ترور اسماعیل هنیه در تهران که شکست اساسی برای دستگاه امنیتی جمهوری اسلامی به شمار می‌رود، وضعیت اقتصادی ایران را بیش از پیش بهم ریخته است. اولین پیامدهای وقوع یک درگیری احتمالی، سقوط شاخص بورس و خروج فوری بخشی از سرمایه‌ها از بازارهای مالی و همچنین افزایش قیمت ارز و کمبود سوخت است.
هرچند برای جمهوری اسلامی واکنش نظامی تبدیل به یک مسئله حیثیتی شده اما بسیاری از ناظران حتا خودی‌های نظام نسبت به پیامدهای هرگونه اقدام تلافی‌جویانه هشدار داده‌اند.
پس از آنکه علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی صحبت از «خونخواهی» هنیه و «مجازات سخت» اسرائیل کرد، سایر مقامات نظام روی همین مدار تهدید کردند که «پاسخ پشیمان کننده به صهیونیست‌ها می‌دهیم.»
رسانه‌ها و افراد شناخته‌شده‌ی جریان «اصلاح‌‌طلب» ادعا می‌کنند، اسرائیل از ترور هنیه آنهم در تهران، یک روز پس از تحلیف مسعود پزشکیان اهداف چندگانه دنبال می‌کند، از جمله می‌خواهد از هرگونه سیاست تنش‌زدایی در سطح منطقه و جهان جلوگیری کرده و التهاب را حفظ کند.
روزنامه «آرمان ملی» با اشاره به اینکه اسرائیل قصد «گسترش دامنه جنگ» را دارد به نظام هشدار می‌دهد، «واکنش قطعاً باید بسیار هوشمندانه باشد.»
روزنامه «شرق» در گزارشی می‌نویسد پس از ترور هنیه «نگرانی فراوانی» از پُررنگ شدن نقش نهادهای نظامی و امنیتی و سنگین شدن کفه‌ی معادلات به سود جریان موسوم به «میدان» شکل‌گرفته است، بنابراین احتمال وقوع سلسله کنش‌ها و واکنش‌ها میان رژیم ایران و اسرائیل با آغاز به کار دولت پزشکیان وجود دارد.
واکنش علی خامنه‌ای به ترور اسماعیل هنیه:
اسرائیل ما را داغدار کرد، خونخواهی را وظیفه خود می‌دانیم!– رهبر جمهوری اسلامی روز چهارشنبه دهم امرداد ساعاتی پس از ترور اسماعیل هنیه رهبر حماس در شمال تهران، در بیانیه‌ای تهدید کرد که اسرائیل با این اقدام «زمینه مجازات سختی را برای خود… pic.twitter.com/Y8pu02F4Sy
— KayhanLondon کیهان لندن (@KayhanLondon) July 31, 2024
جلال ساداتیان سفیر پیشین جمهوری اسلامی در لندن، در یادداشتی می‌نویسد: «آنچه از مجموع اخبار برمی‌آید این است که جمهوری اسلامی در تلاش است در میدان بازی اسرائیل قرار نگیرد. چرا که نیت اسرائیل از ترور هنیه این است که در مرحله اول در برابر دولت جدید در ایران ایجاد مانع کند و دکتر پزشکیان نتواند حتی شعارهایی که مطرح کرده به عادی‌سازی روابط با غرب و کشورهای همسایه بپردازد و بهبود اوضاع در داخل کشور کمک کند.»
اصلاح‌طلبان مستقیم و غیرمستقیم نسبت به ریسک و پیامدهای اقدام نظامی علیه اسرائیل هشدار می‌دهند. حسین مرعشی دبیرکل حزب «کارگزاران سازندگی» در مصاحبه با «ایرنا» گفته «اقدام اول پاسخ نظامی در دفاع از تمامیت ارضی و حیثیت ایران است [اما] مشروط بر اینکه در دام حاکمان اسرائیل نیافتیم و خواسته نتانیاهو که گسترش جنگ است محقق نشود.»
او تأکید کرد، دومین اقدام ضروری « رفع خلاءهای امنیتی و اطلاعاتی» است. مرعشی گفته «باید بپذیریم ضعف‌هایی در سیستم اطلاعاتی ما وجود دارد که اسرائیلی‌ها تا کنون چندین بار توانسته‌اند از این نقطه ضعف‌ها استفاده کرده و به ما ضربه بزنند.»
مرعشی هرچند به ظاهر از «پاسخ نظامی حساب‌شده» دفاع کرده اما همزمان می‌گوید، «اگر ما دیپلماسی را بر اقدامات نظامی ترجیح دهیم، ایران به اتکاء ابزارهای نظامی موثری که دارد، با اتکاء به قدرت و توان بسیار شایسته نظامی و موشکی می‌تواند در دیپلماسی حرف مهمی بزند و تاثیرگذار باشد.»
اصلاح‌طلبان وانمود می‌کنند دولت پزشکیان به دنبال «میانه‌روی در سیاست خارجی» است اما واقعیت آن است که او بلافاصله پس از شمارش آراء به رهبران حزب‌الله، حماس و حوثی‌ها نامه نوشت و نه تنها از آنها تقدیر کرد بلکه به آنان وعده داد که حمایت‌های جمهوری اسلامی از «جریان مقاومت» ادامه خواهد داشت. پزشکیان در مراسم تحلیف خود نیز از هیچکس به اندازه اسماعیل هنیه گرم و دلباخته استقبال نکرد!
تا حالا پزشکیان را اینطور شاد و خندان دیده بودید؟
ماچ و بوسه با اسماعیل هنیه از رهبران حماسمسعود پزشکیان رئیس دولت چهاردهم شب اعلام ریاست جمهوریش هم اینطور شاد و خندان نبود و گل از گل‌اش نشکفته بود!
بیش از آنچه تصور می‌شود بهم نیاز دارند!#نه_به_جمهوری_اسلامی pic.twitter.com/06hZGaqQmS— KayhanLondon کیهان لندن (@KayhanLondon) July 30, 2024
باید گفت که جمهوری اسلامی در سال‌های اخیر بارها در شرایط مشابه قرار گرفته است، یعنی وضعیتی که بعد از یک شکست سنگین اطلاعاتی و امنیتی مجبور شده برای حفظ آبرو و حیثیت خود «پاسخ سخت» بدهد اما هر اقدام آن در نهایت خسارات شدید و فاجعه‌بار در پی داشته که یکی از شاخص‌ترین آنها اصابت موشک‌های سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به هواپیمای «اوکراین اینترنشنال» در سحرگاه ۱۸ دی ۱۳۹۸ است.
در این میان، علاوه بر ناتوانی نظامی و تسلیحاتی در عملی کردن شعار «انتقام سخت»، جمهوری اسلامی با یک مشکل اساسی‌تر نیز روبروست که آن ضعف بنیه اقتصادی است.
ترس نظام از جنگ
به عنوان مثال، در فضایی مشابه در دی‌ماه سال ۱۴۰۲ پس از بمب‌گذاری در مراسم سالگرد کشته شدن قاسم سلیمانی در کرمان، حکومت انگشت اتهام را به سوی اسرائیل نشانه رفت و باز موضوع «انتقام سخت» مطرح شد. احمد بخشایش اردستانی عضو پیشین کمیسیون «امنیت ملّی» مجلس شورای اسلامی گفت «ایران باید پاسخ انفجارهای کرمان را با موشک بدهد» اما همزمان عنوان کرد «جمهوری اسلامی کمی محافظه‌کاری بیش از اندازه دارد؛ درواقع شاید بترسد اگر بخواهد انتقامی بگیرد آنها نیز مجدد پاسخ دهند و جنگ رخ دهد و خب در آن شرایط مردم ایران بیرون بریزند. شاید یک ترسی برای جمهوری اسلامی وجود دارد.»
عضو پیشین کمیسیون «امنیت ملّی» مجلس: جمهوری اسلامی ترس دارد که اگر جنگ شود مردم بیرون بریزند
احمد بخشایش اردستانی عضو پیشین کمیسیون «امنیت ملّی» مجلس شورای اسلامی در مصاحبه‌ای با وبسایت «رویداد۲۴» که ۱۶ دی‌ماه منتشر شد گفته «ایران باید پاسخ انفجارهای کرمان را با موشک بدهد!»
وی… pic.twitter.com/3n5cyBV2lP
— KayhanLondon کیهان لندن (@KayhanLondon) January 6, 2024
در ارتباط با پیامدهای اقتصادی شرایط کنونی، خبرگزاری «فارس» وابسته به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی با اشاره به سقوط شدید شاخص بورس بعد از ترور هنیه نوشت، «کارشناسان بازار سرمایه معتقدند ترس از تنش‌های بین‌المللی در بازار منجر به این موضوع شده است که عده‌ای از ترس مرگ خودکشی کنند. یعنی سهامداران بدون توجه به مسائل اصلی موجود در بازار، تنها خواستار خروج از این بازار هستند.»
روزنامه «وال استریت ژورنال» روز یکشنبه چهارم اوت (۱۴ امرداد) گزارش داد جمهوری اسلامی به دیپلمات‌های عرب اطلاع داده که نگران نیست اگر تلافی ترور اسماعیل هنیه منجر به شروع یک جنگ شود.
همچنین روزنامه کویتی «الجریده» نیز ادعا کرد جمهوری اسلامی «پیشنهادهای وسوسه‌انگیز» آمریکا برای جلوگیری از جنگ با اسرائیل را نپذیرفته است.
موسی غنی‌نژاد اقتصاددان حامی مسعود پزشکیان هشدار داده که حکومت با اَبَرچالش‌های خطرناکی روبروست که امنیت و بقای «ملّی» [نظام] را تهدید می‌کنند.
دو هفته پیش از ترور هنیه، «بانک جهانی» نسبت به «ناترازی‌های اقتصادی»، «سیاست‌های اقتصادی نامناسب»، «تحریم‌ها»، « تشدید عدم اطمینان ژئوپلیتیک»، «تجارت با شرکای تجاری معدود» به جمهوری اسلامی هشدار داد و اعلام کرد که این وضعیت ایران را در برابر تکانه‌های تجاری آسیب‌پذیر کرده است.
از سوی دیگر، نه فقط طرفداران نظام بلکه شماری از مقامات نظامی و امنیتی رده‌بالا می‌گویند اگر نظام واکنش مناسب به ترور هنیه نشان ندهد پیامدهای سنگین‌تری علیه آن در پی خواهد داشت. چنانکه برخی کارشناسان حامی جمهوری اسلامی ترور هنیه را ناشی از عدم رعایت اصل غافلگیری در عملیات «صبح صادق» می‌دانند که طی آن حکومت پیش از پرتاب موشک‌ها و پهپادها به سوی اسرائیل از ساعت‌ها قبل آغاز عملیات را اعلام کرده بود!
وبسایت «بصیرت» وابسته به معاونت سیاسی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در واکنش به آشفتگی بازارهای مالی پس از ترور هنیه و احتمال اقدام تلافی‌جویانه جمهوری اسلامی، در یادداشتی خطاب به «وزارتخانه‌های مرتبط با بازار و اقتصاد» اعلام کرده است که «باید آرایش جنگی بگیرند» و خود را برای «جنگ اقتصادی» آماده کنند.
در این نوشتار برای مقابله با آنچه «شوک‌های نظامی و امنیتی بر اقتصاد» ناشی از کشته شدن اسماعیل هنیه خوانده شده، از مقامات اقتصادی خواسته شده که همزمان با رسیدن به «ساعت صفر» برای آغاز نوعی اقدام تلافی‌جویانه نظامی «نظارت و مدیریت بر بازار» را «تقویت و تشدید» کنند.
در این یادداشت همچنین آمده، «نقش بانک مرکزی به منزله قرارگاه مرکزی جنگ اقتصادی» از نظر «کنترل نرخ ارز به عنوان لنگرگاه انتظارات تورمی کشور اهمیت فوق‌العاده‌ای دارد.»
در بخش دیگری از این یادداشت از مردم خواسته شده که «به وظیفه و تکلیف خود عمل کنند» و برای «کنترل مصرف» از «هجوم به بازارها و منابع» خودداری کنند.
