳۰ سال اخیر خبر داده و نوشته بود: «تراز اکولوژیک دریای خزر در طول عمر این دریا بطور طبیعی نوسانات سینوسی داشته و همواره طی چندین سال تراز آب خزر افزایش و در ادامه طی چندین سال روند کاهشی را طی کرده است اما طی دو دهه اخیر روند کاهش تراز آب خزر طولانی‌تر شده و شدت کاهش تراز آب به ویژه در سال‌های اخیر شدت یافته به طوری که تنها در سال ۱۴۰۱، تراز آب ۲۶ سانتی‌متر کاهش یافت! در مجموع از سال ۱۳۷۵ تا ۱۴۰۱ که روند کاهش تراز آب شروع شده، حدود ۲ متر از سطح آب کاهش یافته و به کمترین میزان در ۳۰ سال اخیر رسیده است.»
در این گزارش همچنین آمده بود: «سطح دریای خزر به صورت فزاینده‌ای پایین‌تر می‌آید و شتاب کاهش آب در حال افزایش است، با توجه به اینکه آب‌های بخش روسیه و ترکمنستان خزر، کم‌عمق است، با افت ۹ متری آب حدود ۲۴ درصد از مساحت سطح خزر کوچک خواهد شد و اگر ۱۸ متر آب افت کند، ۳۴ درصد از سطح این دریاچه خشک خواهد شد. ورودی‌های دریای خزر از سوی کشورهای همسایه بسته شده است مخصوصا ورودی رود ولگا. از طرفی میزان بارش در کل حوضه آبریز دریای خزر کاهش یافته است. در برخی آمار و اطلاعات اعلام شده که قریب به یک متر در ۴-۵ سال اخیر دریا عقب‌نشینی داشته است.»
همچنین مطالعات نشان می‌دهد که از سال ۲۰۱۷ بحث پسروی آب دریای خزر آغاز شده و این رویداد تا سال ۲۰۵۰ نیز ادامه پیدا می‌کند. اسماعیلی، عضو هیأت علمی منابع آب دانشگاه گیلان، در این زمینه به شهروند گفته است که «این پسروی تنها در محدوده مرزهای آبی ایران نیست و این اتفاق در روسیه نیز در حال رخ دادن است زیرا سرعت تبخیر به دلیل گرم شدن زیاد افزایش داشته و در صورت ادامه پیدا کردن این روند ٢٠ تا ٢۵ درصد مساحت خزر در بخش شمالی که سواحل روسیه را شامل می‌شود، کاهش پیدا خواهد کرد.»
آب دریای مازندران هر ۲۵ سال عقب‌نشینی و سپس پیشروی می‌کند. اما طی پنج سال گذشته که وارد دوره پیشروی آب دریا شده‌ایم، آب دریا همچنان پسروی می‌کند. اگر این روند عقب رفتن آب دریای مازندران ادامه پیدا کند، پیامدهای جدی فرونشست در چند سال آینده این منطقه را گرفتار خواهد کرد.
دریای کاسپین با وسعتی بیش از ۶۰۰ هزار کیلومتر با اما و اگر در پرداخت حقابه مواجه است و گفته می‌شود که مسیر رود ولگا به این دریا بسته می‌شود. رودی که حیات این دریا تا حد زیادی در گرو پرداخت شدن حقابه از این رود است.
رئیس سازمان حفاظت محیط زیست ۱۶ امرداد با اشاره به کاهش تراز آب دریای خزر، اعلام کرده بود ورودی‌های دریاچه از سوی کشورهای همسایه، به ویژه از رودخانه ولگا بسته شده است.
اینهمه در حالیست که غلامرضا مرحبا نایب رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی ۱۲ مهرماه در مورد رژیم حقوقی دریای کاسپین به وبسایت تجارت‌نیوز گفته بود: «اگر بخواهیم رژیم حقوقی دریای خزر را که در دولت روحانی امضا شد بپذیریم همان ۱۳ درصد هم به ما نمی‌رسد. شاید هم کمتر از ۱۱ درصد به ما برسد. ما قدرت سیاسی و نظامی داریم. اگر اراده کنیم می‌توانیم ۲۰ درصد را جدا کنیم. اما نظرمان این است که بر اساس گفتگو پیش برویم و کار به آنجا به نکشد.»
