گزارشی تکاندهنده از وضعیت تالاب انزلی نشان می‌دهد این تالاب که به علت بحران‌های ناشی از خشکسالی و مدیریت زیانبار آبی جمهوری اسلامی اکنون با خطر خشک شدن روبروست، به مخزنی برای فاضلاب صنعتی نیز تبدیل شده است.
ناکارآمدی و سوء مدیریت مقامات جمهوری اسلامی تهدیدی جدی علیه محیط زیست ایران است و طی چهار دهه گذشته با سیاست‌های غیرکارشناسی و غیرعلمی سبب تشدید آثار تغییرات اقلیمی شده و مسیر نابود شدن محیط زیست ایران را هموار کرده است.
روزنامه «پیام ما» در گزارشی به وضعیت تالاب انزلی پرداخته و نوشته در غیاب اقدامات مؤثر، تالاب انزلی به یک سرویس بهداشتی بزرگ تبدیل شده است.
در این گزارش آمده گیلان، یکی از چهار استان ویژه کشور با مرزهای دریایی و هوایی، اکنون در معرض تهدیدات مختلف زیست محیطی قرار دارد. به ویژه دو رودخانه زرجوب و گوهررود، که زمانی زیبا و پرآب بودند، اکنون به مسیر فاضلاب تبدیل شده‌اند و تالاب انزلی که روزی زیستگاهی منحصر به فرد بود، به یک بحران زیست محیطی عظیم بدل شده است.
بر اساس این گزارش، وضعیت تالاب انزلی که سالانه حجم زیادی از فاضلاب صنعتی و خانگی را به خود جذب می‌کند، به جایی رسیده که دیگر نمی‌تواند به تنهایی از پس آلودگی‌ها برآید. این مشکلات به‌خصوص در سال‌های اخیر با شدت بیشتری خود را نشان داده‌اند و آلودگی‌های ناشی از سموم کشاورزی، پساب‌های صنعتی و فاضلاب‌های شهری به شدت در حال افزایش هستند.
هادی حق‌شناس استاندار گیلان به روزنامه «پیام ما» گفته «زمانی که شهر رشت، حدود ۶۰۰ تا ۷۰۰ سال پیش، در میان دو رودخانه زرجوب و گوهررود بنا شد، انتخاب بسیار درستی بود؛ زیرا این رودخانه‌ها بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ میلیون مترمکعب آب جاری داشتند، ماهیگیری در آنها رواج داشت و از نظر آب‌وهوا و حاصلخیزی زمین بسیار مناسب بودند. اما امروز این دو رودخانه به مسیر فاضلاب تبدیل شده‌اند.»
هادی حق‌شناس توضیح داده که «فاضلاب از این رودخانه‌ها به سمت رودخانه پیربازار و سپس به تالاب انزلی جاری می‌شود.از محل همین استانداری، تقریباً ۱۵ کیلومتر در جلو و ۱۰ کیلومتر در عقب‌تر، این رودخانه‌ها به این شکل ادامه می‌یابند و در نهایت به تالاب انزلی می‌ریزند. بالاتر از این مسیر، شهری به‌نام «شهر صنعتی رشت» قرار دارد که در آن بیش از ۲۰ هزار نفر مشغول به کار هستند. این شهر صنعتی روزانه حدود ۱۵ هزار مترمکعب پساب صنعتی را وارد این دو رودخانه می‌کند. همچنین، فاضلاب انسانی شهرهای رشت، انزلی، صومعه‌سرا، خمام، ماسال، فومن و بیش از ۷۰۰ روستا نیز به این رودخانه‌ها سرازیر می‌شود و درنهایت به تالاب انزلی می‌رسد.»
استاندار گیلان افزوده «من در سال‌های ۱۳۷۹ تا ۱۳۸۲ به عنوان معاون بندر و مدیرکل بندر انزلی فعالیت داشتم. در آن زمان، سالانه حدود ۱۰۰ هزار مترمکعب رسوب‌برداری انجام می‌دادیم تا کشتی‌ها بتوانند در بندر پهلو بگیرند. اما امروز، با وجود اینکه سالانه یک میلیون مترمکعب رسوب‌برداری انجام می‌شود، باز هم عمق تالاب و بندر به سطح استاندارد نمی‌رسد. حجم رسوبات ورودی به تالاب بسیار زیاد است.»
به گفته استاندار گیلان «هزینه اجرای سیستم فاضلاب شهری در انزلی حدود ۳۰۰ میلیون دلار برآورد شده است. اگر این مبلغ در طول سه سال، سالی ۱۰۰ میلیون دلار هزینه شود، مشکل قابل حل است. اما اگر این هزینه صرف نشود، در جای دیگری باید هزینه‌های بیشتری بپردازیم؛ آن‌هم در قالب درمان بیماری‌ها و مشکلات ناشی از این آلودگی‌ها.»
وضعیت بحرانی آبخوان‌های ایران؛ سرنوشت دریاچه ارومیه در انتظار تالاب انزلی!
روزنامه «هم‌میهن» تیرماه ۱۴۰۳ در گزارشی به کاهش سطح آب در تالاب انزلی پرداخته و نوشته بود این تالاب سال‌هاست به عنوان یکی از منحصر به فردترین پهنه‌های آبی ایران مورد هجوم فاضلاب، رسوبات و تهدید کاهش سطح آب دریای خزر قرار گرفته است.
این گزارش به نقل از یکی از صیادان این تالاب نوشته بود «ما دیگر در کل تالاب عمقی به اندازه دو متر نداریم. اگر به سرعت دستور لایروبی را صادر نکنند، تالاب از بین می‌رود و مردم حاشیه آن را درگیر می‌کند؛ چون ریزگرد‌هایی که بعد به‌دلیل خشکی تالاب ایجاد می‌شود در نهایت باعث کوچ آنها می‌شود.»
حمیدرضا فتح‌شیرین قایقران و مدیرعامل اتحادیه قایقرانان شهرستان انزلی نیز به «هم‌میهن» گفته بود در ساختارهای مدیریتی، بدون تجربه تصمیمات نادرستی می‌گیرند و تمام فاضلاب را بدون مدیریت وارد تالاب انزلی می‌کنند: «قرار بود پل‌هایی در مسیر کمربندی انزلی در عرض سه سال ساخته شود، اما خبری از آن نیست. سفره قشر بزرگی از قایقرانان و کسانی که صیادی و شکار می‌کنند و از این تالاب روزی می‌گیرند، خالی شده است.»
او افزوده بود: تمام فاضلاب استان راهی تالاب شده است و بخش زیادی از مشکلات آن مربوط به تصمیماتی است که در سطح استان گرفته می‌شود و برای حل آن از مردم محلی کمک نمی‌گیرند: «بعضی از مسئولان عالی‌رتبه استانی در روزهای اول کاری تصمیم به کمک می‌گیرند، اما واقعیت را از زبان مردم نمی‌شنوند. همین رویه باعث کندشدن روند احیای تالاب شده است. درخواست ما این است که اجازه دهند خود مردم و ذی‌نفعان تالاب انزلی، آن را احیا کنند. ما همین زباله‌ها و گل‌ولای را برمی‌داریم، فقط آنها دخالتی نکنند؛ چون ورودشان به این موضوع باعث شده محیط‌زیست، آبزیان، ماهیان و پرندگان تالاب از بین برود و کسب‌و‌کار محلی‌های اطراف تالاب آسیب ببیند.»
حمیدرضا فتح‌شیرین تأکید کرده بود که این قسمت آلوده است و ماهی و جاندار دیگری در آن وجود ندارد و هر زمانی که باران می‌بارد، فاضلاب به سمت دریا حرکت می‌کند: «کشاورزان از همین آب که فاضلاب وارد آن شده، برای آبیاری محصولات‌شان استفاده می‌کنند و همین محصول توسط مردم مصرف می‌شود. نتیجه آن را در بیمارستان‌ها می‌بینید که سرطان‌ها روزبه‌روز بیشتر می‌شود. فاضلاب به بخش دیگری از تالاب کمتر وارد می‌شود، اما مشکل دیگر سازه‌های مهندسی‌نشده است که باعث شده رسوبات بالادست که از کوه‌ها می‌آیند، به تالاب برمی‌گردد و حالا عمق آن به یک تا یک‌ونیم متر رسیده است.»
علیرضا میرزاجانی عضو پژوهشکده آبزی‌پروری آب‌های داخلی کشور درباره آخرین وضعیت اکوسیستم تالاب انزلی به «هم‌میهن» گفته بود: «در حال حاضر بخش زیادی از دگرگونی‌های منفی مشاهده شده در تالاب انزلی با کاهش گستره آبی آن مرتبط است که در نهایت کارکردهای مورد انتظار از مناطق تالابی را تحت‌الشعاع خود قرار داده است. جدای از نامشخص بودن حقابه تالاب، گستره تالاب انزلی بیشتر تحت‌تاثیر نوسانات تراز آبی دریای کاسپین قرار دارد. کاهش وسعت آبی تالاب و عمق آن بر اثر کاهش مداوم سطح آب دریای کاسپین از سال ۱۳۰۸ تا سال ۱۳۵۶ مشهود بوده است. تراز آب دریا در این دوره حدود سه‌متر پایین رفت و وسعت آبی تالاب از حدود ۴۰۰ کیلومترمربع به کمتر از ۱۰۰ کیلومترمربع و عمق آن از حدود ۸ تا ۱۱ متر به میزان دو متر کاهش یافت.»
«بیهنجاری دمایی شدید» در ایران؛ احتمال خشکی کامل و نابودی تالاب انزلی تا ۳۵ سال آینده
پژوهشی که پیشتر از سوی محققان ایرانی دانشگاه‌های «تهران» و «علم و صنعت» درباره آینده این تالاب انجام شده و وضعیت آن را در سال‌های آینده با دو سناریوی خوش‌بینانه و بدبینانه بررسی کرده است. یکی از این سناریوها، ثابت ماندن سطح آب دریای خزر است که با حساب تغییرات اقلیمی و دخالت‌های انسانی، پیش‌بینی کرده است که این تالاب با وجود این شرایط تا پایان قرن حاضر میلادی به یک تالاب فصلی تبدیل خواهد شد. پژوهشگران این مقاله می‌گویند، این شرایط غیرواقعی است و کاهش سطح آب دریای خزر همچنان اتفاق می‌افتد و به‌همین‌دلیل خوش‌بینانه مطرح می‌شود. در سناریوی دوم نیز تغییرات تراز آب دریای خزر در نظر گرفته شده و به‌این‌ترتیب پیش‌بینی می‌شود بین سال‌های ۲۰۵۰ تا ۲۰۶۰ تالاب، فصلی خواهد شد و خشک می‌شود.
نتایج این پژوهش که در وبسایت «ایی‌او‌اس» وابسته به اتحادیه ژئوفیزیک آمریکا منتشر شده نشان می‌دهد با گسترش تغییرات اقلیمی در جهان، تالاب‌ها در برخی از کشور‌ها با سرعت بیشتری در حال خشک شدن هستند. در فهرست ارائه شده در وبسایت «ایی‌او‌اس» ایران پس از یونان، با از دست دادن ۱۴ درصد از مساحت تالاب‌های خود بین سال‌های ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۸، در رتبه دوم قرار دارد.
کارشناسان این پژوهش، تالاب انزلی را «گوهر اکولوژیک ایران» خوانده و نوشته‌اند با در نظر گرفتن شاخص‌های مختلفی از جمله تغییرات آب و هوایی، یا عوامل طبیعی و انسانی، آینده تالاب انزلی را در دهه‌های آینده ترسیم کردند. در این پژوهش پیش‌بینی می‌شود که سطح آب دریای خزر ۴ تا ۱۰ متر کاهش یابد.
این گزارش از احتمال خشکلی کامل و نابودی تالاب انزلی طی ۳۵ سال و تا سال ۲۰۶۰ (۱۴۳۸) خبر داده و نوشته این تالاب دست‌کم تا پایان قرن حاضر به یک بستر آب فصلی تبدیل خواهد شد.
در بخشی از این گزارش با تأکید بر اینکه «نابودی این تالاب علاوه بر فاجعه محیط زیستی، بر اکولوژی و اقتصاد منطقه نیز تأثیر منفی خواهد داشت» آمده که حفظ تالاب انزلی، برنامه‌ریزی و اقدامات جدی در حوزه مدیریت آب و کشاورزی نیاز دارد تا رسوبات و آلاینده‌های کمتری ایجاد شود و این «گوهر اکولوژیکی ایران» به حیات خود ادامه دهد.
در این گزارش تأکید شده که تالاب انزلی در شمال ایران، مکانی است که ۹ رودخانه اصلی به دریای خزر می‌رسند. این تالاب، از بزرگترین تالاب‌های آب شیرین جهان محسوب می‌شود که دارای دست‌کم ۱۵۰ گونه از پرندگان ساکن و مهاجر است.
