با کشف کتابچه دستورالعمل نیروهای حماس در تونل‌های غزه، روزنامه «نیویورک‌تایمز» سوم سپتامبر (۱۳ شهریورماه) در گزارشی به بررسی محتوای این کتابچه و تطبیق آن با اطلاعات نهادهای امنیتی اسرائیل و واقعیت‌های میدانی جنگ در غزه پرداخته است. بر اساس این گزارش جنگ در تونل‌ها از اصلی‌ترین عوامل مقاومت حماس در مقابل ارتش مجهز اسرائیل بوده است.
طبق دستورالعمل‌های مندرج در این کتابچه، حماس برای نبردهای زیرزمینی، با جزئیات دقیق آموزش نحوه حرکت نیروها در تاریکی، حرکت مخفیانه در زیر غزه و شلیک سلاح‌های خودکار در فضاهای محدود برای افزایش تلفات دشمن را شرح می‌دهد. حتا به فرماندهان میدانی نحوه زمان‌بندی حرکت نیروها در نقاط مختلف میان تونل‌های زیرزمینی تشریح شده است.
این دستورالعمل که به دست ارتش اسرائیل افتاده، بخشی از تلاش چندین ساله حماس، پیش از حمله «هفت اکتبر» و جنگ کنونی با اسرائیل است که نشان می‌دهد تاکتیک محوری این گروه عملیات نظامی زیرزمینی بود تا بتواند در درازمدت مقاومت کند و همزمان باعث کنترل حملات و کاهش سرعت نیروهای زمینی اسرائیل در داخل تونل‌های تاریک شود.
تنها یک سال قبل از حمله به اسرائیل، یحیی سنوار رهبر حماس در نوار غزه، هزینه‌ای بالغ بر ۲۲۵ هزار دلار برای نصب درهای زرهی جهت محافظت از شبکه تونل‌های تروریست‌ها در برابر حملات هوایی و حملات زمینی را تأیید کرد.
در سند این تأییدیه آمده است که فرماندهان میدانی حماس تونل‌های زیر غزه را بازبینی کرده و مکان‌های مهمی را در زیرزمین و سطح شهر شناسایی کرده‌اند که نیاز به استحکامات بیشتری دارند.
این سوابق همراه با مصاحبه با کارشناسان و فرماندهان اسرائیلی، به توضیح این موضوع کمک می‌کند که چرا پس از گذشت نزدیک به یک سال از جنگ، اسرائیل همچنان برای دست یافتن به هدف خود برای از بین بردن حماس تلاش می‌کند.
مقامات اسرائیلی سال‌ها به جستجو و برچیدن تونل‌هایی پرداخته‌اند که حماس می‌توانست از آنها برای ورود مخفیانه به اسرائیل برای حمله استفاده کند. یک مقام ارشد اسرائیلی می‌گوید، «ارزیابی شبکه زیرزمینی داخل غزه یک اولویت نبود، زیرا تهاجم و جنگ تمام‌عیار در غزه بعید به نظر می‌رسید. اکنون مقامات متوجه شده‌اند که حماس برای چنین تقابلی کمربند خود را سفت می‌کرد.»
کارشناسان می‌گویند اگر تونل‌ها نمی‌بود، حماس شانس کمی در مقابل ارتش بسیار مجهز اسرائیل می‌داشت.
دستورالعمل رزم زیرزمینی حاوی آموزش‌هایی در مورد نحوه استتار ورودی تونل، مکان‌یابی آنها با قطب‌نما یا GPS و همچنین ورود سریع و نحوه حرکت در آنهاست.
منابع اطلاعاتی اسرائیل:
یحیی سنوار با «پوشش زنان» از تونل‌های زیرزمینی فرار کرده!-روزنامه انگلیسی «میرور» ۲۵ اوت (چهارم شهریور) به نقل از چند مقام امنیتی اسرائیل گزارش داد که یحیی سنوار رهبر حماس در روزهای اخیر از تونل‌های زیرزمینی بیرون آمده و برای اینکه شناسایی نشود، با پوشش… pic.twitter.com/bcuNO5L67k
— KayhanLondon کیهان لندن (@KayhanLondon) August 26, 2024
در این سند که به زبان عربی نوشته شده، آمده است: «هنگام حرکت در تاریکی داخل تونل، رزمنده به عینک دید در شب مجهز به مادون قرمز نیاز دارد. اسلحه‌ها باید به صورت خودکار تنظیم شوند و از روی شانه شلیک شوند. این نوع تیراندازی به دلیل باریک بودن تونل موثر است، بنابراین شلیک‌ها به سمت مناطق حساس در قسمت بالایی بدن انسان هدف قرار می‌گیرند.»
در بخش دیگری از گزارش «نیویورک تایمز» آمده، مقامات اسرائیلی قبل از جنگ می‌دانستند که حماس یک شبکه تونل گسترده دارد، اما اکنون متوجه شدند این شبکه پیچیده‌تر و گسترده‌تر از آنست که آنها تصور می‌کردند.
در اوایل جنگ تخمین زده می‌شد که طول شبکه تونلی حماس حدود ۲۵۰ مایل (حدود ۴۰۲ کیلومتر) است، اما اکنون مشخص شده که طول آن تا دو برابر بیشتر از میزانی بود که قبلاً پیش‌بینی شده بود.
آنها همچنین به شناسایی تونل‌های جدید ادامه می‌دهند. در هفته گذشته کماندوهای اسرائیلی یک شهروند عرب بادیه‌نشین اسرائیل را که تنها در یک تونل زیرزمینی گروگان گرفته شده بود نجات دادند. اسرائیل اعلام کرد که جسد شش گروگان در تونل دیگری پیدا شده است.
یحیی سنوار، با ارزش‌ترین هدف اسرائیل، مظنون به مدیریت جنگ است که از طریق همین تونل‌ها فراری است.
سوابق نشان می‌دهد که چگونه هر دو طرف مجبور بوده‌اند تاکتیک‌های خود را با روند جنگ تطبیق دهند. درست همانطور که اسرائیل تونل‌ها را دست کم گرفت، حماس برای نبردهای زیرزمینی آماده شده بود که تحقق نیافت. اسرائیل، به ویژه در اوایل جنگ، تمایلی به اعزام نیرو به داخل تونل‌ها نداشت زیرا ممکن بود در داخل آنها با جنگ مواجه شود. حماس عمدتاً در نزدیکی ورودی تونل‌ها در کمین سربازان اسرائیلی می‌نشست و از درگیری مستقیم اجتناب می‌کرد.
به گفته مقامات نظامی اسرائیل و بررسی عکس‌ها و فیلم‌های میدان نبرد، این امر باعث شد تا حماس از تونل‌ها برای انجام حملات بالای زمینی، مخفی شدن از برابر نیروهای اسرائیلی و عملیات انفجاری با استفاده از چاشنی‌های راه دور و دوربین‌های مخفی استفاده کند.
این عملیات‌ها پیشرفت تهاجمی اسرائیل را کُند کرد، اما ارتش توانست یگان‌های حماس را نابود کند. بطوری که آنها را از سنگرها بیرون کشید و مجبورشان کرد تا بخش‌های عظیمی از تونل‌ها را که برای ساخت آن سرمایه‌گذاری زیادی کرده بودند، ترک کنند.
مقامات می‌گویند که اعضای ارتش اسرائیل سند مربوط به جنگ در تونل‌ها را در منطقه «زیتون» در شهر غزه در ماه نوامبر کشف کردند. نامه‌ای از سنوار به یک فرمانده نظامی در همان ماه در جنوب شهر پیدا شد. این اسناد توسط مقامات نظامی اسرائیل در اختیار «نیویروک تایمز» قرار گرفت.
یک سخنگوی ارتش اسرائیل می‌گوید: «اینکه حماس در تونل‌ها مخفی شده و بسیاری از نبردها را از آنجا مدیریت می‌کند، جنگ را طولانی‌تر می‌کند». یک مقام ارشد حماس از اظهار نظر در مورد استراتژی تونل خودداری کرد.
محتوای اسناد با سایر مطالب حماس که علنی شده یا توسط «نیویورک تایمز» مورد بررسی قرار گرفته مطابقت دارد. سربازان اسرائیلی جزئیاتی مانند ورودی‌های تونل های استتار شده و درهای زرهی اخیرا نصب شده را شرح داده‌اند که با اسناد حماس مطابقت دارد. در این اسناد همچنین استفاده از گازهای نوری و عینک دید در شب، یعنی همان تجهیزاتی که نیروهای اسرائیلی در داخل تونل‌ها پیدا کرده‌اند، توضیح داده شده است.
تامیر هیمن رئیس سابق اطلاعات نظامی اسرائیل در اینباره توضیح داد، «استراتژی رزمی حماس بر اساس تاکتیک‌های زیرزمینی است. این یکی از دلایل اصلی آنها برای مقاومت در برابر ارتش اسرائیل تا کنون بوده است.»
از زمان شروع جنگ، نکات زیادی در مورد شبکه زیرزمینی که در طنزی سیاه «مترو غزه» نامیده می‌شود، فاش شده است. حماس از برخی تونل‌های ابتدایی به سادگی برای انجام حملات استفاده می‌کند. این دستورالعمل مبارزه توضیح می‌دهد که افراد چگونه باید در تاریکی در این گذرگاه‌های باریک عملیات انجام دهند: با یک دست روی دیوار و دست دیگر روی فرد جلویی.
تونل‌های دیگر، مراکز پیچیده فرماندهی و کنترل و یا شریان‌هایی هستند که کارخانه‌های زیرزمینی تسلیحات را به تأسیسات ذخیره‌سازی متصل می‌کنند که کل زیرساخت‌های نظامی حماس را پنهان می‌سازد. در برخی موارد، حماس از پنل‌های خورشیدی نصب شده بر بام خانه‌های شخصی برای تأمین برق زیرزمینی استفاده کرده است.
برخی از تونل‌ها نیز به عنوان مرکز ارتباطی عمل می‌کنند. زمستان گذشته، نیروهای اسرائیلی یک سیستم مخابراتی «نوکیا» را در زیر مقرّ «اونروا» (UNRWA) آژانس سازمان ملل برای کمک به پناهندگان فلسطینی کشف کردند.
اینگونه سیستم‌های نوکیا خدمات صوتی و فایل‌‌ها را بر اساس دستورالعمل به دست آمده توسط »نیویورک تایمز» ارائه می‌کنند و می‌توانند به عنوان تابلوی برق برای یک شبکه ارتباطی زیرزمینی عمل کنند. اما ویژگی‌ها به سخت‌افزار اضافی نیاز دارند و مشخص نیست حماس چه توانایی‌هایی در این زمینه داشت.
مقامات اسرائیلی می‌گویند که حماس گروگان‌های اسرائیلی را در زیرزمین پنهان کرده و بنابراین هر تونل باید بررسی و پاکسازی شود.
به گفته یک افسر ارشد اسرائیلی که متخصص جنگ در تونل است، «تخریب یک بخش تونل می‌تواند ده‌ها سرباز را حدود ۱۰ ساعت مشغول کند. سال گذشته، ارتش اسرائیل تونلی را کشف کرد که عمق آن ۲۵۰ فوت بود- تقریباً ارتفاع یک ساختمان ۲۵ طبقه؛ ارتش گفت که ماه‌ها طول کشید تا آن را نابود کنند.»
دافنه ریچموند باراک کارشناس جنگ تونل در دانشگاه رایشمن در اسرائیل می‌گوید، تونل‌ها بر سرعت عملیات تأثیر می‌گذارند. او در این ارتباط توضیح داد، «شما نمی‌توانید پیشروی کنید. شما نمی‌توانید زمین را ایمن کنید… من به هیچ وجه در این مورد اغراق نمی‌کنم… شما با دو جنگ روبرو هستید…یکی روی زمین و دیگری در زیر زمین.»
یکی از افسران عملیات ویژه اسرائیل که مانند سایرین به شرط ناشناس ماندن صحبت کرد، گفت که با نزدیک شدن سربازان به تونل‌ها، حماس گاهی سقف‌ها را منفجر می‌کرد و باعث ایجاد حفره‌هایی می‌شد که جلوی مسیر تونل‌ها را می‌گرفت.
یک مقام نظامی اسرائیل می‌گوید که ممکن است سال‌ها طول بکشد تا کل شبکه تونل‌ها در زیر غزه نابود شود.
رهبری نظامی اسرائیل تصرف و نابودی این تونل‌ها را هدف اصلی خود قرار داده است. اما این کارزار هزینه گزافی برای غیرنظامیان فلسطینی به همراه داشته است. بسیاری از تونل‌ها در زیر مناطق مسکونی پراکنده هستند. اسرائیل ویدئوهایی از تخریب تونل‌های ارتش با بیش از ۱۶ تُن مواد منفجره در هر کیلومتر منتشر کرده است.
ارتش اسرائیل تخمین می‌زند که ساخت تونل‌ها برای حماس تقریباً هر نیم مایل (حدود ۸۰۴ متر) ۳۰۰ هزار دلار هزینه داشته است. دافنه ریچموند باراک توضیح داده که نامه سنوار هزینه و پیچیدگی پشت این تلاش را برجسته می‌کند.
این نامه به محمد ضیف فرمانده نظامی این گروه نوشته شده است که گمان می‌رود یکی از طراحان حمله «هفت اکتبر» بوده است. مشخص نیست که حماس چه زمانی بررسی استحکامات تونل‌ها را تکمیل کرد یا اینکه آیا این کار در ارتباط با برنامه‌ریزی حمله انجام شده است. سنوار در این نامه نوشت که «بر اساس درجه اهمیت و ضرورت پول به تیپ‌ها داده می‌شود.»
این نامه می‌تواند نشان دهد که گروه در کجا سخت‌ترین درگیری را پیش‌بینی کرده است. سنوار بیشترین پول را برای ورودی شمال غزه و خان یونس صادر کرد. درواقع، برخی از شدیدترین جنگ‌ها در طول جنگ نیز در همین مناطق رخ داده است.
مشخص نیست که حماس از چه زمانی استفاده از درهای زرهی و ضدانفجاری را آغاز کرد، اما دافنه ریچموند باراک گفت که اتکای شدید این گروه به این درها جدید است. او می‌گوید این درها در طول جنگ حماس با اسرائیل در سال ۲۰۱۴ وجود نداشته‌اند.
درهای زرهی بخش‌های مختلف تونل‌ها را از یکدیگر و از بیرون جدا و آب‌بندی کرده و در برابر بمباران و نفوذ محافظت می‌کنند. آنها همچنین مانع استفاده ارتش از پهپاد برای بازرسی و نقشه‌برداری تونل‌ها می‌شوند.
ارتش اسرائیل در حین پاکسازی تونل‌ها بارها با درهای زرهی مواجه شده است. مقامات اسرائیلی می‌گویند که با وجود تاکتیک‌های توصیف شده در کتابچه راهنمای مبارزه در تونل، هنگامی که این درها شکسته می‌شوند، سربازان به ندرت افراد حماس را پشت آن پیدا می‌کنند چرا که آنها فرار کرده‌اند که بازتاب استراتژی حمله و عقب‌نشینی است که به امری عادی تبدیل شده است.
