مهاجرت شهروندان از ایران در طبقات مختلف درآمدی و تحصیلی ادامه دارد. یک جامعه‌شناس معتقد است ریشه موج گسترده مهاجرات ریشه در سیاست‌های جمهوری اسلامی دارد.
در روزهای گذشته بار دیگر آمارهای تکاندهنده از مهاجرت اقشار مختلف از نخبگان تا کادر درمان منتشر شده است. محمدرضا دیده‌بان رئیس نظام پزشکی شیراز با اعلام خبر مهاجرت سه هزار نفر از کادر پزشکی استان فارس طی دو سال گذشته گفته «بیتوجهی به جامعه پزشکی و سرکوب خواسته‌های بحق پزشکان و نا‌امیدی در این قشر باعث شده تا پزشکان روز‌به‌روز از ادامه فعالیت در کشور دلسرد شوند.»
رئیس نظام پزشکی شیراز افزوده «دستمزد پزشکان در ایران نسبت به نرخ واقعی ۵٠٠ درصد عقب‌تر است و پزشکان در ایران حدود یک پنجم میزان واقعی دریافتی دارند.»
مهاجرت کادر درمان از ایران هشدارهایی درباره خالی شدن ساختار درمان ایران از نیروی حرفه‌ای را به صدا درآورده است. وزارت بهداشت اما همچنان حتی نتوانسته مطالبات پرستاران را پرداخت و حقوق آنها را بر اساس قانون افزایش دهد.
بر اساس آمار سازمان نظام پزشکی ایران در ۸ ماه نخست سال جاری، ۴ هزار و ۵۰۰ نفر دیگر از اعضای کادر درمان برای مهاجرت اقدام کرده‌اند. هفت هزار پزشک، پرستار و عضو کادر درمان کشور نیز در سال ۱۴۰۲ برای مهاجرت اقدام کرده‌اند. همچنین تنها طی چهار سال گذشته بیش از ۲۶ هزار پزشک و کادر درمان کشور را ترک کرده‌اند.
احمد نجاتیان رئیس سازمان نظام پرستاری نیز به تازگی گفته «ما برای حل مشکلات پرستاری باید چاره‌اندیشی زیرساختی و مبنایی داشته باشیم وگرنه این موضوعات بطور موقتی ممکن است مسائل ما را حل کند اما در درازمدت باعث ترک خدمت نیروهای پرستاری می‌شود. پرستاران ما بین جاهای مختلفی که می‌توانند کار کنند انتخاب می‌کنند و امروز قشر جوان نگاه می‌کنند که در چه مکان‌هایی رضایت بهتری از شغل خود خواهند داشت و مسئله وضعیت معیشتی اهمیت بسیاری پیدا کرده است.»
رئیس سازمان نظام پرستاری افزوده که «سال گذشته وزارت بهداشت ۱۸۰۰ ترک کار از مشاغل رسمی را اعلام کرده است که بخشی از این افراد پرستارانی هستند که مهاجرت می‌کنند و بخشی نیز کار نکردن و در منزل نشستن را ترجیح می‌دهند.»
همچنین علیرضا رهایی رئیس دانشگاه صنعتی امیرکبیر نیز با بیان اینکه طی سه سال گذشته ۲۵ درصد اساتید دانشگاه یا مرخصی رفتند، برنگشند و یا اینکه بازنشسته شدند، گفته که «متأسفانه برخی از اعضای هیئت علمی این دانشگاه مهاجرت و برخی نیز درخواست مرخصی های کوتاه مدت و بلند مدت برای انجام فعالیت های متفرقه کردند.»
علیرضا رهایی با بیان اینکه «با روند کاهش تعداد اعضای هیئت علمی مواجه هستیم»، تأکید کرده که «اگرچه پروسه جذب هیئت علمی در همه دانشگاه ها دنبال می‌شود اما میزان خروجی اساتید از دانشگاه ها بعضا بیش از میزان ورودی آنها است. بنابراین در این خصوص هم از نظر تعداد اعضای هیئت علمی و هم شرایط انجام فعالیت‌های علمی با مشکل مواجه هستیم. ضمن اینکه با توجه به مشکلات اقتصادی که وجود دارد، مقداری انگیزه فعالیت در بین آنها کاهش یافته است. بنابراین با کاهش تعداد اعضای هیئت علمی در بسیاری از دانشگاه ها مواجه هستیم که این امر موجب شد میزان تولیدات علمی نیز کاهش یابد.»
افزایش ۸۲ درصدی نرخ مهاجرت نخبگان از ایران؛ ثبت رکورد جدیدی در تعداد دانشجویان ایرانی خارج از کشور
شهرام یزدانی مشاور آموزشی مسعود پزشکیان نیز ناچار به اعتراف درباره روند پرسرعت مهاجرت شهروندان از ایران شده و گفته «بسیاری از رتبه های برتر کنکور، مدال آوران المپیادی و نخبگان ما از کشور مهاجرت کردند.»
شهرام یزدانی گفته «من چندین سال مسئولیت تیم‌های المپیادی سمپاد را بر عهده داشتم، متاسفانه حدود ۱۲۰ نفر از نخبگان ما که مدال المپیاد جهانی سال های ۶۳ تا ۶۷ را گرفته بودند، هیچکدامشان داخل کشور نیستند.»
مشاور آموزشی مسعود پزشکیان افزوده «باید این واقعیت را هم بپذیریم کشورهای اطراف سرمایه‌گذاری‌های عظیمی در حوزه علم انجام می‌دهند و این سرمایه‌گذاری قابل مقایسه با کشور ما نیست که این قطعا در افزایش یا کاهش رتبه علمی جهانی دانشگاه‌ها تأثیر می‌گذارد.»
این در حالیست که برخلاف گفته مشاور آموزشی مسعود پزشکیان به نظر نمی‌رسد مسئله فقط «سرمایه‌گذاری» در حوزه علم باشد بلکه ساختار ایجاد شده از سوی جمهوری اسلامی در حوزه‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی و سیاسی در حال «فراری دادن» شهروندان ایران از کشورشان است!
در همین رابطه اردشیر گراوند پژوهشگر اجتماعی گفته که «ریشه بسیاری از مشکلات و ازجمله برهم خوردن نسبت جنسیتی، نرخ بیکاری، فساد اخلاقی و حتی جرم و تخلفات، مهاجرت است.»
این پژوهشگر اجتماعی تأکید کرده که ریشه اصلی مهاجرت را «باید در سیاست‌های دولت‌ها و به‌خصوص، بیتوجهی به توسعه اشتغال و کاهش نرخ بیکاری جستجو کرد.»
اسماعیل گرامی‌مقدم فعال سیاسی حکومتی نیز گفته «هرچند مسئله مهاجرت ایرانیان خارج از کشور ابعاد مختلف سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و… دارد اما بیشترین انگیزه مهاجرت‌های ایرانیان، اقتصادی و رفاهی است. وجود رفاه بیشتر در کشورهای غربی که باعث ایجاد سطح قابل قبولی از زیست انسانی و خانوادگی می‌شود، باعث مهاجرت حجم بالایی از ایرانیان شده است.»
اسماعیل گرامی‌مقدم افزوده در صورت تداوم وضعیت فعلی در دورنمای دو دهه آینده ۱۵درصد جمعیت ایران به عنوان مهاجر راهی سایر کشورها می‌شوند!
بر اساس گزارش‌های منتشر شده از سوی سازمان ملل متحد، ایران در میان ۱۰ کشور اول جهان از نظر مهاجرت نخبگان قرار دارد. دلایل اصلی این مهاجرت شامل مشکلات اقتصادی، نبود امنیت شغلی و نبود آزادی‌های اجتماعی است.
بسیاری از متخصصان و حتی کارگران حرفه‌ای به علت دریافت دستمزدهای ناچیز در کنار تورم فزاینده‌ای که هر روز و هر هفته سبب کاهش قدرت خرید می‌شود ترجیح می‌دهند در کشورهای دیگر، ولو کشورهای توسعه نیافته منطقه مشغول به کار شوند. نداشتن امنیت شغلی، فشارهای سیاسی و امنیتی، و نبود آزادی‌های اجتماعی نیز از جمله دیگر عواملی است که مهاجرت از ایران را گسترش داده است. از سوی دیگر محدودیت‌هایی مانند سانسور و فیلترینگ اینترنت هم در عمل فعالیت برای برخی متخصصان را با اختلال روبرو کرده و این افراد ناچار هستند ایران را ترک کنند.
در سالهای گذشته بخشی از صاحبان کسب‌وکارها و استارتاپ‌ها نیز به علت افزایش مداوم نرخ ارز و هزینه تولید و همچنین قوانین دست‌وپاگیر، و ساختار مافیایی و رانتی اقتصاد، کسب و کار خود را از ایران به دیگر کشورها از جمله ترکیه منتقل کرده‌اند.
نتایج یک پژوهش درباره تمایل شهروندان در ایران به مهاجرت که اول دی‌ماه منتشر شد نشان می‌دهد ۱۶ درصد از پاسخ‌دهندگان اصلاً به مهاجرت فکر نمی‌کنند، اما در مقابل ۱۶ درصد نیز به مهاجرت فکر و برای آن اقدام کرده‌اند.
۴۶/۵ درصد به مهاجرت فکر می‌کنند اما اقدام عملی برای آن انجام نداده‌اند و ۲/۵ درصد مهاجرت‌شان قطعی شده و به رفتن از کشور فکر می‌کنند.
همچنین، از ۲۱۰۰ پاسخ‌دهنده‌ای که از ایران مهاجرت کرده‌اند، تنها ۲۰ درصد قصد بازگشت به ایران را دارند.
بطور کلی نتایج پژوهش بیانگر اینست که در میان پاسخ‌دهنگان ساکن ایران، تنها حدود یک‌پنجم اصلا به مهاجرت فکر نمی‌کنند، ۱۸.۸درصد برای مهاجرت اقدام عملی کرده‌اند و ۳.۱ درصد نیز به‌زودی ایران را ترک می‌کنند.
عمده افرادی که مهاجرت‌شان قطعی شده یا برای مهاجرت اقدام عملی کرده‌اند (بین ۵۰ تا ۶۰ درصد)، در سازمان‌ها و شرکت‌های ایرانی کار می‌کنند. بنابراین، طبیعی است که مهاجرت این افراد فشار زیادی بر تأمین نیروی انسانی در شرکت‌ها و سازمان‌های ایران وارد می‌کند.
در گزارش منتشر شده از نتایج این پژوهش آمده نتایج حاکی از آن است که تحصیلات و درآمد بالاتر موجب تقویت تمایل به مهاجرت می‌شود. این به معنای آن است که سرمایه‌های انسانی ارزشمند کشور در حال مهاجرت هستند.
