نگار جوکار – دهم اکتبر، روز جهانی مبارزه با مجازات اعدام است. اینکه در سال ۲۰۲۴ زندگی می‌کنیم و همچنان مجازات اعدام در چندین کشور جهان وجود دارد، انسان را به فکر فرو می‌برد. مجازات اعدام، مجازاتی بی بازگشت است؛ فرد اعدام شده را دیگر نمی‌توان به زندگی بازگرداند. به این پرسش که چرا همچنان مجازات اعدام وجود دارد، افرادی این پاسخ را می‌دهند که این مجازات موجب بازدارندگی در جامعه می‌شود. پاسخی که بیشتر به افسانه می‌ماند تا واقعیت.
اعدام‌های اخیر در ایران
در آستانه روز جهانی مبارزه علیه مجازات اعدام، گزارش‌ها حاکی از اعدام بیش از ۱۰ شهروند در ایران بود. آماری هولناک از اعدام برای یک روز عادی در ایران. شایان یادآوری است که درصد کمی از آمار اعدام‌ها توسط منابع رسمی جمهوری اسلامی اعلام می‌شوند و باقی آمارها در این خصوص توسط سازمان‌های حقوق بشری به ثبت می‌رسند. بنابراین نقش این سازمان‌ها در ثبت آمار اعدام در ایران بسیار مهم است. در همین ارتباط، نهاد آمار و نشر و آثار مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران با انتشار گزارشی به مناسبت روز جهانی مبارزه علیه مجازات اعدام اعلام کرد که طی بازه زمانی ۱۰ اکتبر ۲۰۲۳ تا ۸ اکتبر ۲۰۲۴، ۸۱۱ شهروند در ایران اعدام شدند. از این آمار، جنسیت ۲۳ تن از اعدام‌شدگان زن بوده و همچنین سن ۴ تن از اعدام‌شدگان در زمان ارتکاب جرم کمتر از ۱۸ سال بوده است. بر اساس آمار این سازمان، طی تاریخ یادشده ۱۸۶ نفر به اعدام محکوم شده‌اند. از سوی دیگر سازمان حقوق بشر ایران اعلام کرد که از ابتدای سال جاری تا کنون، ۵۳۱ شهروند در ایران اعدام شدند.
آمار تکان‌دهنده سازمان‌های بین‌المللی
سازمان عفو بین‌الملل نیز در مه ۲۰۲۳ با انتشار گزارشی از افزایش شمار اعدام‌ها خبر داد و گفت: “بیشترین تعداد اعدام‌ها از سال ۲۰۱۵ تا کنون در نتیجه شدت گرفتن شمار اعدام‌ها در ایران به ثبت رسیده است.” بر اساس گزارش سازمان عفو بین‌الملل، پنج کشور با بیشترین شمار اعدام در سال ۲۰۲۳، چین، ایران، عربستان سعودی، سومالی و آمریکا بودند. در این میان، ایران به تنهایی ۷۴ درصد از اعدام‌های شناسایی شده را به خود اختصاص داده بود. عفو بین‌الملل با تاکید بر اینکه “در ایران، مقامات با اجرای اعدام در سراسر کشور، استفاده از مجازات مرگ را برای ایجاد رعب و وحشت در میان مردم و تحکیم قدرت خود تشدید کردند” تعداد اعدام شدگان را در سال ۲۰۲۳ در ایران، ۸۵۳ نفر اعلام کرد که نسبت به سال قبل، حدود پنجاه درصد افزایش داشته است. از مجموع اعدام‌های ثبت شده در ایران در همان سال، دست‌کم ۵۴۵ مورد اعدام به صورت غیرقانونی برای جرائمی‌از جمله جرائم مرتبط با مواد مخدر، سرقت و جاسوسی اجرا شد که بر اساس قوانین بین‌المللی اصولا نباید منجر به مجازات اعدام شوند. زنان و شهروندانی که در زمان ارتکاب جرم، کودک محسوب می‌شدند نیز جزو اعدام‌شدگان بودند. بر این اساس، ایران پس از چین، دومین کشور جهان است که بیشترین تعداد اعدام‌شدگان را به خود اختصاص داده است.
سرکوب فعالان و اعتراضات مردمی
در همین رابطه، مای ساتو، گزارشگر ویژه سازمان ملل متحد در امور حقوق بشر در جمهوری اسلامی در پیامی به مناسبت روز جهانی مبارزه با مجازات اعدام، خواستار پایان دادن به این مجازات در ایران شد و اشاره کرد که حکومت ایران از مجازات اعدام علیه فعالین زن و حامیان جنبش زن زندگی آزادی استفاده می‌کند. یادآوری می‌شود که محسن شکاری، مجیدرضا رهنورد، محمدمهدی کرمی، محمد حسینی، محمد قبادلو، رضا رسایی، میلاد زهره وند، مجید کاظمی، صالح میرهاشمی‌و سعید یعقوبی، زندانیانی هستند که طی اعتراضات جنبش “زن زندگی آزادی” در ایران بازداشت و اعدام شدند.
افزون بر این در سال جاری میلادی، چهار زندانی سیاسی کُرد به نام محسن مظلوم، پژمان فاتحی، وفا آذربار و محمد فرامرزی اعدام شدند که اجرای حکم اعدام آنها با واکنش‌های زیادی روبرو شد. این شهروندان در حالی پس از نوزده ماه از زمان بازداشت، اعدام شدند که از حقوق اولیه خود محروم بودند. آنها یک روز قبل از اجرای حکم اعدام، توانستند با خانواده‌های خود ملاقات کنند. ملاقاتی که به آن “ملاقات یا دیدار آخر”می‌گویند. پرونده این زندانیان سراسر ابهام و تناقض بود. پرونده‌ای که با ناپدیدسازی آنها شروع شد و پس از اجرای حکم اعدام، با ناپدیدسازی پیکر آنها پایان یافت. ناپدیدسازی پیکر زندانیان سیاسی اعدام شده در ایران توسط حکومت امری با سابقه است. بر همین اساس، خانواده‌های این چهار زندانی سیاسی کرد اعدام شده، شکایتی رسمی در کمیته ناپدیدسازی قهری سازمان ملل متحد به ثبت رسانده‌اند.
کارزار “سه‌شنبه‌های نه به اعدام“
با افزایش آمار اعدام‌ها در ایران، زندانیان سیاسی در واکنش به این وضعیت، کارزار «سه‌شنبه‌های نه به اعدام» را از درون زندان‌ها شکل داده‌اند. این کارزار که اکنون حدود ۴۰ هفته از آغاز آن می‌گذرد، هر سه‌شنبه با اعتصاب غذا به مخالفت با مجازات اعدام می‌پردازد. هدف از این کارزار، جلب حمایت داخلی و بین‌المللی برای نجات جان محکومان به اعدام است. کارزاری که اکنون به فراتر از زندان‌ها رسیده و با واکنش مثبت خانواده‌های بسیاری از زندانیان محکوم به اعدام نیز روبرو شده است. کارزاری که باعث شده همه آنها علیه اعدام فریاد سر دهند.
نگرانی‌های بین‌المللی از افزایش اعدام‌ها
افزایش تعداد زندانیانی که به اعدام محکوم شده‌اند، به ویژه زنان و کودکان، نگرانی‌های بین‌المللی را به دنبال داشته است. دو زن زندانی سیاسی به نام پخشان عزیزی و شریفه محمدی اخیراً به اعدام محکوم شدند که به تازگی اعلام شد حکم اعدام شریفه محمدی لغو شده است. این افزایش شمار احکام اعدام نشان‌دهنده شدت سرکوبگری حکومت ایران است که از این مجازات برای ایجاد رعب و وحشت در میان مردم و تحکیم قدرت خود استفاده می‌کند. کارزار سه‌شنبه‌های نه به اعدام نمونه‌ای از مقاومت در برابر این سرکوب است و تلاش می‌کند تا به پایان دادن به این مجازات بی‌رحمانه کمک کند.
روز جهانی مبارزه با مجازات اعدام هر سال فرصتی است برای همه کسانی که به حقوق بشر باور دارند، تا در مقابل این مجازات غیرانسانی بایستند. افزایش اعدام‌ها در ایران و مقاومت زندانیان در قالب کارزار سه‌شنبه‌های نه به اعدام، نشان‌دهنده ضرورت اقدام فوری جامعه جهانی برای پایان دادن به این مجازات است.
*نگار جوکار روزنامه‌نگار و فعال حقوق بشر
